Marc Koehler, Martijn van Sluijters en John Habraken

Superlofts Houthavens, interieur

Robin Wood, render

John Habraken herinnerd

2 november 2023, 9:41

De afgelopen week ontviel ons John Habraken. Zijn nalatenschap kan niet genoeg overschat worden, zo wordt ook duidelijk uit de vele in memoriams die sindsdien verschenen. Ook Marc Koehler plaatste, mede namens de oprichters van het platform OpenBuilding.co, een bericht op hun website. Koehler ontwikkelde de voorbije jaren een meer dan gemiddelde verwantschap met het werk en gedachtegoed van Habraken.

Platform
Koehler was in 2017, samen met andere collega-architecten als Tom Frantzen en Thijs Asselbergs en Caroline Kruit, een van de vijftien initiatiefnemers van het platform dat bijdroeg aan een revival van de open bouwen-beweging die Habraken in de jaren ’60 initieerde. Het platform OpenBuilding.co verenigt het werk van en de verwantschap van deze architecten met het gedachtegoed van Habraken. Dat doet men, naast de website, met het organiseren van bijeenkomsten, presentaties en lezingen. Ook formuleerde OpenBuilding.co een manifest dat de actualisatie van het open bouwen in onze tijd bevestigt én onderbouwt.

De groep architecten herkent en erkent de onverminderde betekenis van het oorspronkelijke gedachtegoed van Habraken uit de jaren 60. Habraken was pleitbezorger van de ontwerpgedachte om de ‘drager’ of het basisgebouw te scheiden van de ‘invulling’ in het ontwerp en de bouw van woningen. Voor de architecten gaat hun interesse echter nadrukkelijk voorbij aan een vorm van nostalgie. Het is de herkenning van de kansen en actualiteit van de principes die Habraken gedurende zijn leven bepleitte.

Verwantschap
Koehler ontmoette Habraken voor het eerst tijdens de opening van zijn Superlofts Houthavens in 2016. Habraken dook daar toen op, vergezeld door zijn vrienden Sjoerd Soeters en Thijs Asselbergs, die meewerkte aan de eerste casco superlofts. Hij toonde zich enthousiast over het feit dat een nieuwe generatie zijn ideeën omarmde en zocht naar nieuwe toepassingen. Sindsdien kwamen Habraken en Koehler en Asselbergs verschillende keren bijeen om verder te praten over die verwantschap en de mogelijke herinterpretaties en toepasbaarheid. Daarbij was, volgens Koehler, altijd duidelijk dat Habraken vanuit een meer wetenschappelijke benadering dacht, waar de architecten vooral een focus op de praktische toepasbaarheid van de principes hadden.

Habraken genoot van de herontdekking en adaptatie van zijn ideeën en visie die hij voor het eerst in 1961 publiceerde in het boek ‘De Dragers en de Mensen. Het einde van de massawoningbouw’. Ook was hij grondlegger van de Stichting Architecten Research (SAR). Habraken verdween natuurlijk nooit helemaal van het toneel. Hij inspireerde via het lesgeven aan de TUDelft, TUEindhoven en het MIT Cambridge Massachusetts veel studenten en aankomend architecten. De laatste jaren groeit de aandacht en zichtbaarheid in bredere zin echter weer, in de context van duurzaam bouwen en circulaire economie. Dit zeker ook dankzij recente publicaties over zijn werk en erfenis zoals ‘Residential Architecture as Infrastructure: Open Building in Practice’ van Stephen H. Kendall uit 2022 of eerder de documentairefilm 'De Drager' van Sonja Lüthi en Marc Schwarz uit 2013: ‘De Drager’

Criteria
Koehler: ‘Het vuur brandt om Habrakens gedachtegoed verder te demonstreren en naar nieuwe mogelijkheden te blijven zoeken.’ Het platform is nu, bijvoorbeeld, bezig om te komen tot meetbare criteria voor open bouwen. Zo wil het bijdragen aan het classificeerbaar maken van de variaties die het ontwerpen met een vaste structuur en een flexibele indeling, gevel en installaties oplevert. Daartoe worden principes en parameters als ‘remontabel’, ‘vrije overspanning’ en ‘openheid van de gevel’ toegepast. Ook voor de invloed van recente technische ontwikkelingen en innovaties zoals prefabricage en houtbouw komen aan de orde. Koehler: ‘Zo willen we tot een soort classificatiesysteem voor de ‘openness’ van gebouwen, stadsblokken en wijken komen.’ Het is een goed voorbeeld van de wens van de groep architecten om open bouwen te koppelen aan de praktijk. Daarbij spelen ontwikkelingen in de woningmarkt én de rol en positie van architect, eindgebruiker en het collectief eveneens een belangrijke rol.

Actualiteitswaarde
Koehler legt uit dat de betekenis en actualiteitswaarde van open bouwen, volgens hem, gerelateerd is aan een aantal recente ontwikkelingen in het vakgebied. De eerste is de opkomst van collectief particulier- en mede-opdrachtgeverschap en wooncorporaties. Die tendens sluit aan bij het pleidooi voor meer zeggenschap voor de eindgebruiker dat Habraken sinds de jaren 60 voorstond. Het geloof in collectieve gemeenschapszin en community building was toen nieuw en staat nu hernieuwd in de belangstelling. Met de principes van open bouwen kan heel goed aan die wensen tegemoetgekomen worden.

