Henk Jonkers: bio-aangepaste materialen voor meer natuur in de stad
26 juni 2023, 15:08
In stedelijk gebied moeten we zeker de helft van de kale oppervlakken, zoals muren en daken, inzetten voor hoogwaardige natuur. Overheden moeten dit streng reguleren en het gebruik van bio-aangepaste bouwmaterialen, zoals ‘mosbeton’, kan een bijdrage leveren. Dat is de visie en drijfveer van bioloog en hoogleraar Bio-adapted and Sustainable Building Materials Henk Jonkers, die vandaag zijn intreerede uitspreekt aan de TU Delft.
Terwijl er in Nederland een enorme bouwopgave ligt, met onder meer de door de overheid gewenste 900.000 nieuwe woningen, gaat tegelijkertijd de staat van de natuur in ons land al decennia achteruit. “Slechts 10 % van de natuur in Nederland is in goede conditie en van hoge kwaliteit,” stelt Henk Jonkers. “Terwijl uit allerlei onderzoeken blijkt dat we voor ons voorbestaan geheel afhankelijk zijn van wat de natuur ons levert en natuur in hoge mate bijdraagt aan ons welzijn.”
Strengere regels en andere materialen
Zo kan de afwezigheid van natuur in de gebouwde omgeving leiden tot een veelheid aan problemen, uiteenlopend van slechte luchtkwaliteit tot hittestress, overstromingen, bodemvervuiling en -erosie. “Het is dan ook hoog nodig dat we de staat van de natuur in Nederland verbeteren om ons welzijn te garanderen”, zegt Jonkers.
Hij legt uit dat 30 tot 50 % van het oppervlak van Nederland uit hoogwaardige natuur moet bestaan met het oog op ons welzijn. Dat vraagt om strenge regels van de overheid, waar de Natuurherstelwet van EU-Commissaris Frans Timmermans bij kan gaan helpen, meent Jonkers. Daarnaast zijn volgens hem andere bouwmaterialen nodig om de natuur in onze steden “drastisch te verbeteren”.
Bio-aangepast
Jonkers’ wetenschappelijke vakgebied ‘bio-aangepaste bouwmaterialen’ ontwikkelt de kennis en technologie die kan helpen om de natuur in de gebouwde omgeving te verbeteren. Bio-aangepaste , of ‘bio-adapted’ bouwmaterialen zijn door de mens gemaakte materialen die een biologische component bevatten of integratie daarvan mogelijk maken, legt hij uit.
“Deze materialen helpen om kale oppervlakken te transformeren naar hoogwaardige natuur in stedelijk gebied”, stelt hij. Zelf ontwikkelde Jonkers in zijn academische carrière twee soorten beton, die bio-adapted zijn: zogenoemd mos-receptief beton en zelfhelend beton.
De reden om naar oplossingen met beton te kijken, is dat beton het meest gebruikte bouwmateriaal in de wereld is; het is namelijk relatief goedkoop en veelzijdig in zijn toepasbaarheid. Daar staan meerdere nadelen tegenover. Beton heeft door het enorme volume van toepassing een grote ‘milieuvoetafdruk’ en de kale muren kunnen bijdragen aan hittestress in de stad.
Mos-receptief beton
Mos-receptief beton, ontwikkeld door Jonkers met collega Marc Ottele, raakt snel begroeid met een laag mos. Dat is nuttig op tal van vlakken, want mos is volgens Jonkers een veelzijdige plant. “Mosbeton kan hittestress verlichten door verdamping, het filtert fijnstof uit de lucht en het vangt CO2 af. Ook kan mos regenwater helpen bergen, verhoogt het de biodiversiteit en kan het geluidsoverlast verminderen”, zegt de hoogleraar.
Momenteel wordt mos-receptief beton, of kortweg mosbeton, in verschillende demonstratieprojecten toegepast. Een voorbeeld is het gebruik in geluidsschermen langs de A58. Naast geluidsreductie zouden de mosschermen ook verontreinigingen moeten neutraliseren en wateroverlast na stortbuien moeten verminderen.
In welke mate het mosbeton die functies daadwerkelijk vervult, wordt in dit project vastgesteld. Dit geberut in een samenwerking tussen onder andere Rijkswaterstaat, Rutte Groep en Respyre, een spin/off van de TU Delft.
Zelfhelend beton
Een tweede ontwikkeling van Jonkers is zelfhelend beton, dat op de markt is gebracht door Basilisk, eveneens een spin-off van de TU Delft. Bij dit type beton wordt een ‘healing agent’, of zelfherstelmiddel, in korrelvorm aan het betonmengsel toegevoegd. Dit zelfherstelmiddel bestaat uit onschadelijke bacteriesporen en voedingstoffen.
Eenmaal geactiveerd door water dat via scheuren in het beton dringt, ontkiemen de sporen. De actieve bacteriën zetten vervolgens de voedingsstoffen om in kalksteen. Dit maakt de scheuren weer waterdicht en beschermt de wapening beter tegen corrosie. Hoge reparatiekosten worden hierdoor verminderd en bouwwerken gaan langer mee, met een flink kleinere milieuvoetafdruk als gevolg.