Verslag van Architectuur, Innovatie, Rotterdam

14 juli 2015, 17:25

In Rotterdam kan heel veel, als het gaat om stedelijke ontwikkeling en architectuur. AIR, het architectuurcentrum van Rotterdam, organiseerde begin juni het eerste innovatiefestival waarin architecten, ontwikkelaars en de bouwindustrie met elkaar in gesprek gingen over nieuwe ideeën, inspirerende praktijken en het innoveren van hun vakgebied. Zeven sprekers en deelnemers blikken terug op deze middag vol leerzame en inspirerende ontmoetingen.

Tekst Tosca Vissers

De locatie voor deze ontmoeting was treffend. Het Erasmus Centre for Entrepreneurship, in het Merwe-Vierhavens gebied, bood een panoramisch uitzicht op de oude Rotterdamse haven met haar rauwe industriële bebouwing. Het gebied is de thuisbasis voor innovatieve ontwerp- en maakindustrie. Veelzijdig ontwerper Petra Blaisse leidde het programma in. Zij vertelde over de ontwikkeling van grote energie-opwekkende ‘doeken’. Een concept dat haar bureau Inside Outside op dit moment uitwerkt samen met het Tilburgse Textielmuseum en Solar Fiber, ontwikkelaar van flexibel fotovoltaïsch vezelmateriaal. In drie parallelle sessies werd vervolgens gesproken over de innovatie van binnenstedelijk wonen, energiezuinige renovatie en nieuwe verbindingen tussen architectuur en technologie.

Energie-nulrenovatie
René Scherpenisse, directeur van de Tilburgse woningcorporatie Tiwos, was spreker tijdens de break-out sessie ‘Renovatie van de grote getallen’. Hij vertelde hoe Tiwos woningen energieneutraal renoveert en de bewoners hierbij betrekt. De Tilburgse corporatie is een van de zes deelnemende corporaties aan ‘de Stroomversnelling’, het landelijke energiebesparingsprogramma waarin tot 2020 meer dan 100.000 -nul op de meter- woningen worden verbeterd.

“Het is tegenwoordig lastig om investeringsstrategieën voor energieneutrale renovaties van woningen te vinden, die geld opleveren voor de bewoners en voor de corporatie”, zegt Scherpenisse.” Tiwos heeft achttien woningen ‘energie-nul’ gerenoveerd, die op basis van het ontwerp van architectenbureau De Loods uit Eindhoven een totaal nieuw uiterlijk hebben gekregen. Uitstraling speelde een belangrijke rol in het besluit van de bewoners om mee te doen.

Met de innovatieve aanpak van De Stroomverstelling lukken energieneutrale renovaties wel, omdat een compleet nieuw investeringspotentieel wordt aangeboord. Namelijk de energierekening van de bewoner. De bewoners hebben door deze aanpak geen energiekosten meer. “Verrassend dat veel architecten zich bezighouden met nul-op-de-meterrenovaties, dat viel me op tijdens deze sessie”, zegt Scherpenisse.

Renovatie als consumentenproduct
Reimar von Meding, architect en partner van KAW, was mede-initiator van de break-out sessie over ‘Renovatie van de grote getallen’. Hij leidde, samen met architect Hans van der Heijden, het gelijknamige ontwerp- en onderzoeksatelier aan de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Von Meding vertelde hoe volgens hem energiezuinige renovatie-oplossingen de woningverbeteringen kunnen financieren. “Energie besparen en tegelijkertijd je huis verbeteren, dat kan veel slimmer!”, zegt Von Meding. “Vreemd is dat renovatie-oplossingen nog steeds ontoegankelijk en ondoorzichtig zijn voor consumenten.

Bij elk product weet de consument wat hij krijgt tegen welke prijs. Het kopen van een woning verloopt anders. Je weet nooit van tevoren wat je krijgt en hoe hoog het uiteindelijke bedrag is.” Volgens Von Meding kan renovatie productgerichter worden aangevlogen. “Het moet bol staan van fascinerende, duurzame producten, die steeds opnieuw gemaakt en verbeterd kunnen worden."

