Naar het zuiden deze zomer? Neem de architectuurroute! (1)

9 juli 2013, 12:26

Gaat jouw zomervakantie richting de Alpenlanden of verder? Langs de Autobahn in Duitsland en Zwitserland vind je architectonische bouwwerken die de moeite van een tussenstop waard zijn. Renson van Tilborg nam aan het begin van de zomer deze Route du Architecture. Het eerste deel van de reis leidt door Duitsland. Rij je mee?

Tekst Renson van Tilborg

Ausfahrt: Essen
De architectuurreis gaat net over de grens met Duitsland van start in het Ruhrgebied.

Zollverein – OMA
OMA, het bureau van Rem Koolhaas, herbestemde dit voormalige mijnbouwcomplex tot een hotspot voor de creatieve industrie in het Ruhrgebied. In 1847 werd de eerste mijnschacht op dit terrein geopend, in 1932 werden de huidige gebouwen opgeleverd. Het was meteen de modernste mijnbouwfaciliteit ter wereld. Zollverein werd gezien als een wonder van rationalisatie, waarbij de gebouwen werden ontworpen ten dienste van het productieproces.

Saillant detail: niet de ingenieurs maar de architecten waren de innovators en realiseerden een bijna utopische ‘werkstad’ waar zowel werkgever als werknemers bijzonder trots op waren, opgetrokken uit staal, glas en baksteen in strakke lijnen.

Anno 2013 herbergen de vernieuwbouwde gebouwen onder meer een Design Zentrum, ateliers en expositieruimtes. Laatste wapenfeit is de Zollverein School of Management and Design. Het Japanse architectenbureau SANAA leverde in 2010 het op in de vorm van een ‘hellgraue’ kubus. Het is het eerste nieuwe gebouw sinds een halve eeuw op Zollverein en meet 34x34x35 meter. De kubus biedt onderdak aan vijf open, muurloze verdiepingen. www.zollverein.de

Ausfahrt: Neuss
Museuminsel Hombroich en Raketenstation
in het hart van het Ruhrgebied ligt een park met 'open' paviljoens, ontworpen door onder meer Alvaro Siza en Daniel Libeskind, die moderne kunst herbergen. Het unieke aan Museuminsel Hombroich is dat de kunstwerken – van Picassoschilderijen tot Rembrandtschetsen – onbeschermd en anoniem worden getoond.

Even verderop zijn op het voormalige NAVO ‘Raketenstation’ eveneens paviljoens opgetrokken, ontworpen door onder meer Tadao Ando en Katsuhito Nishikawa. Ando bouwde er een expositiegebouw, half ondergronds, waar architectuur, kunst en natuur weldadig aan hun trekken komen. Ando noemt zijn creatie zelf ‘Oord van Vrede’, en terecht, ondanks dat even verderop tijdens ons bezoek jagers op konijnen schieten. www.inselhombroich.de

Ausfahrt: Köln
Rheinauhafen
Als je tegenwoordig via de Severinsbrücke over de Rijn Keulen nadert, valt je oog niet op de Dom, maar op de Kraanhuizen aan de oevers van de Rheinauhafen. Geïnspireerd op de utopische wolkenkrabbers van El Lissitzky uit 1924 vertegenwoordigen de Kraanhuizen een nieuwe hoogbouwtypologie. Ze staan als een huis, deze machtige woon- en kantoorkolossen, en verankeren met hun havenkraansymboliek groots en meeslepend het geschiedenisverhaal van dit ruim honderd jaar oude havengebied.

Het Hamburgse architectenbureau Bothe-Richter-Teherani (BRT) is er zo in geslaagd de oude stad van een eigentijdse landmark te voorzien. De typologie doet enigszins denken aan het Scheepvaart & Transport College van Neutelings-Riedijk in de Rotterdamse Waalhaven, maar het knappe van de Kraanhuizen is dat ze zo elegant ogen, op hun glazen sokkel.

De stedenbouwkundigen die tekenen voor de herontwikkeling van de Rheinauhafen, hebben hun ogen goed de kost gegeven in het Amsterdamse Oostelijk Havengebied. De Agrippinawerft lijkt als twee druppels water op de Oostelijke Handelskade, incluis aantrekkelijk gerenoveerde pakhuizen. De Nederlandse binnenvaartschepen die vandaag hier aangemeerd liggen, leggen overmorgen in de IJhaven aan. In het weekend zitten de restaurants hier afgeladen vol, met opvallend veel jonge hippe Turkse Duitsers die hun auto parkeren in de 1,6 kilometer lange parkeergarage onder de kade.

