NEXT Architects heeft, naast zijn vestiging in Amsterdam, nu ook twintig jaar een vestiging in Beijing. Over het werken als Nederlandse architect in China schreef partner John van de Water eerder Je kunt China niet veranderen, China verandert jou. Eind dit jaar verschijnt zijn nieuwe boek Reconnecting with China – Architecture for Common Ground. In drie essays werkt hij de thema’s van het boek uit. Als eerste: wederzijdse afhankelijkheid — geopolitiek misschien een risico, maar in ons vakgebied de grond onder duurzamer bouwen.

Ik liep opgetogen het terrein van de Nederlandse ambassade in Beijing af. Even eerder had ik het bericht gehoord waar we op hadden gehoopt: voorlopige toekenning van het LEED Platinum-certificaat voor onze circulaire verbouwing. Terwijl het hek achter me dichtviel, deed ik mijn oortjes in — Met het Oog op Morgen — en hoorde ik Chris Kijne vertellen dat Caroline van der Plas het woord klimaat te vaak vond vallen. In een land waar ruim de helft beschermd wordt door dijken en duinen, is het opmerkelijk dat men minder over klimaat wil praten.

Even later ging het over China. Kijne zei het nuchter, bijna achteloos: “We hebben ruzie over computerchips.” Ik liep een openlucht shoppingmall binnen. Op het plein hurkten kinderen rond een zwerm duiven. Een moeder fluisterde haar dochter toe: “Zeg eens hallo in het Engels tegen deze oom.” Het meisje keek op, lachte verlegen. “Wat zijn de duiven mooi, hè?” vroeg ik in het Chinees. Ze knikte en zei zacht: “Yes!”

De podcast ging verder over de “computerchips”. De Nederlandse overheid nam met een noodwet tijdelijk de regie over de productie ervan. De Chinese overheid reageerde met een exportverbod, en Nederland dreigde zonder chips te zitten. China zet industriële schaal in als macht. Europa móét daar iets tegenover stellen. Nationale belangen krijgen voorrang, in Oost én West.

In ons vakgebied voltrekt zich iets vergelijkbaars. De klimaatdoelen van Parijs en de Sustainable Development Goals worden naar achteren geschoven, de horizon in — niet uit onwil, maar door het vergeten van wederzijdse afhankelijkheid. Daarmee verliezen we precies wat nodig is om verder te komen: het vermogen om elkaar te vertrouwen en samen te bouwen aan iets groters dan onszelf. De reflex om te beschermen verkleint zo ook daar de ruimte om te verbinden. Ik hoorde een onderzoeker van Clingendael pleiten voor wetgeving om bedrijven onafhankelijk van China te maken. Dat raakt direct aan ons werk bij NEXT — want ‘onafhankelijk’ schuurt met de partnerschappen die nodig zijn om wat betreft duurzaamheid grensverleggende ontwerpdoelen te bereiken.

Boven het plein klapwiekte de lucht; de duiven stegen tegelijk op en trokken een wijde cirkel. Kinderen riepen, ouders hielden telefoons omhoog. Ik dacht: twintig jaar werken we nu vanuit Beijing; net zo lang woon ik er. De eerlijkste samenvatting is niet flatterend of fatalistisch, maar nuchter: we kozen destijds voor afhankelijkheid — vrijwillig, omdat samenwerking niet alleen toegang gaf tot kansen, maar ook tot kennis, tempo en schaal die we elders misten. Maar de vanzelfsprekendheid van dat alles is er ondertussen af.

Rond 2004 voelde China als een deur die openging naar een wereld die vooruit wilde. Studenten stelden vragen die rechtstreeks op de toekomst waren gericht, professoren nodigden uit om samen te bouwen, en wij zeiden ja. Daarna werd snelheid bijna een ecosysteem: paviljoens, bruggen, musea; uitproberen, bijsturen, opnieuw beginnen. In die jaren leerde ik dat een goed idee nog geen goed gebouw maakt, en dat controle zelden het beslissende verschil was. Niet buigen was geen optie; té veel buigen evenmin.

Na verloop van tijd kantelde de vraag. Niet kunnen we dit bouwen, maar moeten we dit bouwen? De schaal werd soms groter dan de betekenis. De vastgoedwinter, die met Evergrande een gezicht kreeg, maakte zichtbaar wat we al langer voelden: groei is een middel, geen doel. In onze eigen praktijk werd het werk kleiner en preciezer. Minder toevoegen, meer herstellen. Wie herstelt, luistert eerst — tijd en stiltes die in de euforie van eerdere jaren schaars waren.

Vandaag voelt als een herwaardering van luisteren. De circulaire verbouwing van de ambassade is voor mij niet alleen een technisch bewijsstuk — materialen terugwinnen, energie slimmer organiseren — maar vooral een sociaal contract. Hergebruiken wat er al is, en delen wat je weet. Niet omdat onafhankelijkheid op zichzelf verkeerd is, maar omdat ze als strategie in ons vakgebied tekortschiet. De som van Nederlands en Chinees denken is groter dan de delen — voor zowel onze Westerse als Chinese collega’s, omdat we deel uitmaken van één verweven wereld.

In de podcast werd afhankelijkheid een risico genoemd dat je met regels beheerst; bij NEXT is afhankelijkheid juist het vertrekpunt — een gegeven, zoals water dat Nederland dwingt tot zorgvuldige, grensverleggende samenwerking. Ik dacht verder aan Nederland. Aan de zucht om het klimaatgesprek te temperen. Aan het gemak waarmee “computerchips” een relatiecrisis in één woord ving, terwijl het in werkelijkheid om iets anders gaat: aantrekkingskracht en kwetsbaarheid die elkaar opzoeken.

Wat is de volgende stap? Op bouwplaatsen door heel China oefenen we het antwoord al in het klein. Elke stap is een oefening in vertalen — tussen talen, tussen culturen, tussen manieren van bouwen. Vertrouwen organiseren tussen teams die niet vanzelfsprekend elkaars taal spreken — letterlijk én cultureel. LEED Platinum is het voorlopige etiket; belangrijker is het proces dat aanwijst waar het beter kan — en wanneer je moet stoppen met toevoegen. Zoals een Chinese collega zei: “Verandering begint bij degene die begint.”

De moeder tikte haar dochter op de arm. “Kijk, ze komen terug.” De duiven draaiden nog één ronde en landden verspreid tussen voeten en kinderhanden. Alles was weer dichtbij. In mijn hoofd schoof de herinnering aan 2012 binnen, in de studio van Kunststof Radio, waar Petra Possel vroeg naar het waarom van China. Toen sprak ik over schaal en snelheid. Nu zou ik een ander woord kiezen: samenhang. China als spiegel én als horizon: spiegel, omdat je jezelf er scherper in ziet; horizon, omdat je zonder die verte geen
richting hebt.

Ik zette de podcast uit. Verderop klonk het stadsgeluid van Beijing; dichterbij deelden kinderen kruimels met vogels. Duiven vlogen even richting het westen en draaiden terug uit het oosten — een stille cirkel van beweging die bijna niemand opmerkte. Soms is de eerste stap niets anders dan even blijven staan en kijken — erkennen wat je onderling verbindt. Misschien begint samen duurzaam bouwen daar: bij het herkennen van die afhankelijkheid.

Het meisje keek omhoog en vroeg zich hardop af: “Hoe weten duiven altijd de weg terug?”