‘Biënnale: wel vragen, geen antwoorden’

3 september 2012, 10:43

Architect Jaakko van 't Spijker bezocht afgelopen week de architectuurbiënnale in Venetië en reageert op de onder meer door Wolf D. Prix geuite kritiek op de biënnale.

Tekst Jaakko van ’t Spijker

In tegenstelling tot wat een aantal critici en commentatoren in de openingsweek suggereerden, zijn ze er wel op de Venetiaanse Architectuur Biënnale 2012: tentoonstellingen met sociaal-politiek engagement en aandacht voor een groter verhaal. Er zijn relevante onderwerpen aangehaald en belangrijke vragen gesteld. Wat ontbraken waren vooral antwoorden en conclusies. Waar waren de architectuur-durfals en de polemische provocateurs om het debat op te stoken? Het was in het Japanse paviljoen dat vragen zowel werden gesteld zowel als beantwoord.

Tijdens een van de eerste voorevenementen van de Biënnale raasde een onverwachte storm over de Lagune, terwijl in een oud pakhuis in Giudecca, MVRDV’s Winy Maas en zijn TU Delft afdeling The Why Factory de teloorgang van de identiteit van de Europese Stad aan de kaak stelden met de onthulling van een nieuw ‘EU city Manifesto’. In een wervelende presentatie die de storm buiten naar de kroon steeg, werd alleen zoveel gezegd dat het centrale idee onduidelijk bleef. Zo intrigerend en relevant als de hoofdvraag was, zo algemeen en onuitgesproken bleek uiteindelijk het manifest zelf.

Het evenement bleek kenmerkend voor het karakter van de Biënnale, die vanaf maandag 27 augustus tot leven kwam in de Giardini en Arsenale van Venetië. De storm was voorbij en onder een wolkeloze hemel ontvouwde zich het tweejaarlijkse architectuurfeest. Veel curatoren hadden sociaal maatschappelijke thema’s aangeboord, meestal net zo open voor interpretatie en politiek correct als het hoofdthema van de Biënnale dit jaar: Common Ground. Opvallend was dat duurzaamheid, major trending topic in het architectuurdebat van de afgelopen jaren, grotendeels ontbrak. Vooral heroverwegingen over grote thema’s waren in dit jaar. Canada onderzocht herhuisvesting in relatie tot migratie, Duitsland ging in op hergebruik van bestaande gebouwen, Nederland op herinrichting van lege ruimten, Zaha Hadid op herinterpretatie van (o.m. Frei Otto’s) ingenieurskunst, OMA op herwaardering van vergeten anonieme bureaucraten en Norman Foster hergroepeerde zo’n beetje de gehele globale architectuur. Al deze paviljoens, en vele anderen, waren schitterend gemaakt, intelligent in hun observaties en ze stelden rake vragen.

Maar toch. In relatie tot de Biënnale als geheel, werd het allemaal wel heel erg redelijk. ‘Common Ground’ sijpelde door de presentaties en gesprekken heen, als een term die aanzette tot het stellen van grote geëngageerde vragen maar vervolgens geen antwoorden nodig had. Alsof antwoorden te gevoelig liggen of leiden tot kwetsbare of riskante (ontwerp)posities. Het architectuurdiscours (want daar gaat het over in een groot event als de Biënnale) beweegt zich op deze manier naar een faciliterende rol, waarin benoemen en agenderen de hoofdzaak is. Een dergelijke gewichtige en toch veilige positie verzwakt op den duur het architectuurdebat. Het is goed mogelijk dat het gebrek aan antwoorden en ingenomen posities bijdroeg aan de irritatie van Co(o)p Himmelblau’s Wolf D. Prix, toe hij vorige week zijn vernietigende commentaar op de Biënnale de wereld in stuurde.

Een aantal curatoren bekende wel kleur in hun tentoonstellingen. Het Israëlische paviljoen leidde tot veel opgetrokken wenkbrauwen met een confronterende tentoonstelling. Met ‘Aircraft Carrier’ als titel (vrij naar een quote van een Amerikaanse politicus die Israël ‘Amerika’s grootste, onzinkbare en strategisch gepositioneerde vliegdekschip’ noemde) liet het op een consistente manier de combinatie van geweld en consumentisme zien, die de context vormen van de hedendaagse Israëlische architectuur. Crimson, het Rotterdamse collectief van architectuurhistorici, introduceerde in hun expositie met de naam ‘The Banality of Good’ een morele dimensie. De expositie laat zien hoe een enkel historisch ontwerpprincipe is toegepast bij de ontwikkeling van een keur aan na-oorlogse steden met totaal verschillende doelstellingen, die bovendien consequent in werkelijkheid nooit uitkwamen. Toch, ook in deze prikkelende tentoonstellingen bleven de opgeroepen, scherpe, vragen goeddeels onbeantwoord.

Het was Japan, met een paviljoen dat uiteindelijk de gouden leeuw won, dat zowel een vraag stelde als hem beantwoordde. De curator Toyo Ito brengt in het paviljoen het proces in beeld waarbij drie jonge architecten een dorpshuis ontwikkelden voor een door een tsunami getroffen Japanse gemeenschap. Gevoelig, poëtisch en praktisch brengt de expositie op een ontwapenende manier in beeld hoe de architecten met de dorpbewoners samen een optimistisch project tot stand brachten. De eindeloze hoeveelheid tentoongestelde schaalmodelletjes laat de kracht zien waarmee de architecten er voor zijn gegaan. Met dit proces waarin engagement en ontwerpenergie zijn gecombineerd, laat het Japanse paviljoen zien dat op gestelde vragen het uiteindelijk antwoorden zijn die lonen. Zelfs als ze klein zijn en kwetsbaar maken.