Museum Kolumba – Peter Zumthor
Van het toeristencircus rondom de Dom (jaarlijks 6,5 miljoen bezoekers) wandel je in vijf minuten naar de serene rust van de Kolumbastrasse. Hier leverde Peter Zumthor in 2007 Museum Kolumba op, na tien jaar voorbereiding. Het gebouw – opgetrokken uit hoogwaardige materialen, waaronder speciaal in Denemarken vervaardigde extra lange baksteen – verschaft onderdak aan de kunstcollectie van het aartsbisschopdom Keulen. Het herbergt bovendien de ruïne van een enorme gotische kerk uit de vroege Middeleeuwen.

Duurzaam detail: alle ruimtes worden verwarmd met aardwarmte. Net als Dom van der Laan verstaat Zumthor de kunst om vorm te geven aan eenvoud en verstilling, waarbij hij bezoekersgemak niet uit het oog verliest.
Dat Zumthor ongeëvenaard is in het nieuw leven inblazen van vergane glorie bewijst hij ook met de Meelfabriek in Leiden, die momenteel wordt getransformeerd tot een wijk met woningen, lofts, wellnesscenter en werkateliers.

Designhoteltip Köln: Art’Otel, in de Rheinauhafen (www.artotels.com)

Let op: voor een autobezoek aan Köln heb je een milieusticker (Umweltplakette) nodig, te koop bij de ANWB of op www.tuv-nord.nl

Ausfahrt: Stuttgart
De zesde stad van Duitsland qua inwoners, duizend jaar geleden gesticht op en tussen vele groene heuvels (sommige met wijngaarden), met een centrum dat grotendeels werd verwoest door de geallieerden.

De Groenen en duizenden andere ‘Wuttbürger’ voerden er jarenlang een hevige strijd met gemeente en projectontwikkelaars over de herontwikkeling van het Stationsgebied, genaamd Stuttgart 21. Een voor Duitsland uniek referendum leidde in 2011 tot groen licht voor het project. Stuttgart bouwt sindsdien aan vier nieuwe stations tegelijk, waaronder een ondergronds hoofdstation en een halte bij de luchthaven.

Er komt 57 kilometer nieuw spoor, waarvan 33 kilometer in tunnels. Het spoor moet Stuttgart aansluiten op de toekomstige internationale hogesnelheidslijn tussen Londen, Parijs, Wenen en Boedapest. Opleverdatum: 2019. Op een groot bord bij de bouwput naast het CS staat ‘Neue Hauptbahnhof: Schneller, Komfortabeler, Zukunftorientiert’.

Mercedes-Benz Museum – UNStudio
UNStudio realiseerde met het Mercedes-Benz Museum het ultieme ‘brand building’. Het verbaast dan ook niet dat dit volledig op de bezoekerservaring gemodelleerde gebouw – officieel ‘Mercedes Faszination’ geheten – in no time is uitgegroeid tot icoon en trekpleister van Stuttgart.

Het futuristisch ogende gebouw bestaat uit negen verdiepingen die via een soort spiraalvormige, vloeiende looproute met elkaar zijn verbonden. Een capsulelift – je waant je in het filmdecor van Metropolis – brengt de bezoeker naar de negende verdieping. De filosofie hierachter: je maakt een dynamische reis door de tijd, van boven – in een flow – naar beneden. Een tweede spiraal loopt daar doorheen en verbindt de verdiepingen via trappen. De ene route brengt je naar zeven zogenoemde Mythos-ruimten. Die beelden de historie van de auto uit, van de eerste Benz en Daimler tot de automobiele wereld van vandaag. De andere route leidt je langs vijf thematische Collection-galerieën met Mercedessen die aan dat thema invulling geven. Op elke verdieping kun je overstappen.

