Woningbouw in voormalige achterstandswijk
19 juni 2019
Het vinden van goede oplossingen voor een hoge dichtheid van verstedelijking is hét onderwerp voor architecten en stedenbouwkundigen, nu en in de nabije toekomst. Locaties die eerder als ongeschikt voor woningbouw waren gemarkeerd, komen nu in beeld. Paradoxaal genoeg zijn deze locaties vaak interessant om te wonen, want meestal dichtbij uitvalswegen, het spoor en tram- en metrolijnen. deze knooppunten van infrastructuur zijn tegelijkertijd een probleem voor de woonkwaliteit. Intelligente ontwerpoplossingen zijn daarom nodig om van deze locaties woonplekken van hoge kwaliteit te maken. Rhapsody in West is een geslaagd voorbeeld van een dergelijke ontwikkeling. Het wooncomplex ligt aan de ringweg A10 en de drukke Bos en Lommerweg in Amsterdam.
Rhapsody in West in Bos en Lommer levert oplossingen voor veel actuele thema's zoals klimaat, energie, gezondheid en sociale duurzaamheid. Uiteraad vertaald naar de specificaties van deze Amsterdamse locatie, met zijn problemen én kansen. Het heeft een nieuwe esthetiek opgeleverd, pal naast de strokenbouw van het beroemde Uitbreidingsplan (AUP) van Cornelis van Eesteren. Zoals een bekende Nederlandse architect, geboren in Bos en Lommer, opmerkte: "Rhapsody brengt nieuw optimisme naar dit voormalig pessimistische gebied." Wij beschouwen dit als een groot compliment. Rhapsody in West als blauwdruk - niet dé oplossingen voor alle problemen, maar wel een succesvolle geïntegreerde aanpak voor stedelijke verdichting. De aanpak sluit vrijwel naadloos aan op de doelstellingen van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI).
Het project
Rhapsody in West is een nieuwbouwproject in de Kolenkitbuurt (Bos en Lommer), Amsterdam. Het omvat 239 huurwoningen en 400 m2 commerciële ruimte, een onderdekse parkeergarage met 196 parkeerplaatsen en een ruime fietsenstalling. Het project combineert een hoge bouwdichtheid (fsi ca 4) met veel ruimte voor groen en water. Daarnaast heeft Rhapsody een belangrijke sociale functie: het is dé nieuwe ontmoetingsplek voor de buurt.
Amper 10 jaar geleden stond de Kolenkitbuurt met stip op één op de Vogelaarlijst, de 40 probleemwijken van Nederland. Lage inkomens, taalachterstand, werkloosheid en onveiligheid bepaalden de sfeer. Renovatie en nieuwbouw was nodig om de wijk op te waarderen. In het geval van de bouwlocatie van Rhapsody moesten er ook oplossingen komen voor stedelijk ingewikkelde vraagstukken en het inpassen van lokale belangen. Binnen die kaders hebben we een bijzonder én rendabel project weten te realiseren.
Rhapsody heeft een innovatief en duurzaam karakter. Door de manier waarop de buurt bij de ontwikkeling betrokken is, de invulling van het programma, de energiebesparingsmaatregelen, de wijze waarop geluid is gereduceerd (het project ligt pal naast de drukke ringweg A10) en door de bijzondere vormentaal.
De bouwlocatie was een braakliggend terrein pal naast de A10. Het terrein had een belangrijke functie voor de buurtbewoners: hier kwam men samen, werd gevoetbald en gebarbecued. Het lokale kunstenaarscollectief Cascoland organiseerde er regelmatig evenementen.
Juist op deze plek moest een fors programma aan woningen worden ontwikkeld. Een lastige opgave die door een unieke samenwerking tussen ontwerpers, bouwer, eigenaar/belegger, gemeente en omwonenden is gelukt. Er is langdurig en frequent met buurtbewoners en belanghebbenden overleg gevoerd (co-creatie voor, tijdens en na de ontwikkeling). Alle partijen zijn in een vroeg stadium betrokken in het proces (integrale benadering).
Woningen
De opzet van Rhapsody geeft plaats aan verschillende woningtypen.
- Eenzijdige georiënteerde woningen (in het ruggebouw aan de A10), met glooiende gevels en baqlkons aan de binnentuin
- Rondom georiënteerde woningen (in de 'muzieknoten' aan de kant van het Jan van Schaffelaarplantsoen)
- Tweezijdig georiënteerde woningen met (geluid)serre (aan de Bos en Lommerweg)
- Splitlevel woningen met een opgetilde terrasruimte (aan het Jan van Schaffelaarplantsoen en de Leeuwendalersweg)
De woningen krijgen veel licht. De witte gevels reflecteren het zonlicht, zelfs aan de noordzijde. De open gevels tot op vloerniveau zorgen eveneens voor veel lichtinval. Ook is er zo optimaal contact met de straat en het binnenterrein (sociale veiligheid).
