Jaarboek in teken van pessimisme

21 april 2011, 15:52

Vanmiddag is in de nieuwe bibliotheek van Almere het nieuwe Architectuur in Nederland Jaarboek 2010/11 gepresenteerd. In de essays die in het boek zijn opgenomen staat de economische crisis centraal. In de projectenselectie ligt de nadruk op renovatieprojecten.

Tekst Michiel van Raaij

Het jaarboek van de Nederlandse architectuur is voor de derde keer samengesteld door een redactie bestaande uit Samir Bantal, JaapJan Berg, Kees van der Hoeven en Anne Luijten. Uit meer dan 400 inzendingen heeft de redactie in eerste instantie 60 projecten gekozen. Deze zijn door de redactie allemaal bezocht. Op basis van deze bezoeken zijn uiteindelijk 30 projecten geselecteerd voor het jaarboek.

Renovatieprojecten
De redactie merkt in zijn voorwoord zelf al op dat er veel renovatieprojecten in het boek zijn opgenomen. De verschuiving van de aandacht van nieuwbouw naar de transformatie van bestaande bebouwing is niet alleen een opgave voor de toekomst. Die opgave is ook nu al te zien, stelt de redactie.

Die stelling lijkt wat al te enthousiast. Op een enkele uitzondering na betreffen de in het jaarboek opgenomen projecten renovaties van monumentale gebouwen en pakhuizen. Een bijvoorbeeld hiervan is de transformatie van de Lichttoren in Eindhoven. Die opgave bestaat al toch al langer.

Weinig jonge architecten
De projectenselectie als geheel is sowieso wat behoudend bij deze editie. Het gaat stuk voor stuk om gebouwen die technisch knap zijn uitgewerkt. Tijdelijke installaties of experimenten ontbreken in het jaarboek.

Het aantal jonge architecten dat in het boek is opgenomen is ook op een hand te tellen. Het huis dat Studio Rolf.fr met Zecc ontwierp staat erin, het sportgebouw van Moederscheim Moonen ook. Fact Architects komt twee keer terug: met het Ronald McDonald sportcentrum en met studentenhuisvesting. MONK architecten tenslotte is aanwezig met het Creative Valley kantoorgebouw. Een nieuwe generatie architecten is door de redactie nog niet gespot.

Geen Superdutch
Wat ook opvalt is de afwezigheid van de Superdutch-generatie. Die ontbreekt al enkele jaren. OMA, MVRDV, Neutelings Riedijk, West 8, Mecanoo en designed by Erick van Egeraat… ze staan er allemaal niet in. Een aantal van deze bureaus behoort tot de grootste van Nederland. Hun creatieve energie richten zij echter op het buitenland. In het Jaarboek worden die projecten niet meegeteld.

Essays
Traditiegetrouw zijn in het jaarboek van de verschillende redacteuren ook weer essays opgenomen. Van het hierin geschetste beeld van de architectuur wordt je als lezer niet vrolijk. Aan het einde van elke tekst proberen de redacteuren hun verhaal nog een positieve wending te geven. Het grootste deel van de teksten zijn echter doordrenkt met pessimisme.

De redactie spreekt van een halvering van de beroepsgroep, grote problemen op de kantorenmarkt en de woningmarkt, een stevige korting op de architectuursubsidies en een verschrompeling van de positie van de architect in het bouwproces.

Anne Luijten schetst in haar essay een beeld van hoe een nieuwe vorm van gebiedsontwikkeling eruit kan zien. Ze verwacht veel van nieuwe ontwikkelende partijen als particulieren, collectieven, bedrijven en andere instellingen.

JaapJan Berg daarentegen ziet het somber in voor de architect. The architect has left the building, heet zijn stuk. De auteur beklaagt zich over het feit dat er geen architect is die symbool is geworden van de economische crisis en dat architectenbureaus hun vuile was binnen houden. Vervolgens constateert Berg dat er een groep architecten is die een vlucht naar voren maakt en droombeelden produceert en dat er tegelijkertijd een groep architecten is die geen antwoord heeft op de crisis en vertwijfeld stilzit. De oplossing ziet JaapJan Berg in de laatste alinea van zijn essay uiteindelijk in de tussenweg: de toekomst is aan de bescheiden, ondernemende architect.

Het essay van Samir Bantal heeft een al net zo onheilspellende titel als die van JaapJan Berg: Detroit aan de Maas. In het essay trekt Bantal parallellen tussen de teloorgang van Detroit en de situatie in Rotterdam. Die vergelijking is niet al te sterk, tot Bantal de leegstaande kantoorgebouwen opsomt in het centrum van de stad. Dat zijn er nogal wat. Er is volgens Bantal een fantoomstad gebouwd, waar bedrijven en gemeentelijke organisaties steeds naar het nieuwste pand trekken om dat financieel mogelijk te maken. Het oude pand blijft hierbij consequent leeg achter. De verhuizing van de gemeentelijke diensten van drie kantoortorens aan Marconiplein naar De Rotterdam op de Wilhelminapier is volgens Bantal exemplarisch.