Het geheel is opgetrokken rondom een atrium dat tot het dak reikt. Overweeg je een bezoek: let op de zichtlijnen, die zijn overal oneindig dankzij de vele rondingen, als een ode aan de Möbius-ring waardoor Ben van Berkel zich graag laat inspireren. Het museum is tevens een uitkijktoren met zicht op de Mercedes Arena (waar VFB Stuttgart speelt), de Mercedes Niederlassung met een enorm parkeerdek vol gloednieuwe Mercedessen en tientallen wegen waarover, inderdaad, heel veel Mercedessen zoeven. Ergo: Stuttgart is Mercedes-stad, met dit museum als tempel waarin 160 modellen worden verafgood.

Helaas wordt het ruimtelijk (spiraal-)effect gedwarsboomd door de rommelige inrichting: plafonds die op elke verdieping een andere, bonte sfeerverlichting hebben en kunst die lijkt te zijn aangebracht uit angst voor teveel lege ruimtes en muren. Daardoor lijkt het hier en daar op een veredelde showroom die is ingericht door een dealer zonder smaak.

Porsche Museum – Delugan Meissl
Als je geen genoeg kunt krijgen van auto’s, kun je doorrijden naar het Porsche Museum in Zuffenhausen, een kwartiertje rijden vanaf het Mercedes-Benz Museum. Een ode aan snelheid, zo bestempelt Delugan Meissl Architects –
bekend van EYE aan de Noordoever van het Amsterdamse IJ –
het Porsche Museum. Dit motto vertaalt zich in een dynamisch, zwevend en onregelmatig gevormd gebouw. Resultaat: ‘carchitecture’ in optima forma. Je moet er van houden, net als van het automerk zelf.

Weissenhofsiedlung
‘Das Glas bringt uns die neue Zeit, Backsteinkultur tut uns nur Leid’, dichtte een bezoeker op de buitenmuur van een zojuist opgeleverde Weissenhofsiedlung-woning. We spreken 1927, enkele jaren eerder trommelde Ludwig Mies van der Rohe zijn Nieuwe Bouwen-geestverwanten op – onder wie Gropius, Le Corbusier, J.J.P Oud en Mart Stam – om een modelwijk te realiseren op de Killesberg in Stuttgart. De wijk werd gebouwd als onderdeel van de tentoonstelling ‘Die Wohnung’, over de standaardisering van de woningbouw voor met name arbeiders. In het verlengde hiervan: Siedlung betekent zoveel als ‘modelnederzetting’.

Destijds was er veel kritiek van Duitse traditionalisten op de gepropageerde functionele architectuur (‘Araberdorf’). Nu is Weissenhofsiedlung een bedevaartsoord voor architecten. De bewoners houden van wilde tuinen en gebruiken hun huizen zoals ze zijn bedoeld: als prettige woonmachine en niet als museumobject – met wapperende was, wilde tuinen en rondslingerend kinderspeelgoed. Woningbouw met eeuwigheidswaarde, op een heuvel die oogt als een groene oase.

Designhoteltip Stuttgart: www.zauberlehrling.de in het Bohnen Viertel.

Let op: voor een autobezoek aan Stuttgart heb je een milieusticker (Umweltplakette) nodig, te koop bij de ANWB of op www.tuv-nord.nl

Ausfahrt: Weil am Rhein
Vitra Campus
Dwaal over de Vitra Campus, vlak voor de grens met Zwitserland, en je ontdekt een imposante verzameling architectonische avant-garde. De losstaande gebouwen zijn ontworpen door architecten van wereldfaam, zoals Frank Gehry, Alvaro Siza, Nicholas Grimshaw, Tadao Ando en Zaha Hadid. De aanwezigheid van al deze iconen op één locatie, maakt de campus een Mekka voor architectuurliefhebbers. Architectuurcriticus Philip Johnson schreef: “De bijzonderste verzameling hoogstaande architectuur sinds Weissenhofsiedlung in 1927”.

Rolf Fehlbaum startte in 1950 met het produceren van meubels onder de naam Vitra. Het bedrijf is sindsdien uitgegroeid tot een internationaal toonaangevend meubelconcern, dat naast de beroemde designklassiekers van Charles en Ray Eames, Jean Prouvé en George Nelson, modern kantoormeubilair en designmeubelen produceert.

