De kracht van het Sluishuis zit in het totaalontwerp

Woensdag is na vier jaar bouwen de officiële oplevering van het Sluishuis in Amsterdam gevierd. Architectenweb bezocht de nieuwe blikvanger bij de entree van de wijk IJburg en raakte ondanks aanvankelijke twijfel toch onder de indruk van het gebouw, dat is ontworpen door BIG en Barcode Architects. De kracht zit hem in het totaalontwerp.

Wie vanaf de Enneüs Heermabrug IJburg binnenrijdt (en wie doet dat niet?), kan het Sluishuis vanuit dat perspectief een beetje tegen vinden vallen. Vanaf hier is de beeldbepalende ‘haaienbek’, de ruim 35 meter hoge beeldbepalende opening in de gevel, nagenoeg onzichtbaar. In plaats daarvan rijst uit het water een raadselachtige gestalte op, die nog het meest op een vervormde ruit lijkt.

Om het gebouw op zijn juiste waarde te schatten, moet je de binnenplaats bezoeken of het water op. En gelukkig – een van de grote kwaliteiten van het project – kan dat allebei. De ‘courtyard’, waar boten kunnen aanmeren en gezwommen kan worden, is publiekstoegankelijk. En om het water op te kunnen heb je geen boot nodig, want er liggen vrij te betreden aanlegsteigers rond het gebouw.

Vanaf de steiger kun je recht in de ‘bek’ van het gebouw kijken, wat ondanks de door de architecten aangehaalde metafoor van een haai in het water bepaald geen angstaanjagende ervaring is. Fraaie houten kadetrappen, de dito binnenplaats met nu nog jonge bomen en glinsteringen en reflecties op de strakke aluminium gevel bepalen vanaf deze plek het beeld van het Sluishuis. Op een zonnige dag zoals woensdag verlevendigen zwemmende en varende mensen het plaatje.

Tot in detail ontworpen

De kracht van het Sluishuis zit in het totaalontwerp. BIG en Barcode hebben het project tot in detail ontworpen, van de gevel en het hekwerk tot de aanlegsteigers om het gebouw aan toe. Dat is in de Nederlandse architectuurpraktijk helaas niet meer vanzelsprekend. Bij het Sluishuis zie en voel je de hand van de architecten, vooral in de detaillering en materialisatie.

“Ik ben daar heel trots op”, vertelt Dirk Peters, architect en partner bij Barcode Architects. “Voor de gevel hebben we ongeanodiseerd aluminium gebruikt, dat zorgt voor meer schittering. En het past bij het beeld van het gebouw als een schip in het water. Aan de kant van de wijk loopt het gebouw trapsgewijs af, zodat het aansluit op de kleinere schaal van de buurt. Ook hebben we hier gekozen voor een warme gevelbekleding van hout, dat zeker 25 jaar kleurvast is.”

De aansluiting op de wijk zorgde er ook voor dat de haaienbek schuin op het water is gericht en niet aan de voorzijde of naar de Enneüs Heermabrug, zegt Peters. “De vormgeving komt voort uit een vrij rationele opzet. Bij de tender van de gemeente kregen we een bouwenvelop van 100 x 100 x 36 meter, waarbij het belangrijk was om de basiscontouren te handhaven. Daardoor besloten we om te spelen met beide uiteinden van het gebouw. Het was ons meteen duidelijk dat het volume richting de wijk moest aftrappen. Aan de andere kant wilden we een watertypologie realiseren, met bovendien een venster op Durgerdam. Daaruit is het idee voor de diagonale opening ontsproten.”

Balkons

Het Sluishuis telt 442 woningen, uiteenlopend van 40 vierkante meter omvattende studio’s tot 180 m² grote penthouses. De woningen zijn voorzien van balkons en/of terrassen, die in de uitkraging hebben schuin geplaatste ramen in de slaapkamer met zicht op het water. De balkons zijn zowel aan de buitengevel als rond de binnenplaats in een strak ritme geplaatst, dat de loop van het gebouw volgt. Doordat de balkons verspringen, kunnen de bewoners niet alleen op dat van de buren ernaast kijken, maar ook schuin naar beneden. Hoe hoger je woont, hoe dieper het zicht. Deze opzet moet bijdragen aan het ontstaan van een buurtgevoel en gemeenschap, evenals de sterke zichtlijnen die zijn gecreëerd tussen de terrassen aan de kant van de wijk.

Het gebouw is eveneens begaanbaar voor andere mensen dan de bewoners; zij kunnen via een trap vanaf het maaiveld helemaal naar het dak lopen. Het is een flinke klim, maar die wordt beloond met een prachtig uitzicht. Op het dak kun je langs de buitenrand van het gebouw lopen, over de uitkraging heen. Aan de andere zijde voert deze via een trap weer naar de begane grond. De route is het grootste deel van de week open. De huismeester kan de trappen afsluiten met een speciaal ontworpen hek, waarin zowel het gebouwontwerp als de vorm van de trap is verwerkt.

Volledige samenwerking

Het Sluishuis, dat in constructief opzicht ook een behoorlijke opgave was, is dus ontworpen door BIG en Barcode Architects. De betrokkenheid van het internationaal gevierde bureau van Bjarke Ingels en toch wel aanwezige gelijkenissen met andere projecten van de Denen doen de vraag rijzen hoe de verhoudingen lagen in het ontwerpproces. “Er was sprake van een volledige samenwerking”, reageert Peters. “Het is zeker niet zo dat wij de technische uitvoering van een ontwerp van BIG moesten verzorgen of zo. We hadden een team met vijf mensen in Kopenhagen en vijf in Rotterdam die samen het volledige ontwerptraject deden. De grote trappen herken je misschien van een BIG-project als het 8-Huset, maar het idee voor de haaienbek hebben wij bijvoorbeeld ingebracht. Het is ook niet zo dat wij of BIG bepaalde zaken willen claimen, je moet het project beschouwen als een cocktail van ingevingen binnen één team.”

Hoe is de samenwerking tussen BIG en Barcode eigenlijk tot stand gekomen? “Ten tijde van de tender was ik iets aan het drinken met directeur Hans Meurs van VORM”, antwoordt Peters. “Hij vertelde me dat hij een bureau zocht dat ervaring had met watergerelateerd bouwen en dat hij BIG had benaderd, maar geen reactie kreeg van hun business development-afdeling. Zal ik Bjarke voor je bellen?, vroeg ik, want wij kennen elkaar. Ik appte Bjarke dat er een leuke opgave lag voor een gebouw in Amsterdam en of hij mee wilde doen, hij reageerde binnen een minuut. Tot grote verbazing van Hans. ‘En wij zitten er maanden achteraan’, riep hij”, vertelt Peters met een lach.