De opdracht betrof het ontwerp van een verbouwing van het voc pand voor 'worm'. Worm is een rotterdamse organisatie voor experimentele film en muziek. Het PVE omvatte onder andere een muziek/filmzaal, een winkel, een foyer, kantoorruimtes en een filmstudio.
WORMMECHANIEK
Al in 2001 was duidelijk dat worm hun pand aan de Rochussenstraat zou moeten verlaten. Destijds is het concept dat ten grondslag ligt aan de verbouwing, die nu is voltooid, ontwikkeld. Dit betrof een flexibel en transporteerbaar gereedschap waarmee een willekeurig gebouw geschikt kan worden gemaakt voor tijdelijk gebruik. Dit 'mechaniek' bevatte alle gereedschappen die WORM nodig heeft om haar activiteiten te ontplooien; installaties, winkel, trussen, podium, bars, studios, kantoor en archief. Het was opgezet als een compacte machine die op verschillende manieren is uit te klappen. Als het mechaniek zich in een gebouw 'wormt' geeft het de bestaande ruimtes hun karakter en functie.
VOC PAND
Het VOC-magazijn in Delfshaven werd in 1672 gebouwd. Het werd herbouwd na een brand in 1746. Het kloeke bakstenen gebouw staat aan de Achterhaven. Het magazijn is gebouwd op een rechthoekige plattegrond en heeft een classicistisch gelede voorgevel. Het gebouw telt twee verdiepingen en een grote ongedeelde zolder onder een rondlopend schilddak. Het herbergt drie diepe naast elkaar gelegen beuken met magazijnen en een, links daarvan gelegen, beuk met een dienstwoning. Het gebouw kwam na opheffing van de VOC in 1795 in handen van de Nederlandse staat en heeft diverse functies gehad, tot het eind negentiende eeuw in gebruik kwam als chemicaliënfabriek. Na sluiting van de fabriek werd het bedrijfsterrein ontmanteld en zijn de omringende bedrijfsgebouwen en installaties gesloopt. Het VOC-magazijn was het enige gebouw dat werd behouden. Door het gebruik als fabriek en de jarenlange leegstand verkeerde het gebouw in slechte staat. Bovendien was het tijdens de leegstand nogmaals uitgebrand. D WORM @ VOC
WORM heeft in 2005 toestemming gekregen om het VOC pand in Delfshaven te betrekken. De dienstwoning was bij aanvang van het ontwerp voor worm nog ingedeeld in kamers en de drie beuken waren geheel kaalgesloopt en bestaan uit afgebikte bakstenen draagmuren en onafgewerkte eiken vloeren. Ondanks het tijdelijke karakter moest het hele plan aan het bouwbesluit voldoen, terwijl aan het oorspronkelijke pand niets mocht veranderen; er mocht letterlijk geen spijker in de muur.
Het ontwerp is daarom nauw afgestemd op de bestaande structuur. De publieksruimtes zijn in de lege beuken gesitueerd en de kantoren en studios in de voormalige dienstwoning. Hierbij is de winkel, als meest publieke ruimte, op de begane grond gesitueerd. Ook is op de begane grond werkruimte behouden voor de al 30 jaar aan het pand verbonden beheerder. De grote zaal bevindt zich op de eerste etage in de twee rechterbeuken omdat dit de hoogste ruimte is en deze twee naast elkaar gelegen traveën ruimtelijk met elkaar verbonden zijn door de grote openingen in de tussenwand. Deze indeling en de benodigde geluidsisolatie is bereikt door een aantal dubbelglazen wanden op verschillende afstanden van de gevel te plaatsen. In de zo ontstane ruimte is het 'mechaniek' geplaatst. Door de bestaande gaten is alle installatie-infrastructuur gevlochten en aan deze structuur is een vijftal meubels gekoppeld.
ROUTE ARCHITECTURALE
De ruimtelijke opzet is een route door het monumentale pand. De bezoeker wordt eerst langs de gevel geleid waar de 3 verschillende aspecten van worm zich presenteren; de filmstudio, de muziekwinkel en het film/muziekpodium. Via de entree op de begane grond loopt de bezoeker vervolgens door de winkel met automatische bar om door het uitgebrande doch monumentale trappenhuis via de foyer uiteindelijk in de zaal op de eerste etage naar de bar, een concert of een film te gaan. Deze opzet maakt het ook mogelijk om per avond de gebruikte ruimte aan te laten sluiten op het aantal te verwachten bezoekers. Van entree naar zaal wordt de architectuur steeds minder uitgesproken, zodat in de zaal de aandacht vooral naar de optredens gaat. Ook is de geluidsisolatienivo van entree naar zaal steeds hoger zodat in de zaal enerzijds het minste geluid van buiten binnen komt maar anderzijds in de zaal muziek tot 105 dB kan worden geproduceert.
