Glazen wanden bieden theater Den Helder zeldzame kwaliteit

22 oktober 2015, 15:03

In Den Helder heeft een ensemble van culturele gebouwen onder de naam De Kampanje zijn deuren geopend. In een oude industriële hal heeft Van Dongen –Koschuch Architects hier een theater ontworpen met volledig glazen wanden. “Zoiets bestaat nergens in de wereld.”

“Toen we drie jaar geleden voor het eerst deze indrukwekkende, industriële hal zagen, met de vraag om er een theaterzaal in te ontwerpen, was onze eerste reactie dat we er alles aan wilden doen om de beleving ervan te behouden”, vertelt architect Patrick Koschuch, die het ontwerp voor De Kampanje samen met zijn compagnon Frits van Dongen maakte. Vanuit deze impuls ontstond het idee om een glazen theaterzaal te maken.

Hoewel het gedurende het ontwerpproces op een bepaald moment spannend was of het zou lukken deze glazen theaterzaal te realiseren, is de theaterzaal uiteindelijk volledig gerealiseerd zoals ontworpen: met glazen wanden van vloer tot plafond. “Zoiets als dit bestaat nergens in de wereld”, vertelt Koschuch trots. Vanuit de foyer kijk je dwars door de zaal heen, vanuit de zaal kijk je aan twee zijden in de foyer. Vanuit alle hoeken is echter bovenal de architectuur van de oude industriële hal te ervaren.

Van glazen zaal tot houten zaal en terug
In de glazen zaal zijn langs de wanden verdiepingshoge houten wandpanelen opgenomen, die wanneer dat nodig is gesloten kunnen worden. De glazen zaal transformeert aan de binnenzijde dan tot een houten zaal. Voor iedere voorstelling kan de ideale combinatie van openheid en geslotenheid, van glas en hout, gekozen worden.

Koschuch en Van Dongen stellen zich voor dat bij congressen de zaal zo open mogelijk blijft. Overdag valt er dan ook nog daglicht in de zaal. Voor cabaret en concerten zouden de houten wanden deels gesloten kunnen worden. Bij theatervoorstellingen, waar het theaterlicht vaak ook een belangrijke rol speelt, verwachten de architecten dat de wanden volledig gesloten worden. “Een werkelijk multifunctionele zaal.”

In het oorspronkelijke ontwerp waren de houten wandpanelen elektrisch te bedienen. In de loop van het proces leek dit niet haalbaar, waardoor de panelen nu met de hand weggevouwen moeten worden. Aangezien de panelen maar over een beperkte afstand verplaatst hoeven te worden, is het openen en sluiten van de houten wand volgens de architecten ook in deze vorm in korte tijd gedaan.

De industriële hal waar de theaterzaal in geplaatst is, heeft een basilieke opbouw, zoals Koschuch het noemt. Tussen twee smallere en lagere zijbeuken ligt een bredere en hogere middenbeuk, precies zoals in oude kerkgebouwen het geval is. Om de ruimtelijkheid van deze opbouw te behouden, hebben Koschuch en Van Dongen de glazen zaal precies in de middenbeuk ingepast en de foyers in de zijbeuken gelegd. Dat was passen en meten, vertellen de architecten, maar mede dankzij de ruime ervaring van het bureau met het ontwerpen van theaters is het gelukt.

De plaatsing van de zaal in de middenbeuk van de oude industriële hal heeft het ontwerp een indrukwekkende vanzelfsprekendheid gegeven. Op deze manier kunnen de houten wandpanelen opgevouwen worden tegen de stalen vakwerkkolommen, die een dubbelfunctie hebben gekregen als ophangpunt voor theaterverlichting. Bovenin de zaal is, tussen de nieuwe theatertechniek, de oude werkkraan te zien. Deze kon blijven waar hij was en ondersteunt in zijn betekenis de nieuwe techniek. Oude en nieuwe architectuur vallen samen en versterken elkaar.

Vrijstaand zaalmeubel
“In de theaterwereld heb je de regel dat je niet verder dan 25 meter van het podium af mag zitten, omdat je anders de gezichtsuitdrukking van degene op het podium niet meer kan lezen”, vertelt Koschuch. Tegelijkertijd wilden de architecten dat degenen op het podium als het ware tegen een wand van mensen aan zou kijken. “Van beide kanten wil je de beleving optimaliseren”, vult Van Dongen aan. In combinatie met de beperkte breedte van de middenbeuk van de hal, heeft dit alles geresulteerd in een dubbel balkon.