Het afbranden van de fabriek in 1981 was voor Fehlbaum aanleiding om uitbreidingen voortaan te realiseren op basis van vernieuwende architectuur. Hij gaf de Engelse architect Nicholas Grimshaw (die ook de Heeremabrug naar IJburg ontwierp) de opdracht om een nieuwe fabriekshal te ontwerpen. Het hightech ontwerp sloot naadloos aan bij het imago van Vitra als technisch innovator. De hal vormde het startschot voor een sindsdien gestaag uitdijende Campus. Als je een bezoek plant, dan kun je je bij de museumbalie aanmelden voor een Engelstalige architectuurrondleiding.

Vitra Design Museum
– Frank Gehry
Deze Amerikaanse architect, een van de grondleggers van het deconstructivisme, mocht in 1989 zijn eerste Europese gebouw hier in Weil am Rhein laten verrijzen. NRC-architectuurcriticus Max van Rooy noemde het Vitra Design Museum tijdens een bezoek in 1996 een ‘Kapel met bloemkooloren’. Maar met terugwerkende kracht zou je er ook een voorstudie in kunnen zien voor het Guggenheim Museum in Bilbao. Het hoeft je smaak niet helemaal te zijn, een bijzondere beleving is het zonder meer.

Bovendien is de binnenruimte op een prettige manier dienend aan de vaste en tijdelijke tentoonstelling. In het verlengde hiervan: wie de tentoonstelling The Power of Architecture in het NAi heeft gemist, over het oeuvre van Louis Kahn (1901-1974), kan hiervoor in het Design Museum terecht t/m 11 augustus. www.design-museum.de

Brandweerhuis
– Zaha Hadid
We vervolgen deze permanente architectuurtentoonstelling in de openlucht met een ‘vroeg werk’ van deze in Irak geboren architecte. Het brandweerhuis is het eerste complete bouwwerk van Zaha Hadid dat werd gerealiseerd. Het bestaat uit ruimten voor brandweerauto's, douches en kleedkamers voor de brandweermannen. Het brandweerhuis is een ter plaatse in beton gegoten sculptuur, dat bijna buitenaards aandoet temidden van de strakke hallen. Inmiddels doet het gebouw dienst als expositiepaviljoen. Een ‘rol’ die beter past bij dit kleurrijke gebouw zonder kleuren.

Productiehal – SANAA
Uitgedaagd door Vitra realiseerde het Japanse SANAA haar eerste bedrijfsgebouw hier op de Campus, in 2010. Vitra-chief Rolf Fehlbaum vroeg om een rechthoekige doos vanwege Vitra’s lineaire productieproces. Hij kreeg echter een rond gebouw. SANAA’s uitleg: de ovale vorm optimaliseert de logistieke processen, omdat de vrachtwagens voldoende circulatieruimte hebben. Prachtig detail: de gevelbekleding, gevormd door panelen van acrylglas met verschillende golfpatronen.

Op afstand lijkt het alsof de hal witte gordijnen rondom heeft, die bovendien spiegelen, zodat ze de kleur aannemen van de lucht. Het gebouw is niet perfect rond, omdat SANAA er graag de Wabi-Sabi-levensfilosofie op nahoudt. Oftewel: het streven naar de schoonheid van het onvolmaakte.

Conferentiepaviljoen – Tadao Ando
Stilte en bezinning, opgetrokken uit gepolijst beton – dat is onze indruk bij de eerste aanblik van dit paviljoen. In 1993 voltooide Ando hiermee zijn eerste bouwwerk buiten Japan. Een groot deel van de uitbouw verbergt het ondergrondse bouwlichaam, alsof de architectuur ook figuurlijk ondergronds is gegaan. Het naar het paviljoen leidende pad is opvallend en doet denken aan de meditatiepaden in Japanse kloostertuinen. De kersenbomen stonden er al toen Vitra zich hier midden vorige eeuw vestigde. Omdat kersenbomen in Japan een grote traditionele betekenis hebben, probeerde Ando er zoveel mogelijk te behouden. Slechts drie kersenbomen moesten wijken voor het gebouw.

VitraHaus – Herzog & de Meuron
Deze veredelde flagshipstore bestaat uit een stapeling van twaalf huizen die tot een adembenemende vijftien meter boven elkaar zweven. Effect: een bijna chaotisch aandoende ‘huizenhoop‘. Met een lengte van 57 meter, een breedte van 54 meter en een hoogte van 21,30 meter torent het VitraHaus boven alle andere gebouwen van de Campus en biedt zo een mooi architectuurpanorama.

