'Klimaatbuffers vergroten natuurlijke veerkracht NL'

12 juli 2013, 17:10

De negatieve effecten van de klimaatverandering kunnen binnen en buiten de steden getemperd worden met klimaatbuffers. Dat stelt Bokkers van der Veen, dat hier in opdracht van onder meer het WNF en Natuurmonumenten onderzoek naar doet. Waterpleinen houden water vast, parken hebben een sterk verkoelende werking en de piektemperatuur van een groen dak is gemiddeld 33 °C lager dan van een zwart dak. Een pleidooi voor klimaatadaptatie.

Tekst Joep van der Veen

In stedelijke gebieden zijn de effecten van klimaatverandering groot. Klimaatbuffers vangen de toenemende wateroverlast op en bufferen water tegen tekorten, temperen hittegolven, verbeteren de luchtkwaliteit en bieden nieuwe kansen voor flora en fauna bij een veranderde habitat. In de stad komt klimaatadaptatie van relatief kleine projecten waarbij het juiste ontwerp een groot verschil kan maken.

Coalitie Klimaatbuffers
De Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers realiseert deze klimaatbuffers. Tot nu toe zijn er zo’n twintig projecten in uitvoering langs de kust, de Wadden, het IJsselmeer, de rivieren en in steden. De projecten variëren van nieuwe hoogwatergeulen tot groene gevels en van opgespoten zandbanken tot herstel van moerasbossen of de aanplant van nieuw zeegras om sediment in te vangen. Het zijn gebieden waar natuurlijke processen als sedimentatie en erosie de ruimte krijgen om de natuurlijke veerkracht van ons land te verhogen.

Klimaatbuffers zijn prachtige, waterrijke gebieden waar mensen graag recreëren en wonen. Ze houden het water langer vast, met alle voordelen van dien voor economie, landbouw, leefklimaat, veiligheid en natuur. Klimaatbuffers zijn een ‘zachte’ vorm van verdediging tegen het water, met aandacht voor toegevoegde kwaliteit en nevengebruik.

Berekeningen laten zien dat klimaatbuffers economisch op veel plekken een aantrekkelijker alternatief zijn dan doorgaan met het huidige beheer. De aanleg ervan is kostbaar, maar ze kunnen ook geld opleveren, doordat ze schade door overstromingen voorkomen en een positief effect hebben op de gezondheid en het woongenot van omwonenden. Door de brede maatschappelijke betekenis en het grote aantal functies dat kan worden gecombineerd, is er veel draagvlak voor natuurlijke klimaatbuffers en kunnen geldstromen worden gebundeld.

Opwarming en afkoeling stedelijke gebieden
Het stadsklimaat wijkt wezenlijk af van het buitengebied. Verharde oppervlakken, energiebronnen en de grotere hoeveelheid (fijn)stof zorgen voor een temperatuurverschil met het buitengebied tot 6 °C. De komende jaren kan dit ‘stedelijk hitte-eiland-effect’ tot een verschil van 10 °C met het buitengebied oplopen. Dit heeft grote gevolgen voor de leefbaarheid van onze steden en de gezondheid van hun inwoners. Tijdens perioden van ‘hittestress’ neemt arbeidsproductiviteit af en nemen agressie en het sterftecijfer onder kwetsbare groepen zoals ouderen toe.

In het stedelijk gebied moet klimaatadaptatie vanwege de schaarse ruimte komen van relatief kleine projecten. Vegetatiedaken, begroeide gevels, stadsbomen, wadi’s, waterpleinen en halfbestrating kunnen werken als klimaatbuffer. Ze bufferen regenwater, waardoor pieken in de afvoer vermeden worden, en ze zorgen voor verdamping, wat opwarming vermindert. Bovendien vormen ze een biotoop voor dieren en planten in de stad.