Een tweede aspect dat Koehler benoemt is het feit dat veel architecten die zich interesseren in open bouwen zelf ook vaak actief zijn als ontwikkelaar en initiatiefnemer. Een blik op de lijst met oprichters van het platform lijkt dat te bevestigen. Koehler: ‘Mensen als Tom Frantzen of Robbert Winkel zijn daar natuurlijk belangrijke exponenten van’. Zelf timmert Koeher met zijn Superlofts en Mamapioneers.com de laatste jaren ook flink aan de weg. In de rol van ontwikkelaar proberen deze architecten een aantal beperkingen in hun handelen, positie in het bouwproces én de combinatie van het integraal creëren van een structuur met daarbinnen een flexibele variaties aan woningindeling en aanpasbaarheid in de tijd in de praktijk te brengen. In die bemoeienis schuilt natuurlijk ook een kritisch commentaar op de wijze waarop die aanpasbaarheid, flexibiliteit en aandacht voor de eindgebruiker de voorbije decennia is verwaarloosd.

Koehler: ‘Het zijn deze en zeer zekere nog andere, volgende interpretaties van het basisprincipe open bouwen die zo waardevol en nuttig zijn’. Het zijn herhaalde exercities om het begrip en de erfenis van John Habraken steeds weer een stapje verder te brengen, nader te interpreteren en vooral voortdurend in de praktijk toe te passen én te toetsen.’ Koehler en zijn collega’s van het platform Open Building zullen zich ook in de toekomst blijven inspannen om het gedachtegoed van de overleden Habraken te eren. Niet door het te conserveren, maar door het actief te benaderen, te blijven werken aan variaties en zo open bouwen een vitaal en actueel principe te laten blijven.

Trefwoorden

john habraken openbuilding.co open bouwen marc koehler architects

1	Rapport: rijke Amsterdammers leven steeds vaker apart van rest dinsdag, 30 september
2	Kabinet wil wijken erbij op 127 plekken in Nederland maandag, 29 september
3	Architectenweb symposium: klein maar fijn wonen? donderdag, 2 oktober
4	Leiden wil verhoogd busstation naast treinperrons centraal station dinsdag, 30 september
5	Nominaties Interieur van het Jaar 2025 bekend woensdag, 1 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Congres over Open Bouwen tijdens World Architecture Festival

25 november 2019

Marc Koehler Architects ontwerpt gebouw met hotel en vakantieappartementen op Terschelling

15 december 2023

Marc Koehler Architects presenteert concept voor modulaire woningbouw in hout

16 juni 2023

Acht lessen over modulaire woningbouw in hout

13 april 2022

Plan voor groene woonbuurt met uitzicht op Schiphol

18 november 2022

Grootschalig woningbouwproject Havenkade Nijmegen afgerond

12 juli 2023

Bouw van houten woongebouw Sawa gestart

23 november 2022

Toon alles

Gerelateerde projecten

Top-Up

FRANTZEN et al architecten

Andere nieuwsberichten

Vocus Architecten heeft ruimtelijke structuur oud Tivolicomplex weer zichtbaar gemaakt

Gisteren, 15:10

Dinsdag is het voormalige onderkomen van poppodium Tivoli in Utrecht heropend. Het 5.200 m2 omvattend complex aan de Oudegracht, dat uit meerdere gebouwdelen bestaat, biedt nu plek aan een hotel, restaurant en twee (al aanwezige) kinderdagverblijven.

Stadsbestuur overtuigd: Museum Rotterdam moet in Steigerkerk komen

Gisteren, 14:01

Volgens onderzoek van V8 Architects zijn de ruimtes in de kerk in het centrum van de stad ‘uitstekend geschikt’ voor de huisvesting van het museum.

Invloedrijke Vlaamse architect bOb van Reeth overleden

Gisteren, 11:03

Afgelopen dinsdag is op 82-jarige leeftijd de Vlaamse architect bOb van Reeth overleden. Van Reeth behoort tot de belangrijkste en invloedrijkste naoorlogse architecten van Vlaanderen en had ook in Nederland veel invloed.

Architectenweb symposium: klein maar fijn wonen?

Gisteren, 09:30

Woensdag 15 oktober 2025 organiseert Architectenweb samen met Hogeschool van Amsterdam, MORE Architecture, UFO Urbanism en Pakhuis de Zwijger een symposium rond de opkomst van grootschalige wooncomplexen met kleine woningen en gedeelde voorzieningen.

Steden vrezen voor woningbouw door nieuwe regels netcongestie

Gisteren, 16:25

Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht vrezen dat de bouw van nieuwe woningen stil komt te liggen door netcongestie.

Dienst Toeslagen: plan voor wonen op vakantieparken onuitvoerbaar

Gisteren, 13:06

Het kabinetsplan om permanent wonen in vakantiehuisjes mogelijk te maken, is volgens de Dienst Toeslagen onuitvoerbaar.

Zuid-Holland wil in ‘oogstjaar’ 2026 plannen uitvoeren

1 oktober, 3:16

De provincie investeert onder meer in infrastructuur, woningbouw, natuur en versterking van kleine kernen.

Rijk schrijft aanbesteding uit voor nieuwe marinierskazerne

1 oktober, 2:27

Eind 2031 wil het Korps Mariniers vanuit zijn huidige kazerne in Doorn verhuizen naar een nieuw onderkomen op de bestaande Defensielocatie Kamp Nieuw-Milligen vlakbij Apeldoorn.

Landschapstriënnale 2026 strijkt neer in Arnhem

1 oktober, 11:57

Het thema van de komende editie van de manifestatie is ‘Op Waterbasis’.

Veelzijdig ontwerper Mathieu Bruls verzorgt 21e Peutz-lezing

30 september, 3:05

Bruls (1960) is een veelzijdig ontwerper, die naast gebouwen en stedenbouwkundige plannen onder meer interieurs, meubels en tentoonstellingen ontwerpt.

Ga naar het nieuws-archief