Een sterk architectuurdebat heeft vragen nodig. Maar het zijn vervolgens antwoorden in de vorm van concepten, theorie en ontwerpen die het compleet maken. Genoeg stormachtige vragen werden gesteld op de biënnale dit jaar, maar het gebrek aan antwoorden weerspiegelde de zonnige openingsdagen: onbewolkt, geen vuiltje aan de lucht; comfortabel en veilig.

Jaakko van ’t Spijker is oprichter/eigenaar van architectenbureau jvantspijker.

Trefwoorden

jvantspijker biennale van venetie jaakko van 't spijker

1	Koschuch Architects ontwerpt woontoren in Haarlem Schalkwijk woensdag, 6 december
2	3XN ontwerpt luxe woongebouw aan Derde Haven in Scheveningen vrijdag, 8 december
3	MIX architectuur ontwerpt blok met woningen en supermarkten in Crooswijk woensdag, 6 december
4	Winnaars prijsvraag Europan 17 bekend woensdag, 6 december
5	Abe Bonnema Architectuurprijs 2023 toegekend aan de Kunstwerf vrijdag, 8 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Koolhaas curator Architectuurbiënnale Venetië 2014

8 januari 2013

Het einde van de starchitect - wie gelooft dat?

22 januari 2013

Rotterdamse bureaus winnen prijsvraag Reykjavik

28 januari 2014

Gouden Leeuw 2014 voor Phyllis Lambert

21 mei 2014

Eerste Europese tentoonstelling Vertical Village

29 juli 2013

Programma Biënnale van Venetië gepresenteerd

12 maart 2014

Video: Architectuurbiënnale van Venetië

6 juni 2014

Crimson medecurator Brits biënnalepaviljoen 2014

2 augustus 2013

DDP-gebouw Zaha Hadid officieel geopend

25 maart 2014

'De Floriade is aan een fundamentele update toe'

10 oktober 2012

OMA toont architectuur door ambtenaren

28 augustus 2012

Japans paviljoen Biënnale krijgt Gouden Leeuw

29 augustus 2012

Architectuurbiënnale van Venetië van start

28 augustus 2012

Wolf D. Prix kraakt 'lege' Architectuurbiënnale

29 augustus 2012

Blaisse verzorgt inzending Biënnale Venetië

28 maart 2012

MVRDV met losgelaten planning op Biënnale

7 augustus 2012

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Woningen met royale veranda’s aan een groen binnenhof

Vandaag, 16:37

Als een van de laatste projecten binnen de ontwikkeling Wilgenwende in Dordrecht is recent Wilgenhof opgeleverd. KAS Architectuur & Stedenbouw ontwierp een ensemble van dertig woningen, speels geplaatst rond een groen hof.

DP6 ontwerpt Onderwijscentrum Binnenstad voor Universiteit Utrecht

Vandaag, 14:44

Universiteit Utrecht wil vier van haar gebouwen in het historische stadscentrum samenvoegen tot het Onderwijscentrum Binnenstad. DP6 architectuurstudio presenteert het voorlopig ontwerp, met een houten boogstructuur als fysieke verbinding.

Bezoekerscentrum Amerikaanse begraafplaats Margraten opent deuren

Vandaag, 14:32

Het 600 vierkante meter omvattende gebouw, dat is ontworpen door KAAN Architecten, ligt verzonken in een glooiend landschap. Het verzonken gebouw bestaat uit een vierkant volume, dat wordt omlijst door een zwevend gesloten geveldeel van beton.

Cepezed geselecteerd voor nieuw gemeentehuis Buren

Vandaag, 12:08

Het gebouw komt te staan op de parkeerplaats van het huidige gemeentehuis in Maurik, dat is ontworpen door Alberts en Van Huut. De nieuwbouw krijgt het karakter van een paviljoen op een landgoed, meldt cepezed.

Onderzoek: Duitse woningbouwers niet eerder zo somber

Vandaag, 15:37

Het vertrouwen van Duitse woningbouwers is gedaald naar het laagste niveau ooit gemeten.

SWOV: succes 30 km-wegen hangt af van inrichting rijbanen

Vandaag, 12:47

Dan gaat het bijvoorbeeld om klinkers in plaats van asfalt of een aanpassing van de breedte van de weg.

Bewoners Zuid-Limburg vragen om betere bescherming tegen water

Vandaag, 10:09

De bewoners willen dat de overstromingnormen voor bebouwd gebied omhoog gaan.

Provincie Zuid-Holland: 29.000 woningen erbij door optoppen

8 december, 3:26

De provincie Zuid-Holland gaat in de zoektocht naar de schaarse ruimte om huizen te bouwen nadrukkelijk kijken naar al bestaande woningen.

Rotterdam onderzoekt mogelijke fraude bij renovatie Boijmans en De Doelen

8 december, 1:12

Ook is er vooruitlopend op dat onderzoek een ambtenaar geschorst, meldt een woordvoerder van de gemeente.

Overijssel dreigt te stoppen met PPLG als Rijk niet betaalt

8 december, 12:03

De provincie Overijssel dreigt te stoppen met de uitvoering van het Provinciaal Programma Landelijk Gebied als de rijksoverheid geen geld hiervoor beschikbaar stelt.

Ga naar het nieuws-archief