Het thema van Rhapsody is doorgezet in de verschillende toegangshallen. Op de wanden van de entrees is de muziekpartituur van Rhapsody in Blue in kleur afgebeeld; elke entree heeft zijn eigen kleurthema. Dit bevordert de herkenbaarheid.
Toekomstbestendig
Rhapsody is duurzaam in vele dimensies: sociaal-cultureel, economisch en fysiek. We hebben antwoord kunnen geven op de talloze uitdagingen, zoals sociale veiligheid, community-building, watermanagement, energieprestatie, geluidsbelasting, licht en ruimte, groen.
De zachte ronde vormen, die een belangrijke rol spelen bij de acceptatie van de hoge dichtheid, dragen bij aan de compactheid van de blokken. Bovendien buigen ze het geluid van de ringweg A10 sterk af, in plaats van het vast te houden. Alle gevels naar de straat zijn zeer open; het plan onderscheidt zich hiermee sterk van de gebruikelijke oplossingen voor geluidlocaties zoals geluidsschermen en dove gevels.
Binnen het plangebied wordt een hoogteverschil overbrugd van 4,5 m. Onder het trapsgewijs oplopend maaiveld met groen- en waterpartijen is ruimte voor alle minder aantrekkelijke functies zoals parkeren, bergingen en wateropslag voor de bovengelegen tuinen. De openbaar toegankelijke binnentuin fungeert als een spons; bij hevige stortbuien wordt het water verzameld in de vijvers en de dikke substraatlaag. Een speciale installatie loost het overtollige regenwater gedoseerd op het riool. Om het fijnstof te reduceren zijn er – naast het aanwezige groen – ook allerlei absorberende materialen toegepast.
Het woonproject is zeer flexibel van opzet. Er zijn verschillende indelingen van de blokken mogelijk, met woningen variërend van 50 tot 120 m2 en nog groter, nu en in de toekomst. Daarmee houdt het rekening met de behoeften van (toekomstige) bewoners en blijft het ensemble lang van waarde .Voor de belegger was het mogelijk een menukaart van woningtypen op te stellen-tijdens de ontwikkeling is die een aantal malen aan de wensen aangepast.
Energiefabriek
Opmerkelijk is de extreem goede energieprestatie met een negatieve EPC van – 0,037, een verbetering van 109% (t.o.v. de wettelijke eis tijdens het indienen). Het hele complex is een grote energiefabriek; de bewoners leveren na aftrek van eigen gebruik energie aan het net. Dit is te danken aan diverse maatregelen, waaronder zonnecellen op alle daken.
Verankering met de buurt
Bij de ontwikkeling was verankering met de buurt cruciaal voor alle partijen. De voormalige ontmoetingsplek is doorgezet in Rhapsody. In de binnentuin staat De Kolenkitkas, de nieuwe ontmoetingslocatie voor bewoners en buurt. Hier worden diverse evenementen georganiseerd. Ook zijn er voorzieningen zoals een logeerhuis, koffiehuis/lees-huiswerk-cursussenplek. Eigenaar CBRE biedt daarnaast extra voorzieningen zoals deelauto’s en James-service, bepaald geen standaard voorzieningen voor een dergelijk complex.
Rhapsody wordt gekenmerkt door openheid. Door de opzet van de blokken zijn er altijd ‘eyes on the street’, vanuit de woningen is overal zicht op de publieke ruimte (sociale veiligheid). Bovendien zijn er zes lokale community managers aangesteld (vier wonen op het terrein) met als doel het contact met de bewoners en de buurt te versterken.
Het wooncomplex zorgt daarnaast voor meer diversiteit in deze sociale achterstandswijk met ruim 70% allochtonen. Het trekt een nieuwe groep bewoners en bedrijvigheid (commerciële plint) aan.
Ondanks de afwijkende (‘mediterrane’) uitstraling is het complex zeer toegankelijk en uitnodigend. Het verhoogde binnengebied met de tuin is toegankelijk voor iedereen. Er is horeca met een terras, er zijn een looproutes om door te kunnen steken naar de overkant van de A10. De hoofdentree is een nieuw plein geworden, met zitplekken voor alle buurtbewoners en passanten.
Ondanks de vrije vorm is het toch een eenheid: Rhapsody.
All round winnaar
Rhapsody in West kreeg in 2019 vier nominaties voor belangrijke architectuurprijzen: StiB Award, ARC Award Architectuur, Zuiderkerkprijs en Architectenweb Gebouw van het Jaar. Daarmee werd het project all round winnaar.