Voorlopers:
Portland en Rotterdam
Het Portland Stormwater Management is een goed voorbeeld van grootschalige klimaatadaptatie. Portland gebruikt groene straten en trottoirs, nieuwe parken, het afkoppelen van daken, begroeide daken, bomen en andere groene infrastructuur om het water te managen en de waterkwaliteit te verhogen, en bezuinigt zo geld op ondergrondse infrastructuur. Stedelijke waterlopen, bossen en wetlands verwerken het water, zodat het rustig kan infiltreren.

In het Rotterdam Climate Initiative werken bedrijven en overheden samen om Rotterdam in 2025 geheel klimaatbestendig te maken. Verschillende programma’s, gericht op energie, water en groen, resulteren in het stimuleren van drijvend bouwen tot groene daken, de aanleg van waterpleinen en het sluiten van CO2-kringlopen. De gemeente en waterschappen subsidiëren de aanleg van groene daken met een bedrag van 30 euro per vierkante meter dak. Dit heeft tot 2012 geresulteerd in de aanleg van 100.000 m2 groen dak; de ambitie voor 2014 is 160.000 m2.

Verkoeling met beplanting
Het klimaat in de stad is te veranderen door toepassing en het juiste ontwerp van groen, water, gebouwen en stedelijke structuur. Groen in openbare ruimte en parken, stadsbomen, groene daken en gevels verlagen de temperatuur erg effectief en houden water vast, zuiveren lucht en bieden een habitat voor diersoorten. Op een zonnige dag koelt een boom door evapotranspiratie met een vermogen van 20 tot 30 kW, het vermogen van meer dan tien airco’s. Daarnaast verkoelt vegetatie ook passief door beschaduwing van oppervlakken.

Parken hebben een sterk verkoelende werking, waardoor de temperatuur tijdens een hittegolf tot zes graden lager ligt in een park dan in het omliggende stedelijke gebied. Het verschil in temperatuur creëert een atmosferisch drukverschil, waardoor bij lage windsnelheden een verkoelende luchtstroom van park naar omliggend stedelijk gebied kan ontstaan.

Verkoeling met water
Bij de inzet van water voor klimaatadaptatie is (bewegend) oppervlaktewater een goede keuze, omdat dit ook als waterbuffer en habitat fungeert. Temperatuurverschillen van zes graden direct boven het water worden gerealiseerd, maar doordat koude lucht zwaar is, blijft zeker tijdens windstille hittegolven de kou boven het water hangen en is het effect op straatniveau beperkt. Verneveling via bijvoorbeeld fonteinen heeft een effect van drie graden, waarbij de kleine waterdruppeltjes op de huid een aangename extra verkoeling kunnen verzorgen.

In het Middellandse Zeegebied worden natte straten en natte daken ingezet voor verkoeling en beperking van stof. Japan heeft een traditie, genaamd ‘uchimuzi’, waarbij straten ritueel worden besprenkeld met water voor verkoeling en goede relaties met de buren.

Verkoelende gebouwen
Voor gebouwen zijn effectieve maatregelen het verhogen van de albedo (weerkaatsingsvermogen: witte daken en gevels), begroeide daken en gevels, passieve ventilatie, passieve koeling, verdampingskoeling en thermische massa. Groene begroeide daken blijken een lagere temperatuur op te leveren dan witte daken. Gemiddeld is de piektemperatuur van een groen dak maar liefst 33 °C lager dan een zwart dak. Op straatniveau wordt het effect pas merkbaar als een aanzienlijk percentage van de daken groen is. Voor de stedelijke structuur zijn het voorzien van ventilatie, oriëntatie op de wind en schaduw van belang.

Dit betekent niet dat we alleen nog in lage dichtheden kunnen bouwen met veel onverharde oppervlakken. Steden met lage dichtheden vragen meer energie voor transport en hebben een relatief hoog percentage verhard oppervlak per inwoner in de vorm van wegen. Bovendien is de afstand tot het buitengebied groter. De ideale combinatie is energiezuinig bouwen in hoge dichtheid in een relatief open structuur waarbij de hoge dichtheid wordt gecombineerd met grote oppervlakken parken. Dit resulteert ook in een levendigere stad en hogere vastgoedwaarde.

