Ontwerpen voor dementerenden

12 november 2013, 16:43

Omgevingsvormgever Sylvia de Koning is gespecialiseerd in het ontwerpen van zowel binnen als buitenruimten voor dementerende ouderen. De Koning integreert actuele kennis uit de neurowetenschappen in de ontwerpen en werkt nauw samen met architecten, projectleiders en interieurarchitecten. “Kennis over de relatie tussen dementie, architectuur en de gevolgen voor gedrag en welzijn van dementerende mensen ontbreekt veelal bij architecten”, vertelt De Koning. In dit interview met Architectenweb staat de vraag centraal: Waar moet je op letten als je voor dementerende ontwerpt?
Tekst Lisa Wagemans

De Koning maakt deel uit van netwerkorganisatie BreinCollectief dat is opgericht door sociaalgeriater en hersenkundige Dr. Anneke van der Plaats. Eén van de doelstellingen van BreinCollectief is meer kennis en aandacht over de werking van het brein overbrengen aan architecten. Onder haar eigen naam De Koning Creaties, bureau voor omgevingsvormgeving, werkt ze voor uiteenlopende opdrachtgevers.

“Dementerende ouderen hebben een hele andere waarneming dan ‘gezonde’ mensen doordat het cognitief (boven)brein beschadigd is”, vertelt De Koning. “Vooral dynamische prikkels (beweging en geluid) komen heel direct het brein binnen. Kleurcontrast, een duidelijke routing, goede verlichting en akoestiek en verduidelijking van de functie van de ruimte zijn essentiële aspecten van een geschikt gebouw.”

“Het is belangrijk om een gebouw te creëren waar een dementerende zich intuïtief kan oriënteren en zich veilig voelt. Als ontwerpers moeten we ervoor zorgen dat stressfactoren in de fysieke omgeving zoveel mogelijk geëlimineerd worden.”

“In verpleeghuizen zijn de entreehallen vaak groot en open;die zijn voor dementeren zeer onoverzichtelijk. Er is geen visuele houvast, de menselijke maat ontbreekt en er is veel beweging en geluid”, aldus De Koning.” In Well (Limburg)
bijvoorbeeld is kleinschalig zorgcomplex Eldershof gerealiseerd met een eenvoudige plattegrond met een entree, een woonkamer en een gang met slaapkamers en sanitaire ruimten.

Vrijheid
De Koning beschouwt zorgproject Boswijk in Vught van EGM architecten als een goed voorbeeld van huisvesting voor dementerenden. In het gebouw kunnen de bewoners middels domotica vrij rondlopen. In het project wordt er met onzichtbare ‘schillen’ gewerkt. Via een chip in de schoenzool kan per bewoner worden bepaald tot welke schil hij kan lopen. Verplegenden ontvangen een signaal als de bewoner te ver loopt.

De tuin die het gebouw omringt is slechts met een klein hekje afgezet. “Hoe meer je dementerenden opsluit, hoe meer weerstand er ontstaat en ze willen weglopen”, verklaart De Koning. “In Boswijk proberen de bewoners niet weg te lopen”.

De Koning constateert dat in veel zorggebouwen ouderen niet naar buiten kunnen. Ze verklaart dat vanuit een angstcultuur en het feit dat dementerende ouderen 'boven’
wonen. “Bij een balkon is er bij de Inspectie vaak angst dat ouderen over de balustrade klimmen en vallen”. De Koning stelt daarom voor om dementerende ouderen vooral te huisvesten op de begane grond met voldoende buitenruimte.

Prikkels
Boswijk is ontworpen met een overdekte ‘straat’. “Deze straat is zeer geloofwaardig, niet slechts een nagebootste weergave van een straat. Bewoners gooien bijvoorbeeld broodkruimels voor vogels op de straat”, licht De Koning toe. Aan de straat liggen ‘huizen’ waar kleinschalig wordt gewoond.

Kleinschalig wonen geeft rust onder de bewoners. “Toch is het niet zaligmakend. Het is belangrijk dat er een diversiteit aan woonvormen is. Niet iedere kleinschalige woonvorm biedt voldoende bewegingsruimte”, aldus De Koning.

“Als er te veel bewoners zijn – bijvoorbeeld vijftien personen – gaan zij heen en weer lopen omdat ze de prikkels niet kunnen verwerken”, verklaart De Koning. Ook is daarbij de indeling van de gemeenschappelijke ruimte belangrijk. “Architecten ontwerpen nu de gemeenschappelijke ruimte vaak te krap”, vertelt ze. “Het is belangrijk dat de bewoners hun eigen plekje kunnen kiezen. Door verschillende ruimtes te maken, zoals een eetgedeelte en een rustgedeelte, geef je de bewoner de mogelijkheid zich te verplaatsen naar daar waar het fijn is voor het brein”.

