Team 1

Team 2

Team 3

Team 4

Team 5

Vijf toekomsten koepelgevangenis Breda geschetst

3 april 2015, 18:37

Eind maart bogen vijf teams van Nederlandse en Turkse ontwerpers en ontwikkelaars zich over de mogelijke toekomst van de leegstaande, monumentale koepelgevangenis in Breda. Met welke ideeën kwamen zij?

Met steun van het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie heeft Architectuur Lokaal onder de noemer 'De Olifantenkooi / Fil Kafesi' een kennisuitwisseling opgezet tussen jonge Nederlandse en Turkse ontwerpers en ontwikkelaars. In december 2014 verdiepten vijf multidisciplinaire teams zich over een woningbouwopgave in Ankara, in maart 2015 bogen de teams zich over de koepelgevangenis in Breda.

Na meer dan een eeuw dienst gedaan te hebben als gevangenis staat 'de koepel' in Breda sinds kort leeg. Wie een goed voorstel voor het gebouwencomplex heeft, kan de koepelgevangenis met zijn bijgebouwen van het rijk overnemen. Het gebouw is echter wel een monument, dus het mag beperkt aangepast worden. Welke mogelijkheden biedt het complex? De ontwerpen van de vijf teams geven een eerste idee.

De ontwerpen
Bijna alle teams blijken moeite te hebben met het feit dat het Rijksvastgoedbedijf het gebouw met zijn enorme koepel simpelweg verkoopt en daarmee een private bestemming zou kunnen krijgen. Team 5 blijft op dit punt realistisch en stelt in zijn ontwerp 'Reflection' voor om alle gebouwen op het gevangenisterrein te verkopen, op de koepelgevangenis en de directeurswoningen na. Alleen die moeten een publieke functie krijgen. De monumentaliteit van de koepel versterkt het team in zijn voorstel nog eens door deze via een waterspiegel te verdubbelen.

Team 3 stelt in zijn ontwerp 'Radical Inclusion' voor de enclave-kwaliteiten van het gevangenisterrein in te zetten om er een wereld op zich van te maken. Geïnspireerd door het jaarlijkse Burning Man-festival in de Black Rock Desert van Nevada stelt het team voor het gebied, inclusief de koepelgevangenis, volledig publiek te maken en geld als betaalmiddel er te verbieden. Als iedereen iets meeneemt het gebied in, dan valt er altijd wat te ruilen.

Team 2 heeft net zo'n ideëel voorstel. Onder de noemer 'Panopticon of Sustainable Life 2' stelt het team voor het gevangenisterrein te transformeren tot een educatiecentrum op het gebied van duurzaamheid. De publiekheid van de koepelgevangenis – als gevangene wordt je permanent in de gaten gehouden en kun je je nergens terugtrekken – was bedoeld om de gedetineerden als het ware te reinigen van hun zonden. Kan die publiekheid ook voor een ander ideaal ingezet worden? Team 2 denkt van wel en heeft een duurzaamheidsroute over het terrein ontworpen, langs tuinen die in het teken staan van zon, wind, water en groen, die culmineert in de voormalige koepelgevangenis.

Ook team 4 wil het volledige gebied publiek toegankelijk maken en heeft hiervoor onder de titel 'Well_' een minimalistisch ontwerp gemaakt waarin de koepelgevangenis vrij komt te staan in een groot park. De koepelgevangenis zelf wordt, net als in het ontwerp van team 5, onder water gezet, waardoor deze een functie van badhuis kan krijgen.

Team 1 tenslotte heeft tegelijkertijd het meest praktische en meest onpraktische voorstel: dat ziet de toekomst van de koepelgevangenis voor zich als een markthal, in een gebied met een mix van functies. De maat van de koepel leent zich goed voor de functie van markthal, maar met de vele winkels die al leegstaan in de stad is het ook een maatschappelijk moeilijk te verkopen functie.

Het publieke belang
Zo goed als de koepelgevangenis zijn functie als gevangenis vervulde, zo lastig is het om voor dit gebouw een nieuwe functie te bedenken. Voor een hotel zijn de kamers te klein. Een theater- of circusfunctie is denkbaar, al is de koepel daarvoor waarschijnlijk ook net te compact.

Je zou bijna willen voorstellen om er opnieuw een gevangenis van te maken. De reden dat het gebouw in onbruik is geraakt is dat het wettelijk mogelijk is geworden om twee gedetineerden samen op een cel te zetten. Daardoor zijn er nu minder cellen nodig. In de koepelgevangenis waren de net wat grote cellen die hiervoor nodig zijn niet te realiseren.