Von Meding stelde aan de kaak dat de renovatiemarkt, dus ook architecten, zich onvoldoende op consumenten richt. Von Meding vindt dat belangrijke spelers in Rotterdam zoals de gemeente, corporaties en financiers vaker de energierekening als uitgangspunt moeten nemen om de verduurzaming van de ruimtelijke ordening te financieren. “Het is vreemd dat zulke new business-kansen zo weinig leven in de ‘stad van experiment’ en van het motto niet lullen maar poetsen”, zegt Von Meding.

Binnenstedelijk wonen
Rob van Kalmthout, commercieel manager van Heijmans, was te gast bij de break-out sessie over innovatie in het binnenstedelijk wonen, ‘Leren van het Timmerhuis’. Dit project geldt samen met de Fenixloodsen op Katendrecht als voorbeeld van een nieuwe generatie woongebouwen in de Rotterdamse binnenstad. Heijmans ontwikkelt en bouwt beide projecten.

“Deze gebouwen zijn tot stand gekomen in een totaal ander ontwerpproces”, legt Van Kalmthout uit. In het Timmerhuis zijn, binnen het gebouwconcept van architect OMA, maar liefst 91 unieke woningplattegronden gerealiseerd. In geval van de Fenixloodsen kunnen toekomstige bewoners, binnen een vooraf opgezette structuur, zelf in grote mate invloed uitoefenen op de inrichting en de opzet van hun ‘Fenixloft’. Architect Robert Winkel van Mei architects and planners begeleidt hen hierbij.

“Belangrijk in deze vorm van co-creatie is om het ontwerp- en ontwikkeltraject drastisch te verkorten met behulp van 3D-BIM technologie”, zegt Van Kalmthout. De architect doet hiermee een beroep op zijn vaardigheid als ingenieur en op zijn verbeeldingskracht, die in dienst staan van de toekomstige bewoners.

Tijdens de sessie werd ook het car-sharing-concept AlphaCity belicht dat Heijmans samen met BMW Nederland en Alphabet heeft toegepast. Bewoners van Het Timmerhuis delen met elkaar de 100% elektrische BMW i3, als mobiel onderdeel van hun woongemeenschap. Kenan Aksular, Partnership Manager BMW i, houdt zich bezig met de marktontwikkeling van het concept. “Bij oplevering van Het Timmerhuis zullen er drie modellen in de parkeergarage staan voor gezamenlijk gebruik. De bewoners hebben hiermee bij hun appartement ook een stukje duurzame mobiliteit ingekocht.” Aksular merkt dat de vastgoedbranche een groeiende interesse heeft voor dit duurzame mobiliteitsconcept. Grote steden moeten inspelen op de wensen van de binnenstadsbewoner en services bieden die hieraan beantwoorden.

Renske van der Stoep van het Rotterdamse architectenbureau Ector Hoogstad Architecten, was als projectarchitect van MVRDV negen jaar lang betrokken bij de Markthal in Rotterdam. Zij trad op als referent tijdens de sessie ‘Leren van het Timmerhuis’. “Vergeleken bij de overspannen markt van Amsterdam, heeft Rotterdam nog steeds volop speelruimte om bouwplannen te realiseren, zodat het pallet van producten in de binnenstad aangevuld kan worden. Wat me opvalt, en dat werd ook nog eens bevestigd tijdens het innovatiefestival, is dat Rotterdam sinds kort een opbloeiend imago heeft door markante projecten zoals het Centraal Station, de Markthal en Het Timmerhuis”, zegt Van der Stoep. “Het gaat niet alleen om mensen van buiten de ring naar de binnenstad te krijgen. We worden nationaal en zelfs internationaal aantrekkelijk als woon- en verblijfstad. Dat merken we nu in Rotterdam en dat moeten we benutten nu."

Volgens Rob van Kalmthout is een innovatiefestival in Rotterdam een uitstekend initiatief. “Mij werd opnieuw duidelijk dat Rotterdam openstaat voor andere werkwijzen en gedurfde architectuur”. Van Kalmthout vindt wel dat er meer aandacht mag zijn voor het culturele experiment. “Misschien is een IBA, een Internationale Bauausstellung op het Vierhaventerrein een idee?”, stelt hij voor.

Tech & Type
In de break-out sessie ‘Tech & Type’ werd de interactie tussen technologie en architectuur nader onderzocht. Centraal stond de materialisatie van een schone, groene en gezonde leefomgeving als aanleiding voor ruimtelijke innovatie. Een van de projecten die werd besproken, was de LED-passage in Tilburg die door The Cloud Collective werd ontwikkeld. Voor dit project heeft Van Tetterode Glasstudio de glazen bakstenen ontworpen en gemaakt.