De oplopende theaterzaal met zijn twee balkons, en het trappenhuis erachter, hebben de architecten vormgegeven als een groot, vrijstaand houten meubel, waar aan de achterzijde enkele balkons aan hangen. Wanneer de houten wanden volledig geopend zijn, kun je vanuit de foyer dit houten ‘zaalmeubel’ van alle zijden beleven.

De ruimte om de zaal heen is met minimale middelen klaargemaakt voor zijn nieuwe functie als foyer. De bakstenen wanden en stalen vakwerken van de oude industriële hal gelaten wat ze waren. Voor de oude ramen zijn aan de binnenzijde een soort raamkasten geplaatst om ze te isoleren en de vloer is voorzien van een nieuwe betonnen afwerking met vloerverwarming. Vrijstaande houten trappen lijden naar de balkons van het ‘zaalmeubel’. Daar waar de foyer eindigt bij de toneeltoren is deze gesloten wand omgetoverd tot een verdiepingshoge spiegel.

Door de vanzelfsprekende manier waarop de zaal in het oude casco geplaatst is en de foyers er omheen vloeien, zou je de indruk kunnen krijgen dat het eenvoudige transformatie was. Maar niets is minder waar, benadrukken Van Dongen en Koschuch. De architecten moesten vechten om het te krijgen zoals het is geworden en moesten op allerlei plekken slimmigheden uit de kast halen. Zoals op het punt dat de toneeltoren, veruit de grootste ingreep in het oude casco, op de oudbouw aansloot. De bouwers, de Nijs, wil Koschuch daarbij ook een compliment geven. “De oude constructie heeft overal een andere maatvoering, dat is in het eindresultaat nergens terug te zien.”

Ensemble van culturele gebouwen
De glazen theaterzaal is het spectaculairste onderdeel van de nieuwe ‘culturele stad’ die onder de naam van De Kampanje op de hoek van de oude scheepswerf van Den Helder is gerealiseerd. Naast de theaterzaal bestaat dit ensemble van gebouwen uit een enorme stadshal, een bazaar, een kleine zaal, een restaurant en een vergadercentrum.

De stadshal is gerealiseerd in een industriële hal met dezelfde basilieke opbouw als de theaterzaal, zij het dat deze zaal nog langer en breder is. Door zijn ruimte is in de stadshal enorm veel mogelijk, vertelt Van Dongen. Maar liefst zeven bruggen op de oude kraanbaan in de middenbeuk van de hal ondersteunen deze flexibiliteit. Hier kunnen beurzen gehouden worden, kunnen dj’s optreden, popconcerten gehouden worden, enzovoorts. Indien gewenst kan de zaal met lage wandpanelen verkleind worden. Ook is er een ‘hovercraft’-tribune die de hal in gezweefd kan worden.

In de verschillende ruimtes is overal dezelfde betonnen vloer gelegd. Deze eenheid versterkt de samenhang tussen de verschillende delen van het culturele centrum. De betonnen vloer is overal voorzien van vloerverwarming. Zulke mooie industriële hallen wil je immers niet helemaal inpakken met isolatie, legt Koschuch uit.

Verweven met de stad
De oude scheepswerf van de marine, waar De Kampanje onderdeel van uitmaakt, ligt net naast de binnenstad van Den Helder en huisvest ondertussen een grote variëteit aan programma. Naast het Marinemuseum is er een reeks van restaurants en een bioscoop gerealiseerd. Het gebouwensemble van De Kampanje omsluit het Reddingsmuseum, dat nu via een gezamenlijke entree ontsloten wordt.

Willemsoord, zoals de oude scheepswerf heet, wordt hoofdzakelijk vanuit zijn binnengebied ontsloten, vertelt Koschuch. Daar kan ook geparkeerd worden, iets waar in de ervaring van de architect veel toeristen gebruik van maken.

Vooral de inwoners van Den Helder komen echter vaak vanuit de binnenstad naar Willemsoord gewandeld. Voor hen is het gebied lastiger te benaderen. Willemsoord is feitelijk een eiland en wordt maar door enkele bruggen ontsloten. Gecombineerd met een beperkt aantal doorgangen tussen de oude gebouwen in het gebied, ervaren veel bezoekers het gebied al gauw als een labyrint waar het zoeken is naar de activiteit en de toegangen tot de gebouwen.

Om dit probleem op te lossen hebben de architecten naast de hoofdentree aan het binnengebied een tweede entree geïntroduceerd aan de stadszijde. Deze tweede entree bevindt zich aan de kopse kant van de stadshal, die hiervoor ook als hier geen activiteit plaatsvindt gewoon geopend zal zijn. Met deze ingreep transformeert het bureau de stadshal tot een overdekte buitenruimte en introduceert het slim een extra passage in het zo gesloten gebied.