Voor de stad Breda biedt dit de mogelijkheid een grote enclave in de binnenstad publiek te maken en de enorme koepel in te zetten om een nieuwe dimensie aan de stad te geven. Kun je zo'n groot en belangrijk gebied wel aan de hoogste bieder verkopen? De ontwerpen die deze teams binnen 'De Olifantenkooi / Fil Kafesi' gemaakt hebben bieden veel aanleiding dit kader te herdenken. Er bestaat toch ook iets als het publieke belang?

Trefwoorden

breda fil kafesi de olifantenkooi koepelgevangenis

1	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
2	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
3	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
4	Wenckebach – sociale woningbouw met toegevoegde kwaliteiten donderdag, 15 mei
5	Mecanoo presenteert ontwerp verbouwing Theater Hanzehof Zutphen maandag, 19 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Kamer wil nu geen sluiting gevangenissen

30 maart 2016

Blok: kantoren als woning voor vluchtelingen

21 september 2015

Woonideeën voor mensen met beperking

11 augustus 2015

Marktconsultatie koepelgevangenis Haarlem

19 oktober 2015

Nieuwe bewoners koepelgevangenis Breda

1 november 2016

Bezorgdheid om sluiten van gevangenissen

22 maart 2016

Marktconsultatie koepelgevangenis Arnhem

16 januari 2017

Nieuwe gevangenis in Zaanstad opgeleverd

3 maart 2016

Openbare verkoop voor koepelgevangenis Breda

19 juli 2017

University College Haarlem financieel haalbaar

2 november 2016

Haarlem kiest voor universiteit in De Koepel

20 februari 2017

Van ’t Klooster nieuwe hoofdredacteur A10

16 maart 2012

Ideeën gezocht fietsprobleem Leidseplein

7 september 2012

Architectuur Lokaal ontvangt kwart miljoen

23 juni 2014

Debat over huidige architectuurkritiek

22 september 2009

Tweede debat over architectuurkritiek

7 december 2009

Tweede editie De Olifantenkooi/YD2M

2 januari 2012

Winnend plan van OMA, DELVA en B-architecten voor koepelgevangenis Breda

5 juli 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Een gevel uit treinramen voor een onderhoudsgebouw van NS

3 uur geleden

In opdracht van NS heeft Arcadis een nieuwe zogenoemde kuilwielenbank voor de onderhoudslocatie Leidschendam ontworpen. De architectuur van het gebouw is sterk bepaald door de situatie op het emplacement en het hergebruik van ‘spoorse’ materialen.

Volume brengt circulaire souvenirs en een grijpmachine naar de Architectuurbiënnale

Gisteren, 17:08

Bezoekers van de Architectuurbiënnale in Venetië kunnen in de Giardini proberen een ‘Circular Souvenir’ uit een grijpmachine te vissen. De machine is geplaatst door architectuurtijdschrift Volume; de souvenirs zijn ontworpen door diverse architecten.

Meer woningbouw: graag, maar dan wel goede en gezonde woningen met voldoende daglicht

Gisteren, 13:37

Naar aanleiding van het advies dat de commissie STOEP recent publiceerde, benadrukt architect Maarten van Bremen, voorzitter van stichting Dutch Daylight, dat de regelgeving voor bouwkwaliteit uiteindelijk bijdraagt aan fysieke en mentale gezondheid.

Vijf genomineerden voor Willem Diehlprijs 2025

Gisteren, 12:00

De nominaties voor de Willem Diehlprijs 2025 zijn bekend. Voor de tiende editie van de Arnhemse prijs voor de beste restauratie, renovatie, transformatie en herbestemming zijn vijf projecten genomineerd.

Nieuwe editie van de Architecten Wielerkoers

1 uur geleden

Architecten met een passie voor (interieur)architectuur én voor fietsen kunnen hun hart ophalen bij de derde editie van de Architecten Wielerkoers, op donderdag 4 september 2025.

Nieuwe Rotterdamse aanpak woningbouw: meer snelheid, minder regels en heldere keuzes

Vandaag, 09:49

Met kortere procedures, minder regels en duidelijke kaders voor ontwikkelaars en bouwers wil Rotterdam sneller betaalbare woningen bouwen, zonder in te leveren op kwaliteit of duurzaamheid.

Gemeenten krijgen 7.000 euro per gebouwde betaalbare woning

Gisteren, 15:05

Dat maakte woonminister Mona Keijzer (BBB) bekend. In 2025 is de grens voor betaalbaarheid vastgesteld op 405.000 euro voor een koophuis.

Marian Herman wordt algemeen directeur ontwikkelaar Edge

Gisteren, 13:14

Hij volgt per 1 september de huidige CEO en oprichter van het bedrijf Coen van Oostrom op, die een andere functie gaat vervullen binnen Edge.

KYK Architecten/Quadraat neemt architectenbureau MD2A over

Gisteren, 12:59

De beide bureaus richten zich op architectuur op vergelijkbare gebieden en de overname past goed bij de de ontwikkelambitie van KYK Architecten, laat het Goudse bureau weten.