Joep van der Veen is architect, stedenbouwkundig ontwerper en onderzoeker bij Bokkers van der Veen Architecten & Planners.

Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers
Zeven partijen zetten zich in om klimaatbuffers te realiseren: het Wereld Natuurfonds, Staatsbosbeheer, twaalf landschappen, Natuurmonumenten, de Waddenvereniging, Vogelbescherming Nederland en Ark Natuurontwikkeling. De financiering wordt verzorgd door het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de deelnemende partijen en de Nationale Postcode Loterij.

Trefwoorden

duurzaamheid portland bokkers van der veen rotterdam klimaatadaptatie klimaatbuffers

1	Rotterdam wil nieuw treinstation in de Van Nelleknoop woensdag, 2 oktober
2	Villa in bos draait om beleving van de omgeving maandag, 30 september
3	Nominaties Interieur van het Jaar 2024 bekend woensdag, 2 oktober
4	De Bariton in Hellevoetsluis is een gevarieerd woonblok van Ibelings van Tilburg architecten woensdag, 2 oktober
5	Fondsenwerving voor gebouw Loods M in Maassluis gestart dinsdag, 1 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Nieuwe coalitie tegen klimaatverandering

19 november 2014

Rotterdam wordt steeds groener

26 augustus 2013

EU op duurzame koers, Nederland blijft achter

9 oktober 2013

Eerste klimaatbestendige wijk in Kopenhagen

11 februari 2015

S&P waarschuwt voor klimaatverandering

16 mei 2014

Staatsbosbeheer blijft spil groen erfgoed

28 januari 2014

Eerste eiland Drijvend Groen ingewijd

25 september 2015

Mogelijk Nederlands profijt Spelen 2020

10 november 2015

Waddeneilanden werken aan duurzaamheid

24 augustus 2015

Europese Commissie publiceert programma groene steden

30 maart 2015

Kabinet trekt geld uit voor beheren natuur

11 april 2014

'Natuurbescherming Nederland schiet tekort'

26 april 2018

Drie jonge architecten werken plan Oirschot uit

1 februari 2013

Voorstel drijvend stadspark in Rotterdam

18 februari 2013

Architectenweb organiseert tweede editie TIEN keer TIEN

21 mei 2012

Bokkers van der Veen wint eerste ronde JA Prijs

7 september 2012

Tweede editie TIEN keer TIEN succes

8 juni 2012

Jonge Architectenprijs 2012 voor Bokkers van der Veen

14 december 2012

Ontwerp voor herontwikkeling loods Enka-terrein

2 juli 2013

Actie tegen luchtvervuiling Rotterdam

8 oktober 2013

Mix van functies in getransformeerd RTV Rijnmond-complex

19 september 2019

Luxe woongebouw vult 'gat' in Rotterdamse straat op

4 oktober 2019

Arnhem wil schaduwplekken en koelteroutes aanleggen

29 juli 2020

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Louter premièrefilms te zien tijdens Architectenweb Best of AFFR

4 oktober, 1:32

Tijdens Architectenweb Best of AFFR zijn volgende week zondag allemaal films te zien die hun première beleven op het Architectuur Film Festival Rotterdam. Er zijn nog kaarten verkrijgbaar voor de immer drukbezochte filmmarathon.

Haagse gemeenteraad stemt in met ontwikkelvisie Den Haag Centraal

4 oktober, 11:33

De gemeente Den Haag wil in de komende jaren 2.250 tot 2.500 woningen, betere verbindingen en meer groen realiseren in het gebied rond het centraal station.

Nice developers presenteert concept voor volledig houten toren van 140 meter

4 oktober, 10:12

Bij het vijfjarig jubileum van Nice developers presenteerden oprichters Robert Winkel en Mark Compeer afgelopen woensdag een concept voor een toren van 140 meter hoogte met houten kern, houten kolommen en houten vloeren.