Wenckebach – sociale woningbouw met toegevoegde kwaliteiten

Op de hoek van de Wenckebachstraat en de Noordpolderkade in de Haagse wijk Laak is een opvallend woongebouw met 137 sociale huurwoningen gerealiseerd. Om met name oudere buurtbewoners te verleiden naar de nieuwbouw te verhuizen, vroeg woningcorporatie Staedion aan Team Paul de Vroom + Sputnik een gebouw van hoge kwaliteit. Die realiseerde het ontwerpteam in architectuur, materiaalgebruik en programma.

Het gebouw Wenckebach ligt in de wijk Laakkwartier-Noord, veelal aangeduid als de Molenwijk. Het Laakkwartier valt, inclusief de Molenwijk, binnen het algemene uitbreidingsplan dat H.P Berlage in 1908 voor Den Haag ontwierp. De wijk vertoont dan ook “kenmerken van Berlagiaanse stedenbouw”, vertelt Team Paul de Vroom + Sputnik: monumentale assen en pleinen, louter gesloten bouwblokken en verbindende diagonalen dwars door het patroon van langgerekte bouwblokken.

Een nieuw herkenningspunt

Het nieuwe, L-vormige woongebouw van Team Paul de Vroom + Sputnik speelt op twee manieren een rol in deze stedenbouwkundige context. Ten eerste sluit de laagbouw van vier lagen aan op de belendende bebouwing en maakt zo het stedenbouwkundige blok af.

Ten tweede bezit het gebouw een blok van acht bouwlagen op de hoek. Daarmee biedt het een accent op de hoek van de groene Noordpolderkade en het plein van de Wenckebachstraat, zoals in de oorspronkelijke situatie de Majellakerk het plein markeerde. Het kerkgebouw is in de jaren 1980 gesloopt en vervangen door een onopvallend appartementengebouw, dat op zijn beurt in 2020 tegen de vlakte ging. Het Wenckebach-gebouw geeft het plein een nieuw stedelijk herkenningspunt.

Markant aanzicht

De hoeken van het acht verdiepingen tellende volume zijn afgerond. Deze afronding keert op verschillende plekken terug in de laagbouw en markeert de entrees aan de Noordpolderkade en het Wenckebachplein. De dubbelhoge entrees zijn gesitueerd waar het hoge deel als het ware ‘door het lage deel heenzakt’, leggen de architecten uit. De afgeronde hoeken zijn voorzien van gebogen glas; het geeft het gebouw een markant aanzicht – en in de appartementen een ruimtelijk gevoel.

De afgeronde vormen, de keuze van de toegepaste baksteen en de alternerende plaatsing van de loggia’s toont het gebouw zijn kwaliteit. De buitenkant is echter slechts één van de onderdelen waarop is geïnvesteerd.

Opdrachtgever Staedion wilde met het Wenckebach-gebouw oudere huurders uit de omgeving verlokken om compacter te gaan wonen; de woningen die zij achterlaten zou de woningcorporatie weer kunnen verhuren aan starters en gezinnen. Om de aspirant-bewoners redenen voor verhuizing te geven, terwijl de nieuwe woning misschien minder groot is dan degene die ze verlaten, moest Wenckebach toegevoegde kwaliteit bieden.

Extra kwaliteiten

Naast een aantrekkelijk en uitnodigend gebouw, passend in de wijk, is nog een aantal toegevoegde kwaliteiten bedacht – Team Paul de Vroom + Sputnik heeft er drie kunnen realiseren. Zo zijn de woningen energiezuinig en ‘zorgklaar’; in de plattegrond en drempelloze uitvoering is rekening gehouden met het feit dat oudere huurders een belangrijke doelgroep voor het gebouw vormen. De appartementen zijn eenvoudig aan te passen aan rolstoelgebruikers.

Verder is een logiesfunctie toegevoegd. Vier appartementen worden in gebruik genomen als tijdelijke verblijven voor mantelzorgers. Tot slot bieden de atriums een belangrijke meerwaarde; ze brengen licht, lucht en ruimte in het hele gebouw.

“In de aanloop naar de opening van het gebouw hebben we gemerkt dat aspirant-huurders door de buitenkant van het gebouw aangetrokken werden om een bezichtiging te doen”, vertellen de architecten, “maar ze werden volledig verrast door de atriums en het daglicht dat vanaf boven tot beneden binnenvalt.”

Aantrekkelijkheid van atriums

De atriums blijken een belangrijke reden te zijn geweest voor de nieuwe huurders om de stap te zetten, omdat daar het thuiskomen al begint en je je buren tegenkomt. Als je compacte woningen ontwikkelt is het extra belangrijk om de gezamenlijkheid van de bewoners te stimuleren, bijvoorbeeld met gedeelde ruimten, legt Team Paul de Vroom + Sputnik uit. Daarnaast kom je bij dit type woning al snel uit op een corridorgebouw. Alle woningen zijn ontsloten door een brede middengang met lange smalle vides

“Om de gang niet te donker en te krap te maken hebben we de corridor verbreed tot een complete beuk en voorzien van vides”, zeggen de architecten. De vides zijn overal even breed, maar verschillen in lengte. Ook de vides vertonen weer afgeronde hoeken. De balustrades zijn uitgevoerd in helder wit, fraai contrasterend met het warme rood dat de vloeren, wanden, deuren en plafonds kleur geeft.

Het afstemmen van de roodtinten bleek geen sinecure, vertellen de architecten. “Alle leveranciers hebben een eigen kleurenwaaier.” Het resultaat is echter een aangenaam atrium als toegangsroute vanaf de hoofdentree naar de appartementen.

Appartementen

Het gebouw telt 137 sociale huurappartementen, waarvan het grootste deel bestaat uit tweekamerwoningen van 45 m². Alle woningen zijn voorzien van een eigen buitenruimte in de vorm van een loggia. De appartementen die direct boven elkaar liggen zijn telkens in de plattegrond gespiegeld; daardoor vormen de loggia’s in het gevelaanzicht een schaakbordpatroon. Om dit patroon op de hoeken door te zetten, bestaan er van de driekamerhoekwoningen twee varianten.

Onderzoek

Wenckebach is een goed voorbeeld van een project waar aan een woongebouw een extra ruimtelijke kwaliteit en/of functie is toegevoegd, om de compactheid van woningen te ‘compenseren’ en een gezamenlijkheid tussen bewoners te stimuleren. Momenteel verzamelt Team Paul de Vroom + Sputnik in samenwerking met tientallen woningcorporaties meer van dergelijke voorbeelden. Ter informatie van de deelnemende corporaties wordt onder andere onderzocht welke investeringen zijn gedaan en of het gewenste effect is bereikt, vertellen de architecten. De studie loopt nog, na de zomer verwacht Team Paul de Vroom + Sputnik resultaten te hebben.