Het Kunstmuseum in Den Haag

De bakstenen gevel van het Kunstmuseum

De centrale hal van het Kunstmuseum

De erezaal van het Kunstmuseum

Plafond van de erezaal

H.P. Berlage. Maquette Haags Gemeentemuseum, 1919-1920. Vervaardigers: H.P. Berlage en A. Beck (maquettebouwer), in opdracht van Kunstmuseum Den Haag

H.P. Berlage. Presentatietekening Haags Gemeentemuseum ‘Langs de vijver’, z.j

H.P. Berlage. Haags Gemeentemuseum: proefmodel voor lichtinval, z.j. Vervaardiger: H.P. Berlage

Het Kunstmuseum in Den Haag

De bakstenen gevel van het Kunstmuseum

De centrale hal van het Kunstmuseum

De erezaal van het Kunstmuseum

Plafond van de erezaal

H.P. Berlage. Maquette Haags Gemeentemuseum, 1919-1920. Vervaardigers: H.P. Berlage en A. Beck (maquettebouwer), in opdracht van Kunstmuseum Den Haag

H.P. Berlage. Presentatietekening Haags Gemeentemuseum ‘Langs de vijver’, z.j

H.P. Berlage. Haags Gemeentemuseum: proefmodel voor lichtinval, z.j. Vervaardiger: H.P. Berlage

Kunstmuseum Den Haag: een gedroomd museum, bijgeschaafd door de gemeente

26 februari 2021, 15:03

Vorige week vrijdag is in het Kunstmuseum Den Haag de tentoonstelling Het Gedroomde Museum geopend. Hoewel de expositie over het bekende museumgebouw en diens scheppers vanwege de coronamaatregelen nog niet open is voor het publiek, mocht Architectenweb alvast komen kijken. Het bezoek was zeer de moeite waard, mede vanwege de bijzonder intrigerende maquette van het eerste, niet-uitgevoerde ontwerp uit 1919. “Dat plan werd lyrisch onthaald.”

Het Kunstmuseum in Den Haag wordt gerekend tot de mooiste museumgebouwen ter wereld. Het is zelfs het enige museumgebouw in de wereld dat een eigen objectnummer heeft en tot de collectie van het museum behoort. Toch kon het gebouw bij de opening in 1935 niet op onverdeeld positieve reacties rekenen. Het interieur werd meteen bejubeld, maar de buitenkant moest het ontgelden bij veel mensen. De critici spraken van ‘sigarenkistjesarchitektuur’ en een ‘hokkerig en rommelig geheel van gele stapeldoozen’. En de gevels, die waren bekleed met een alledaags materiaal als baksteen, in plaats van marmer of graniet, en ook nog eens in een kleur die deed denken aan karton of ongeverfd timmerhout. Men dacht eerder aan een fabriek dan een monumentaal kunstcomplex.

“Emil Strasser, de schoonzoon en rechterhand van Berlage die het museum na diens dood in 1934 voltooide, verontschuldigde zich in het Bouwkundig Weekblad zelfs bijna voor het resultaat”, zegt Jan de Bruijn, een van de twee curatoren van de tentoonstelling. “Hij schreef zoiets als: het gebouw is van buiten misschien niet zo mooi, maar we moeten het ermee doen. Bij dit museum gaat het vooral om de binnenkant. Daar had hij in zekere zin ook gelijk in.”

Samen met Jet van Overeem heeft De Bruijn ‘Het gedroomde museum’ samengesteld. De expositie draait om het gebouw en diens scheppers, architect Hendrik Petrus Berlage en museumdirecteur Hendrik Enno van Gelder. Het museum, dat verrees op een schooltuintjesperceel in de wijk Zorgvliet, is gerealiseerd volgens hun visie, bijgeschaafd door de gemeente Den Haag. In de tentoonstelling zijn maquettes, tekeningen en foto’s van de bouw (en van het gebouw zelf uiteraard) te zien, evenals bijzonderheden zoals een mockup waarmee de lichtinval in de zalen werd getest. Ook de ervaringen en herinneringen van bezoekers vormen onderdeel van de expositie.

Maquette
De tentoonstelling opent met het hoogtepunt, een uitermate fascinerende gipsen maquette van het eerste ontwerp dat Berlage en Van Gelder hadden gepresenteerd in 1919. Het plan voorzag in twee musea en een stadsgehoorzaal annex concertzaal die ruimte bood aan 2.500 toeschouwers. Het zijn grote ambities, die zich hebben vertaald in een enorm complex. De maquette, het origineel dat door Het Nieuwe Instituut beschikbaar is gesteld, bestaat uit een verzameling volumes rond een vijver. De centrale hal met koepel, die als doel had de bezoeker een ‘gevoel van overweldiging en bezinning’ te bezorgen, vormt het stralende middelpunt van het tamelijk groteske ontwerp.

