‘Biënnale: wel vragen, geen antwoorden’

3 september 2012, 10:43

Architect Jaakko van 't Spijker bezocht afgelopen week de architectuurbiënnale in Venetië en reageert op de onder meer door Wolf D. Prix geuite kritiek op de biënnale.

Tekst Jaakko van ’t Spijker

In tegenstelling tot wat een aantal critici en commentatoren in de openingsweek suggereerden, zijn ze er wel op de Venetiaanse Architectuur Biënnale 2012: tentoonstellingen met sociaal-politiek engagement en aandacht voor een groter verhaal. Er zijn relevante onderwerpen aangehaald en belangrijke vragen gesteld. Wat ontbraken waren vooral antwoorden en conclusies. Waar waren de architectuur-durfals en de polemische provocateurs om het debat op te stoken? Het was in het Japanse paviljoen dat vragen zowel werden gesteld zowel als beantwoord.

Tijdens een van de eerste voorevenementen van de Biënnale raasde een onverwachte storm over de Lagune, terwijl in een oud pakhuis in Giudecca, MVRDV’s Winy Maas en zijn TU Delft afdeling The Why Factory de teloorgang van de identiteit van de Europese Stad aan de kaak stelden met de onthulling van een nieuw ‘EU city Manifesto’. In een wervelende presentatie die de storm buiten naar de kroon steeg, werd alleen zoveel gezegd dat het centrale idee onduidelijk bleef. Zo intrigerend en relevant als de hoofdvraag was, zo algemeen en onuitgesproken bleek uiteindelijk het manifest zelf.

Het evenement bleek kenmerkend voor het karakter van de Biënnale, die vanaf maandag 27 augustus tot leven kwam in de Giardini en Arsenale van Venetië. De storm was voorbij en onder een wolkeloze hemel ontvouwde zich het tweejaarlijkse architectuurfeest. Veel curatoren hadden sociaal maatschappelijke thema’s aangeboord, meestal net zo open voor interpretatie en politiek correct als het hoofdthema van de Biënnale dit jaar: Common Ground. Opvallend was dat duurzaamheid, major trending topic in het architectuurdebat van de afgelopen jaren, grotendeels ontbrak. Vooral heroverwegingen over grote thema’s waren in dit jaar. Canada onderzocht herhuisvesting in relatie tot migratie, Duitsland ging in op hergebruik van bestaande gebouwen, Nederland op herinrichting van lege ruimten, Zaha Hadid op herinterpretatie van (o.m. Frei Otto’s) ingenieurskunst, OMA op herwaardering van vergeten anonieme bureaucraten en Norman Foster hergroepeerde zo’n beetje de gehele globale architectuur. Al deze paviljoens, en vele anderen, waren schitterend gemaakt, intelligent in hun observaties en ze stelden rake vragen.

Maar toch. In relatie tot de Biënnale als geheel, werd het allemaal wel heel erg redelijk. ‘Common Ground’ sijpelde door de presentaties en gesprekken heen, als een term die aanzette tot het stellen van grote geëngageerde vragen maar vervolgens geen antwoorden nodig had. Alsof antwoorden te gevoelig liggen of leiden tot kwetsbare of riskante (ontwerp)posities. Het architectuurdiscours (want daar gaat het over in een groot event als de Biënnale) beweegt zich op deze manier naar een faciliterende rol, waarin benoemen en agenderen de hoofdzaak is. Een dergelijke gewichtige en toch veilige positie verzwakt op den duur het architectuurdebat. Het is goed mogelijk dat het gebrek aan antwoorden en ingenomen posities bijdroeg aan de irritatie van Co(o)p Himmelblau’s Wolf D. Prix, toe hij vorige week zijn vernietigende commentaar op de Biënnale de wereld in stuurde.

Een aantal curatoren bekende wel kleur in hun tentoonstellingen. Het Israëlische paviljoen leidde tot veel opgetrokken wenkbrauwen met een confronterende tentoonstelling. Met ‘Aircraft Carrier’ als titel (vrij naar een quote van een Amerikaanse politicus die Israël ‘Amerika’s grootste, onzinkbare en strategisch gepositioneerde vliegdekschip’ noemde) liet het op een consistente manier de combinatie van geweld en consumentisme zien, die de context vormen van de hedendaagse Israëlische architectuur. Crimson, het Rotterdamse collectief van architectuurhistorici, introduceerde in hun expositie met de naam ‘The Banality of Good’ een morele dimensie. De expositie laat zien hoe een enkel historisch ontwerpprincipe is toegepast bij de ontwikkeling van een keur aan na-oorlogse steden met totaal verschillende doelstellingen, die bovendien consequent in werkelijkheid nooit uitkwamen. Toch, ook in deze prikkelende tentoonstellingen bleven de opgeroepen, scherpe, vragen goeddeels onbeantwoord.

Het was Japan, met een paviljoen dat uiteindelijk de gouden leeuw won, dat zowel een vraag stelde als hem beantwoordde. De curator Toyo Ito brengt in het paviljoen het proces in beeld waarbij drie jonge architecten een dorpshuis ontwikkelden voor een door een tsunami getroffen Japanse gemeenschap. Gevoelig, poëtisch en praktisch brengt de expositie op een ontwapenende manier in beeld hoe de architecten met de dorpbewoners samen een optimistisch project tot stand brachten. De eindeloze hoeveelheid tentoongestelde schaalmodelletjes laat de kracht zien waarmee de architecten er voor zijn gegaan. Met dit proces waarin engagement en ontwerpenergie zijn gecombineerd, laat het Japanse paviljoen zien dat op gestelde vragen het uiteindelijk antwoorden zijn die lonen. Zelfs als ze klein zijn en kwetsbaar maken.