Met dank aan Stuttgart Marketing en Köln Tourismus. Voor een compleet architectuuroverzicht in Stuttgart en Köln ga je naar www.stuttgart-tourist.de en www.koelntourismus.de

Lees [hier] het tweede deel van de Route du Architecture, die door Zwitserland leidt.

Maak jij deze zomer zelf ook een architectuurreis? Deel jouw ervaringen op Architectenweb.nl met jouw collega’s. Neem voor meer informatie contact op met de redactie van Architectenweb via: redactie@architectenweb.nl

Trefwoorden

delugan meissl vitra mercedes-benz museum zaha hadid tadao ando sanaa renson van tilborg peter zumthor zollverein design museum porsche museum weissenhofsiedlung oma (office for metropolitan architecture) vitrahaus kolumba kunstmuseum museuminsel hombroich weil am rhein raketenstation stuttgart 21 architectuurreis frank gehry vitra campus herzog & de meuron keulen duitsland stuttgart

1	De Nieuwe Eindhoven gaat nieuwe fase in maandag, 27 november
2	Wubben.Chan ontwerpt woongebouw nabij Marconiplein woensdag, 29 november
3	Een thuiskomen voor Bedaux de Brouwer Architecten dinsdag, 28 november
4	Detail: stamplemen wanden maken badhuis deel van het landschap woensdag, 29 november
5	Grosfeld Bekkers van der Velde wint selectie clubgebouw Roelofarendsveen maandag, 27 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Oproep tot deelname aan competitie in kader van IBA '27 Stuttgart

11 januari 2022

Zumthor en Pallasmaa spreken in Amsterdam

2 april 2014

DDP-gebouw Zaha Hadid officieel geopend

25 maart 2014

Lezingen Deense architecten in Delft

12 november 2013

Naar het zuiden deze zomer? Neem de architectuurroute! (2)

10 juli 2013

Pritzker Prize voor oprichters SANAA

29 maart 2010

Stapeling van ‘oerhuizen’ op Vitra-terrein

22 februari 2010

Naar het zuiden deze zomer? Neem de architectuurroute! (2)

10 juli 2013

Peter Zumthor wint Brick Award 08

4 april 2008

Video: Tadao Ando - Van leegte naar oneindigheid

24 mei 2013

Een architectuurreis naar Sochi – deel 1

3 september 2013

Bayern München eert eigen stadion in Champions League-tenue

12 augustus 2020

Foto's + video: LUMA Arles

30 juli 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Contract voor bouw Huis voor de Stad Amersfoort getekend

1 december, 3:37

Naar verwachting wordt komend voorjaar gestart met de bouw van het Huis voor de Stad, dat is ontworpen door Kraaijvanger Architects. Het 22.180 vierkante meter omvattend complex komt te staan op de Trapeziumlocatie tussen het station en het Eemplein.

BNA pleit voor ministerie van ruimtelijke ontwikkeling en wonen

1 december, 1:38

Ook roept de brancheorganisatie voor architecten de politiek op om ruimtelijke kwaliteit te verankeren, de aanbestedingscultuur te verbeteren en te zorgen voor duidelijke en landelijk uniforme wet- en regelgeving ten aanzien van duurzaamheid.

Eerste fase Portugees project van NEXT architects opgeleverd

1 december, 11:23

Naar ontwerp van NEXT architects in samenwerking met het lokale bureau Fragmentos is op de plek van een vroegere supermarkt met een grote parkeerplaats een ondergronds winkelcentrum met erboven 35 luxe appartementen gerealiseerd.

Francon opent tijdelijke winkelinstallatie 'Scene' in samenwerking met KAAN Architecten

30 november, 2:14

Het Rotterdamse modelabel Francon opent tijdelijke winkelinstallatie in een gebouw van KAAN Architecten

Zeeland wil meer grip op uitbreidingsplannen recreatiesector

1 december, 2:46

In de kustzone van de provincie zijn tussen 2018 en 2022 de meeste vakantiewoningen in heel het land gebouwd.

Portaal en AM slaan handen ineen voor krachtige wijken in regio Utrecht

1 december, 10:53

Gebiedsontwikkelaar AM en woningcorporatie Portaal sluiten intentieovereenkomst voor langjarige samenwerking bij ontwikkeling van krachtige wijken in regio Utrecht.