Gebruikers aan zet
Met het ontwerp van gebouwensemble van De Kampanje, en dan met name het theater, toont Van Dongen– Koschuch Architects groot vakmanschap. De manier waarop de theaterzaal met zijn foyers is ingepast is indrukwekkend in zijn vanzelfsprekendheid. Met De Kampanje heeft Den Helder een theater van wereldklasse gekregen.

“Ons werk is nu afgerond”, sluit Koschuch af, “Het is nu aan de organisatie van het theater om de geboden ruimte ten volste te gaan benutten.” Het is daarbij te hopen dat het spel met de houten wandpanelen in de theaterzaal ten volste uitgenut gaan worden. Het biedt het theater een zeldzame kwaliteit.

Trefwoorden

de kampanje den helder theater van dongen-koschuch architects and planners cultureel centrum michiel van raaij

1	Realisatie omvangrijk houten gebouw van Nudus voor Havenbedrijf Rotterdam stap dichterbij woensdag, 20 november
2	Een houten villa genesteld in het bos donderdag, 21 november
3	Museum Kruithuis ’s-Hertogenbosch officieel geopend na zorgvuldige transformatie dinsdag, 19 november
4	Team onder leiding van KAAN Architecten ontwerpt geavanceerd onderzoeksgebouw in Lausanne maandag, 18 november
5	Sereen toevluchtsoord hoog boven de stedelijke drukte woensdag, 20 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Koschuch Architects ontwerpt toren met dubbellaagse woningen in Amstelkwartier

5 maart 2020

Mannoury – open bouwen en slim dak

7 juli 2022

Koschuch Architects ontwerpt woontoren in Haarlem Schalkwijk

6 december 2023

Koschuch Architects ontwerpt woontoren aan de Waal in Nijmegen

4 januari

Architectenweb en Van Dongen-Koschuch organiseren rondleiding door vernieuwde Musis Sacrum

17 augustus 2017

Nominaties Herengracht Industrie Prijs bekend

18 mei 2016

Conservatorium Amsterdam krijgt uitbreiding

11 januari 2017

Akoestiek oude Griekse theaters niet zo goed als weleens beweerd

18 oktober 2017

Vier winnaars Arie Keppler Prijs 2016

26 september 2016

Frits van Dongen wint Koreaanse woningbouwprijs

30 september 2016

Van Dongen–Koschuch ontwerpt Speelhuis

28 april 2015

Dubbele woontoren voor Rotterdamse Wilhelminapier

19 maart 2014

Van Dongen en Koschuch starten nieuw bureau

2 juli 2012

Architectenweb houdt Het Grote Leisure Congres

28 mei 2015

Verslag van Het Grote Leisure Congres

23 juni 2015

Van Dongen-Koschuch verbouwt Musis Sacrum

18 september 2014

Frits van Dongen stopt als Rijksbouwmeester

13 november 2014

Zien–gezien worden bij poppodium Van Dongen–Koschuch

29 oktober 2014

Geslaagde excursie naar ‘Nieuw Nieuwegein’

9 oktober 2012

Architectenweb houdt excursie centrum Nieuwegein

24 september 2012

DO cultuurcomplex Den Helder gepresenteerd

30 mei 2013

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Meerstemmige geschiedenis en toekomst architectuur centraal tijdens symposium

22 november, 3:50

Op maandag 2 december organiseert Arcam in Pakhuis de Zwijger Amsterdam het symposium Hervertellingen. Het symposium draait om het meerstemmiger maken van de geschiedenis en toekomst van de Amsterdamse architectuur.

Tijdelijke woningen voor Oekraïense vluchtelingen en starters in Eemnes

22 november, 1:46

In Eemnes zijn ruim veertig tijdelijke woningen voor Oekraïense vluchtelingen en jonge starters naar ontwerp van Studio Selva opgeleverd. Met name in het ontwerp voor openbare ruimte naar manieren gezocht om het gemeenschapsgevoel te bevorderen.

De Warren ontvangt Ammodo Architecture Award

22 november, 10:48

De Ammodo Architecture Award is een nieuwe internationale architectuurprijs om de wereldwijde ontwikkeling van toonaangevende sociaal en ecologisch verantwoorde architectuur te stimuleren.

Een houten villa genesteld in het bos

21 november, 5:31

Het ontwerp van Kumiki Architecture voor Bosvilla Oostvoorne is erop gericht dat de familiewoning als het ware opgaat in de natuur. De volumes van de benedenverdieping liggen iets verzonken en de gevel is bekleed met gebrand hout.