Verder is het belangrijk dat er voldoende beweegruimte is in de vorm van een loopcircuit. Dit wordt volgens De Koning in huidige zorgprojecten wel toegepast maar er is op deze circuits niets te beleven voor de bewoners. Daarom pleit De Koning voor ‘beleefgebieden’ op de loopcircuits in de vorm van plekken met verschillende thema’s die de zintuigen prikkelen met onder ander beweging en geluid.

Kennis
Een voorbeeld hiervan is een treincoupé, ontworpen door een groep kunstenaars. In de nagebouwde treincoupé zien de de bewoners een landschap langsflitsen via monitoren. “Dit is een leuk initiatief maar het functioneert niet doordat de bewoners achter elkaar zitten, zoals in een echte trein. Hun medepassagiers worden daardoor niet waargenomen”, vertelt De Koning. “Wat ze niet zien bestaat niet”.

Dergelijke ideeën missen voor de goede uitwerking de juiste kennis over hersenen en gedrag, volgens De Koning. “Het is daarom belangrijk dat architecten leren aansluiten en ontwerpen op mensen met een beschadigd ( cognitief) brein. Dit is niet alleen bij dementerenden een belangrijk onderwerp. Ook pubers zijn snel afgeleid en krijgen concentratieproblemen door de grote hoeveelheid prikkels, als klaslokalen grote raampartijen hebben. “Iedereen heeft bewust of onbewust baat bij ontwerpen op intuïtie”, meent De Koning.

Trefwoorden

dementie breincollectief zorg

1	Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord krijgt zeventig meter hoge woontoren woensdag, 22 oktober
2	Studio Ard Hoksbergen herkent en vertaalt wensen van Xplore Agora donderdag, 23 oktober
3	Bouw van The Circle op plek café De Omval gaat van start donderdag, 23 oktober
4	Schimmelstraat Amsterdam loopt niet langer dood dankzij woongebouw voor 55-plussers woensdag, 22 oktober
5	Loer Architecten, Fletts en Kleurrijk Wonen zetten volgende stap in sociale woningbouw in hout vrijdag, 24 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Bouw woonzorgcomplex Elshof gestart

5 oktober 2015

Speciaal kamerscherm voor verzorgingshuis

1 juni 2016

Terugblik op 10 interviews over ouderenzorg

15 november 2013

Wooncomplex dementerenden in Anna Paulowna

29 november 2013

'Verpleeghuizen verspillen miljard per jaar'

6 maart 2015

Meer zelfstandigheid in woonzorgcentrum

17 oktober 2013

KAW: ‘Alle woningen zorgbestendig’

11 november 2013

‘Huidige leegstand en krimp biedt kansen zorg’

6 november 2013

Ontwerpleidraad voor dementerenden ouderen

22 oktober 2013

D/DOCK: ‘We moeten naar een hybride samenleving’

4 november 2013

Oogziekenhuis: "Hier kent iedereen de interieurarchitect"

28 oktober 2013

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bouwers, stem links!

2 uur geleden

In de Tweede Kamer blijven de liberalen iedere poging blokkeren om inkomen minder en vermogen meer te belasten, constateert Harvey Otten. Juist een arbeidsintensieve sector als de bouw heeft daar last van.

Bouw van ontwerp MVRDV voor Duitse AI-campus gestart

Gisteren, 13:56

In het Duitse Heilbronn is de bouw gestart van het Innovation Park Artificial Intelligence (IPAI) dat werd ontworpen door MVRDV

Neutelings Riedijk Architects ontwerpt nieuw museum in Antwerps kasteel

Gisteren, 12:10

Neutelings Riedijk Architects is aangesteld voor het ontwerp van een nieuw museum in kasteel Sterckshof in Antwerpen. In het kasteel in park Rivierenhof zat tot 2014 het Zilvermuseum, waarna het gebouw jaren heeft leeggestaan.

Loer Architecten, Fletts en Kleurrijk Wonen zetten volgende stap in sociale woningbouw in hout

24 oktober, 4:02

Woningcorporatie Kleurrijk Wonen en Fletts bouwden in Culemborg een duurzaam, houten appartementengebouw met een innovatief 2D-bouwconcept naar ontwerp van Loer Architecten