Kunstenaar Caroline Prisse is directeur van Van Tetterode Glasstudio. “Ontwerpers en architecten kloppen bij ons aan om gezamenlijk een nieuw idee uit te werken”, zegt Prisse. “Tijdens de gesprekken in Rotterdam viel me op dat architecten innovatie en duurzaamheid hoog op de agenda hebben staan. Innovatie zal ook bij hen vandaan moeten komen, omdat zij technologische ontwikkelingen kunnen verbinden met een meer ideologisch perspectief op duurzame leefomgeving.”

Indira van ’t Klooster, van ArchitectuurLokaal en hoofdredacteur van architectuurblad A10, was moderator van de sessie ‘Tech & Type’. “De manier waarop architecten werken aan technologische vernieuwingen in de architectuur, vaak in partnership of in ander groter verband, laat zien dat het beroep van architect verandert”, zegt ze. Architecten rekken de grenzen van het vak op. Daarbinnen zijn biobased productontwikkeling en cradle to cradle interessant. Bij technologische innovaties zijn meestal meerdere partijen betrokken. “Het is lang niet altijd duidelijk, en gek genoeg vaak ook minder relevant, wie de ontwerper, uitvinder, onderzoeker of opdrachtgever is,” zegt Van ’t Klooster. De LED-tunnel in Tilburg is daar een mooi voorbeeld van.

Daarnaast waren het door Kraaijvanger ontworpen Stadskantoor in Venlo, het Dutch Windwheel van Doepel Strijkers en de ‘Biobased-projecten’ van Studio Marco Vermeulen onderwerp van gesprek. “Veel technologische innovaties liggen buiten het directe domein van de architect”, zegt Van ‘t Klooster. “Om een statement als het Dutch Windwheel te kunnen maken, zijn het proces, de onderhandelingen met fabrikanten en de marketing, minstens zo belangrijk voor het welslagen als het ontwerp zelf. Om echt C2C te kunnen bouwen, of echt biobased te kunnen ontwerpen, hebben producenten veel meer tijd nodig om nieuwe producten, of nieuwe productiemethoden te ontwikkelen. In onze sessie werd eens te meer duidelijk dat de architectuur langzamer en logger is dan bijvoorbeeld de designwereld die tot lichtend voorbeeld dient.”

In de gesprekken kwam duidelijk naar voren dat nieuwe vormen van samenwerking fundamenteel bijdragen aan de interactie tussen innovatieve technologie en architectonische expressie. Tijdens dit eerste innovatiefestival werd vooral duidelijk dat Rotterdam als stad een interessant perspectief biedt als ontmoetingsplaats voor innovators in de architectuur. Wordt vervolgt!

Trefwoorden

architectuurinstituut rotterdam (air) architectuur rotterdam innovatie

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	In beeld: Folly Art Norg 2025 vrijdag, 15 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

'Nul-op-de-meter-woonwijk' Ermelo geopend

21 september 2015

'Meer rijkstaken naar steden is een must'

2 september 2015

Winy Maas: plan voor Markthal in Dubai

28 september 2015

Timmerhuis Rotterdam opent deuren officieel

10 december 2015

#RotterdamWatershed in Edinburgh geopend

19 juli 2016

MVRDV verhuist naar Industriegebouw Goudsesingel

6 januari 2016

Gesprek tussen Koolhaas en Van Hooydonk over mobiliteit

11 december 2015

Kantoorconcepten gepresenteerd als 'verhaal'

26 augustus 2015

Het Timmerhuis: meer dan een wolk van pixels

15 december 2015

VMX ontwerpt woonblok met brug Katendrecht

28 oktober 2016

Video: AIR START UP

20 februari 2015

AIR organiseert eerste innovatiefestival

1 juni 2015

'Neem voorzieningen elektrisch rijden mee in gebouwontwerp'

6 juli 2015

Toon alles

Andere nieuwsberichten

In beeld: Folly Art Norg 2025

15 augustus, 11:31

De Drentse folly-expositie bestaat dit keer uit twintig bouwwerken langs een route door het Norger esdorpenlandschap, plus een 21e extra folly die is neergezet in het informatiepunt aan de Dorpshuisstraat.

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

14 augustus, 9:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.