Sinds een paar jaar heeft Architecture BRIO naast zijn vestiging in Mumbai ook een vestiging in Rotterdam. In onderstaand essay reflecteert de Nederlandse medeoprichter van het bureau, Robert Verrijt, over het wonen in de natuur. In drie voorbeelden in de buurt van Mumbai laat hij zien hoe iedere locatie om een ander antwoord vraagt. De ondergrond speelt daarbij een belangrijke rol. Een van de woningen omarmt een beek, de andere kijkt vanuit de rotsachtige helling uit, en de derde staat aan het strand.

“We gaan naar België”, kondigde mijn vader aan terwijl ik met mijn twee zussen op de achterbank van de Opel Kadett zat. “Naar het buitenland?!”, vroeg ik opgewonden. Ik herinner me dat de reis als vierjarige eindeloos leek te duren. Ik keek met bewondering uit het raam toen we de slagbomen van de grensovergang bij Hamont passeerden. De wereld zag er plotseling heel anders uit.

Later besefte ik dat de reis hooguit twaalf minuten had geduurd, omdat we slechts een paar kilometer van de grens woonden. Maar mijn nieuwsgierigheid naar verre oorden bleef groeien. Op onverwachte wijze kwam ik via Sri Lanka in India terecht. Een land dat naast de bekende overbevolkte steden, krakende infrastructuur en enorme economische ongelijkheden vooral ook een land is van regionale verschillen. Al reizend door India ervaar je een verscheidenheid aan adembenemende uitgestrekte landschappen. Een werelddeel op zich, variërend van woestijnen, steppen tot tropische bossen, en de eeuwige sneeuw in de Himalaya.

Het Indiase landschap is echter aan snelle verandering onderhevig. Special Economic Zones, nationale snelwegen, mijnbouw en ongebreidelde verstedelijking verdringen natuurgebieden. Ontwikkelaars speculeren met grootschalige woningbouwprojecten in de buitengebieden en stedelingen bouwen buitenverblijven als schizofrene burchten in de ruige wildernis om het veeleisende stadsleven tijdelijk te kunnen ontvluchten.

In plaats van het wonen en de natuur tegenover elkaar te plaatsen, pleiten wij ervoor om de natuur te omarmen. Enerzijds door natuur de woonomgeving in te brengen, anderzijds door het wonen in de natuur en deze met respect en sensiviteit te behandelen. Zoals de Sri Lankaanse ‘godfather’ van het tropisch modernisme, Geoffrey Bawa, ons leerde, kan architectuur ons juist helpen om waardering voor natuur te bewerkstelligen.”

Milieuactivist Wendell Berry schreef hierover: “Het enige dat we hebben om de natuur te behouden, is cultuur; het enige dat we hebben om wildernis te behouden is huiselijkheid.”¹ Hij stelt dat, door ons niet af te sluiten van de natuur in onze dagelijkse omgeving maar ons ermee te verbinden, we juist beter in staat zijn om verstandige keuzes te maken.

Hoe kunnen we het wonen in harmonie met de natuurlijke omgeving stimuleren? Drie projecten, elk binnen in een straal van zes kilometer van elkaar, laten zien dat er geen eenduidig antwoord is. Voornamelijk door met Semperiaanse oertypologieën de verhouding tot de natuur te definiëren, en daarmee het begrip natuur zelf te definities te geven.

Grot in tent

De 'House on a Stream' bevindt zich in een gebied dat wordt gekenmerkt door verlaten fruitboomgaarden, waar actieve landbouw al jaren niet meer levensvatbaar is. Wat dit gebied echter bijzonder maakt, is een seizoensgebonden beek, ook wel bekend als een 'nalah', die door het landschap kronkelt. In de zomermaanden droogt de beek op, maar tijdens de moessonperiode verandert het in een woeste, kolkende rivier. De dynamiek en onvoorspelbaarheid van deze waterstromen leidden er vaak toe dat ze worden genegeerd.

Hier ontwierpen we echter een woning die deze stroom als middelpunt omarmde. Uitkragend over de beek en zich openend naar de bosachtige omgeving is de woning een apparaat om de natuurlijke elementen te ervaren. Door het huis in twee delen op te breken en aan beide zijden van de beek te plaatsen, wordt de ervaring ervan alomtegenwoordig. Om van het woongedeelte naar het slaapgedeelte te komen is het onvermijdelijk om een kort stukje over en langs de beek te lopen. Een bewuste keuze om de bewoners dagelijks met de natuur in aanraking te laten komen.