Een sterk architectuurdebat heeft vragen nodig. Maar het zijn vervolgens antwoorden in de vorm van concepten, theorie en ontwerpen die het compleet maken. Genoeg stormachtige vragen werden gesteld op de biënnale dit jaar, maar het gebrek aan antwoorden weerspiegelde de zonnige openingsdagen: onbewolkt, geen vuiltje aan de lucht; comfortabel en veilig.

Jaakko van ’t Spijker is oprichter/eigenaar van architectenbureau jvantspijker.

Trefwoorden

jvantspijker biennale van venetie jaakko van 't spijker

1	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
2	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
3	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
4	Mecanoo presenteert ontwerp verbouwing Theater Hanzehof Zutphen maandag, 19 mei
5	Wenckebach – sociale woningbouw met toegevoegde kwaliteiten donderdag, 15 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Koolhaas curator Architectuurbiënnale Venetië 2014

8 januari 2013

Het einde van de starchitect - wie gelooft dat?

22 januari 2013

Rotterdamse bureaus winnen prijsvraag Reykjavik

28 januari 2014

Gouden Leeuw 2014 voor Phyllis Lambert

21 mei 2014

Eerste Europese tentoonstelling Vertical Village

29 juli 2013

Programma Biënnale van Venetië gepresenteerd

12 maart 2014

Video: Architectuurbiënnale van Venetië

6 juni 2014

Crimson medecurator Brits biënnalepaviljoen 2014

2 augustus 2013

DDP-gebouw Zaha Hadid officieel geopend

25 maart 2014

'De Floriade is aan een fundamentele update toe'

10 oktober 2012

OMA toont architectuur door ambtenaren

28 augustus 2012

Japans paviljoen Biënnale krijgt Gouden Leeuw

29 augustus 2012

Architectuurbiënnale van Venetië van start

28 augustus 2012

Wolf D. Prix kraakt 'lege' Architectuurbiënnale

29 augustus 2012

Blaisse verzorgt inzending Biënnale Venetië

28 maart 2012

MVRDV met losgelaten planning op Biënnale

7 augustus 2012

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Voids benadert lastig plangebied als aantrekkelijke leefomgeving

4 uur geleden

In opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch en woningcorporatie Zayaz heeft bureau Voids het stedenbouwkundig plan en het beeldkwaliteitsplan voor de nieuwe woonbuurt De Donken opgesteld.

Een gevel uit treinramen voor een onderhoudsgebouw van NS

Vandaag, 12:34

In opdracht van NS heeft Arcadis een nieuwe zogenoemde kuilwielenbank voor de onderhoudslocatie Leidschendam ontworpen. De architectuur van het gebouw is sterk bepaald door de situatie op het emplacement en het hergebruik van ‘spoorse’ materialen.

Volume brengt circulaire souvenirs en een grijpmachine naar de Architectuurbiënnale

Gisteren, 17:08

Bezoekers van de Architectuurbiënnale in Venetië kunnen in de Giardini proberen een ‘Circular Souvenir’ uit een grijpmachine te vissen. De machine is geplaatst door architectuurtijdschrift Volume; de souvenirs zijn ontworpen door diverse architecten.

Meer woningbouw: graag, maar dan wel goede en gezonde woningen met voldoende daglicht

Gisteren, 13:37

Naar aanleiding van het advies dat de commissie STOEP recent publiceerde, benadrukt architect Maarten van Bremen, voorzitter van stichting Dutch Daylight, dat de regelgeving voor bouwkwaliteit uiteindelijk bijdraagt aan fysieke en mentale gezondheid.

Nieuwe editie van de Architecten Wielerkoers

Vandaag, 14:45

Architecten met een passie voor (interieur)architectuur én voor fietsen kunnen hun hart ophalen bij de derde editie van de Architecten Wielerkoers, op donderdag 4 september 2025.

Nieuwe Rotterdamse aanpak woningbouw: meer snelheid, minder regels en heldere keuzes

Vandaag, 09:49

Met kortere procedures, minder regels en duidelijke kaders voor ontwikkelaars en bouwers wil Rotterdam sneller betaalbare woningen bouwen, zonder in te leveren op kwaliteit of duurzaamheid.

Gemeenten krijgen 7.000 euro per gebouwde betaalbare woning

Gisteren, 15:05

Dat maakte woonminister Mona Keijzer (BBB) bekend. In 2025 is de grens voor betaalbaarheid vastgesteld op 405.000 euro voor een koophuis.

Marian Herman wordt algemeen directeur ontwikkelaar Edge

Gisteren, 13:14

Hij volgt per 1 september de huidige CEO en oprichter van het bedrijf Coen van Oostrom op, die een andere functie gaat vervullen binnen Edge.

KYK Architecten/Quadraat neemt architectenbureau MD2A over

Gisteren, 12:59

De beide bureaus richten zich op architectuur op vergelijkbare gebieden en de overname past goed bij de de ontwikkelambitie van KYK Architecten, laat het Goudse bureau weten.