RUGGEGRAAT EN MEUBELS
Door de eis om het pand ook intern geheel niet te veranderen moeten de benodigde ventilatieschachten door alle bestaande openingen worden gevlochten. Aan deze schacht worden ook de kabelgoten, waterleiding en riolering gekoppeld. Zo vormt deze infrastructuur de 'verzinkte' draad door het pand. Aan deze ruggegraat wordt een serie verhuisbare meubelstukken gekoppeld; de entree, de toiletunits, de winkel, 1 bemande en een onbemande bar. Deze zijn alle 5 door een andere kunstenaar uitgewerkt. Ieder meubel moet aan een aantal randvoorwaarden voldoen waardoor er een lijn in het ontwerp komt; verhuisbaar, modulair, minstens 75% afval, gekoppeld aan de infrastructuur. Door het plaatsen en klemmen van deze mobiele, functionele meubels wordt een soort festivalinventaris in het pand geplaatst. Voor deze opzet is mede gekozen omdat het om tijdelijk gebruik van de ruimte gaat. Moet WORM weer verhuizen dan laden ze alles in een vrachtwagen en zetten het in een ander gebouw weer neer.
KLEMVERBINDINGEN EN MATERIAALHERGEBRUIK
Teneinde het pand niet te veranderen zijn de bouwkundige ingrepen toevoegingen, er wordt geen sloopwerk aan het bestaande pand gedaan. Al deze toevoegingen worden bouwkundig los gehouden van de bestaande structuur en waar nodig middels klemverbindingen gekoppeld.
Het plan is door WORM met 95 % hergebuikt materiaal in eigen beheer uitgevoerd. Eerst is op basis van het schetsontwerp een globale boodschappenlijst gemaakt waarmee worm uit diverse te slopen kantoren in de directe omgeving materialen heeft 'geoogst'. Op basis van deze materialen is het definitief ontwerp gemaakt.
De geluidsisolerende wanden zijn ter verbetering van de akoestiek schuin geplaatst, hierdoor was het mogelijk ze in de zwevende vloer te schroeven en tegen de balklaag te laten leunen. Door glazen wanden te gebruiken voor de geluidsisolatie wordt ook gebroken met het idee dat een concertzaal een 'black box' moet zijn, en behoud het monument haar identiteit. De wanden zijn geplaatst op een zwevende vloer die is opgebouwd uit 4 lagen systeemplafond waarop een multiplex vloer is gelegd. Zowel het glas als de systeemplafonds zijn uit te slopen kantoren in de directe omgeving van het pand aangevoerd. Aangezien het dubbelglas een vaste maat heeft is een compositie ontworpen waarbij de ontbrekende delen zijn gevuld met 40 mm multiplex afgewerkt met gerecycled rubbergranulaat. Zelfs de ventilatieschachten zijn hergebruikt materiaal, op basis van de ventilatiecapaciteit is een puzzel gemaakt met het geoogste materiaal, alle ontbrekende delen zijn nieuw besteld.
De Wormentree
De architect heeft als een van de vijf deelopdrachten, de entree in eigen beheer uitgevoerd. De in- en uitgang is niet alleen de plek waar de mensen het gebouw in- en uitstromen het is tevens de plek waar de verse lucht het gebouw wordt ingelaten en de vuile lucht het gebouw wordt uitgeblazen. De entree is de machinekamer; hier wordt de temperatuur van de lucht geregeld, hier komt gas, elektriciteit en water binnen en wordt het verbruik gemeten, diverse machines staan hier te zoemen. De entree bestaat uit een 3 meter hoge gegalvaniseerde ventilatieschacht, deze schacht die de gevel uitsteekt vangt de bezoekers op en begeleid ze in een 180 graden bocht naar binnen. Drie nozzles blazen de vuile lucht aan de zijkant van deze schacht met hoge snelheid naar buiten. Wachtend voor de kassa binnen in deze gekromde schacht bevindt je je in een lichtgevende ruimte, de wanden en het plafond zijn gemaakt van gedateerde parfumreclames. Ondertussen passeer je een ventilatie rooster waardoor verse lucht wordt ingelaten. Na te hebben betaald kom je binnen via een monumentale teakhouten tourniquet dat midden in de 'machinekamer' staat. De inrichting van deze ruimte bestaat uit alle benodigde klimaatinstallaties; drie grote luchtbehandelingskasten van waaruit alle ventilatieschachten zich vertakken naar de verschillende ruimtes in het pand, de stookketel, gasmeter en de hoofdgroepenkast.. Alles zichtbaar en functioneel rondom de monumentale tourniquet gerangschikt. Aan één zijde wordt de ruimte begrensd door de achterkant van de toiletten waarvan ook alle installatie techniek juist aan deze kant in zicht is gelaten.