“Het plan werd lyrisch onthaald”, zegt De Bruijn, “zowel in de gemeenteraad als door het publiek dat in groten getale de bijbehorende tentoonstelling in Pulchri Studio had bezocht. Uiteindelijk stierf het toch een stille dood.” Dat heeft onder meer te maken met de omvang van het complex, dat liefst 1,5 keer zo groot moest worden als het Rijksmuseum, terwijl de collectie van het Haagse museum totaal niet toereikend was. Verder leidden de hoge kosten en het feit dat het plan eerder op de ideeën van twee personen dan op prognoses waren gebaseerd ertoe dat de zaak in een impasse raakte – en pas weer in beweging kwam toen Van Gelder in 1925 solliciteerde bij de gemeente Amsterdam. “Daarna mochten hij en Berlage aan de slag met een nieuw ontwerp, op basis van een aangescherpt plan van eisen door de gemeente Den Haag”, vertelt De Bruijn over de protestactie van de directeur.

Stilte en contemplatie
Vijf jaar later kon dan eindelijk de spade de grond in voor het uiteindelijke museumgebouw, dat drie keer in het oorspronkelijke complex paste en centraler op de kavel kwam te staan. Tot de behouden elementen behoorde de vijver, zij het in een andere vorm en deels als buffer tussen de drukke straat en het museum dat stilte en contemplatie behoefde. De maat van de door critici verfoeide baksteen (11 centimeter) fungeerde als maateenheid voor het gehele museum én hielp verschillende mensen aan het werk in de crisisjaren-dertig. De socialist Berlage had expres voor een ongebruikelijke maat gekozen, zodat de vier miljoen bakstenen via werkverschaffing geproduceerd konden worden.

Ondanks het fraaie vlechtmetselwerk is de gevel van het museum vrij sober. Het ging Berlage vooral om de binnenruimte en de ervaring van de bezoeker, zoals Strasser al aangaf in het Bouwkundig Weekblad. Via de beglaasde pergola treed je een kunsttempel binnen, die imponeert door de prachtige decoraties en bijzondere lichtinval. De relatief kleine zalen met telkens verspringende doorgangen en het ingenieuze gangen- en trappensysteem zorgen er bovendien voor dat bezoekers ook kunnen ontsnappen aan de museale setting; op die manier wilde de architect het fenomeen ‘museummoeheid’ helpen voorkomen.

Levend en bewegend
Dat het museum een kunstwerk op zich is, laten ook de foto’s van Gerrit Schreurs van onder meer de centrale hal en het plafond van de Erezaal zien. Met name de laatstgenoemde foto kan op zichzelf al door voor een schilderij. Ook de foto’s en films van de bouw zijn bijzonder om te zien – en die van de architect zelf. Voor velen is Berlage vooral een naam uit architectuurboeken, best aardig om de man ook eens levend en bewegend te aanschouwen. Hopelijk mogen we gauw weer naar het museum.

Bij nai010 uitgevers is de catalogus van Het Gedroomde Museum verkrijgbaar.
https://vimeo.com/514296065

Trefwoorden

hendrik petrus berlage h.p. berlage berlage kunstmuseum tentoonstelling den haag

1	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
2	Woontorens The Grace worden lager dan gepland vrijdag, 26 april
3	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
4	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
5	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Edelherten vreten door Berlage ontworpen tuinen op Veluwe kaal

31 juli 2023

Kunstmuseum Den Haag eert eigen gebouw en architect in expositie

29 januari 2021

Expositie belicht relatie directeur Glasfabriek met befaamde architecten

28 oktober 2020

Den Haag heeft nieuwe architectuurprijs

2 november 2017

Viering honderd jaar Plan Zuid

31 augustus 2017

Boek biedt persoonlijk beeld van architect H.P. Berlage

17 november 2022

Gijs Van Vaerenbergh reageert met installaties op werk M.C. Escher in expositie

20 februari 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

26 april, 3:50

In de Amsterdamse wijk Oostenburg is een ensemble van vier gebouwen opgeleverd. Blikvanger van het geheel is een door NEXT architects ontworpen woontoren voor jongeren.

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

26 april, 1:57

Het gebouw naar een ontwerp van de architecten Gustav Düsing en Max Hacke werd gekozen uit zeven finalisten. Een van de andere genomineerde projecten, de Gabriel García Márquez-bibliotheek in Barcelona, kreeg de Emerging Architecture Prize.

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

26 april, 12:15

Vanaf 23 juni zal De Caigny deze functie voor een periode van drie jaar gaan vervullen. Ze volgt Esther Agricola op, die eveneens drie jaar lang voorzitter van de commissie is geweest.

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

26 april, 10:47

Deze week hebben architect Willem Hein Schenk en publicist JaapJan Berg de podcastserie De Haarlems Sessies en de bijbehorende publicatie Sturen op Stadsarrangementen gelanceerd.