In plaats van te pretenderen dat de ‘kunstgreep’ van de architectonische ingreep op de een of andere manier verborgen kan worden, wordt hier de tegenstelling tussen architectuur en natuur benadrukt. Het plezier van het wonen lag niet in het ontkennen van die tegenstelling, maar eerder in het benadrukken van de confrontatie tussen mens en natuur.

Hut op Grot

Niet ver hiervandaan, op een berghelling met uitzicht op de baai van Mumbai en de skyline van deze metropool in de verte, voelden we al snel de verleiding om een glazen panoramische woning te ontwerpen. Hier, in het weelderige landschap van Alibag plaatsten we echter twee paviljoens naast elkaar, die elk als een camera fungeren, gericht op specifieke vergezichten.

Deze paviljoens rusten op een stenen sokkel van lokaal gewonnen kalksteen, die met de tijd op elegante wijze veroudert. Het huis maakt gebruik van low-tech methoden om het koel te houden, geïnspireerd door zowel de principes van de 5e-eeuwse Ajanta / Ellora-grotten in West-India als de traditionele tropische plantagehuizen.

Het landschap is zorgvuldig geïntegreerd met het gebouw, zodat het in de loop der tijd samensmelt en niet langer losstaat van de architectuur. De woning creëert een intieme band met het uitgestrekte landschap. Doordat het gedeeltelijk is ingegraven in een massieve stenen sokkel, wordt het stevig verankerd in het omringende terrein.

Dit project benadrukt het belang van het ervaren van het tropische landschap en het buitenleven. Het is ingebed in de aarde, waardoor de rotsachtige ondergrond op een aantal plekken nadrukkelijk zichtbaar wordt. Daarentegen gaan de veranda’s van de twee ‘hutten’ naadloos over in de tuinen.

Op de plek waar architectuur en natuur samenkomen, ontstaat er een gechoreografeerde ruïne of verval. Het project reflecteert op de onvermijdelijkheid van de tijd en de krachten van de natuur, waarin men zowel plezier als troost kan vinden.

Tent

Een kilometer verderop aan de kust vroegen we ons af of we wel moesten bouwen op plaatsen die binnenkort onder water zouden staan door de stijgende zeespiegel. Maar wellicht was het mogelijk om klimaatbestendigheid ‘in te bouwen’ en bouwmethoden te gebruiken die minder impact zouden hebben op kwetsbare ecosystemen.

Deze artist retreat bestaat uit een soort ‘tropische tent’ bestaande uit twee modules van elk 6m x 9m in een raster van kolommen met een tussenruimte van 1,5 meter. De piramidedaken zijn aan de bovenkant afgekapt met dakramen. De noordzijde van het dakraam laat indirect noorderlicht de ruimte binnenstromen en kan worden geopend om warme lucht uit de ruimte te onttrekken.

Deze kunstenaarswerkplaats kan volledig gedemonteerd en weer in elkaar gezet worden. De kolommen en balken zijn gemaakt van geprefabriceerd gegalvaniseerd staal en de dakconstructie is opgebouwd uit V-vormige bamboe spanten. Doordat alle verbindingen droog gemonteerd zijn, is het mogelijk om componenten te verwijderen en toe te voegen zonder de verbindingselementen te beschadigen.

Het gebouw staat op poten, zodat het gedurende de komende jaren gedurende hoogwater droog blijft. Maar de somberstellende, pijnlijke waarheid is dat deze werkplaats binnen de komende dertig jaar, zo niet eerder, definitief verplaatst zal moeten worden vanwege de stijgende zeespiegel.

In deze drie projecten heeft de uitdaging van de directe omgeving de ontwerpaanpak ingrijpend beïnvloed. Deze meegaande manier van ontwerpen heeft echter ook een keerzijde. Er bestaat een dunne scheidslijn tussen het lef om je aan te passen aan de ene kant en onverschilligheid of inconsistentie aan de andere kant. Alleen als er een heldere drijfveer aan ten grondslag ligt, kan een flexibele ontwerphouding relevant zijn.

Maar zoals Rahul Mehrotra2 schreef, bestaat verder ook het gevaar dat enkel focussen op de context een romantiserende fetisj kan worden die zijn betekenis verliest in de hedendaagse wereldproblematiek. In onze projecten bevragen we de problematiek van de directe omgeving en ontwikkelen we in de architectuurgeschiedenis gewortelde en op maat gemaakte oplossingen om daarmee, zoals ik ervoer in die autorit 40 jaar geleden, de hyperlokale identiteit te versterken. Juist dan creëert architectuur de potentie om resonantie te vinden in een sociaal-politieke, economische en mondiale context.

¹ Home Economics, Wendell Berry
² https://www.architecturalpapers.ch/doc2170.pdf?ID=144