Vastgelopen mechanismen
Het is opvallend dat zowel Anne Luijten als Samir Bantal ingaan op de vastgelopen mechanismen van de traditionele projectontwikkeling. Hoewel de werking van deze mechanismen een voorwaarde zijn voor de creatie van architectuur, vallen ze er niet mee samen. Om de economische crisis in de bouw de architect toe te schrijven, iets waar JaapJan Berg in zijn artikel naar neigt, gaat echt te ver. Om de economische crisis als een architectonische crisis voor te stellen, zoals hij doet, is ook niet helemaal juist. De positie van de architect in het bouwproces stond al voor de economische crisis onder druk.

De huidige crisis zorgt wat dat betreft de architectuur voor veel kansen. De verhoudingen in het bouwproces worden opnieuw gedefinieerd. Biedt de verschuiving van grotere door ontwikkelaars en bouwers gedomineerde opgaven naar kleinere opgaven waar de eindgebruiker weer in beeld komt niet juist veel kansen voor de architectuur? Deze kansen herkent de jaarboekredactie nog niet. Misschien is het nog te vroeg, dat zou kunnen. Maar wat schieten we op met pessimisme? Moeten we er maar mee ophouden?

Kees van der Hoeven heeft als enige van de redacteuren van het jaarboek een essay geschreven over architectuur zelf. Van der Hoeven zoomt in op de trap. Hij beschrijft de beste trappen die in het jaarboek voorkomen. Het vakmanschap van de architect staat hierbij centraal: hoe is het gemaakt, hoe zit de maatvoering in elkaar. Een sterk architectenverhaal. Het met jargon doorspekte verhaal is voor de geïnteresseerde leek misschien wel een stap te ver. Dat het Jaarboek toch ook bedoeld is om de kwaliteiten van de Nederlandse architectuur aan een breed publiek te tonen lijkt Van der Hoeven even te vergeten.

Cover
Tenslotte de cover. Het Inntel Hotel naar ontwerp van WAM architecten is natuurlijk het meest besproken gebouw van het afgelopen jaar. De beschuldiging van plagiaat door collega-architect Sjoerd Soeters droeg daar zijn steentje ook aan bij. Met zijn expliciete verwijzingen naar het verleden symboliseert het gebouw ook het in 2010 opgelaaide debat tussen het ‘traditionalisme’ en ‘modernisme’.

Het Inntel Hotel is mediageniek en zal de verkoop van het jaarboek ongetwijfeld goed doen. Maar is het hotel ook het beste project van het afgelopen jaar? Komen de beste eigenschappen van de Nederlandse architectuur in dit project samen?

Discussieer mee over de cover van het Architectuur in Nederland Jaarboek 2010/11 in de LinkedIn-groep van Architectenweb.

1	EVA architecten transformeert Girokantoor Leeuwarden tot woongebouw vrijdag, 10 januari
2	Consortium Fullhouse transformeert voormalig gemeentekantoor Westersingel Rotterdam woensdag, 8 januari
3	Waaiervormige woonbuurt op Cruquiseiland naar integraal ontwerp van KCAP woensdag, 8 januari
4	Voormalig pand Centraal Beheer wordt mogelijk onderkomen Politie Experience maandag, 6 januari
5	Woonzorgensemble met dorpse opzet langs het Damsterdiep woensdag, 8 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

Nieuwe redactie en oproep Jaarboek Architectuur

24 juli 2012

Bouw ambassade Saoedi-Arabië van start

9 december 2011

Jaarboek Architectuur 2013/2014 gepresenteerd

17 april 2014

Jaarboek Architectuur viert 25-jarig jubileum

25 april 2012

‘Retrohuizen’ duurder dan niet-traditionele woningen

8 augustus 2014

33e editie Jaarboek Architectuur in Nederland gepresenteerd

22 september 2020

Toon alles

Andere nieuwsberichten

EVA architecten transformeert Girokantoor Leeuwarden tot woongebouw

10 januari, 2:32

In april wordt gestart met de transformatie van het voormalige Girokantoor in Leeuwarden naar een woongebouw. Het uit 1973 stammende gebouw, oorspronkelijk ontworpen door Abe Bonnema, gaat vanaf eind dit jaar plaats bieden aan 59 appartementen.

Kindcentrum met variërende gevels en buitenterrein voor Montfoort

10 januari, 11:52

In het Utrechtse Montfoort is afgelopen jaar een kindcentrum naar ontwerp van EGM architecten in gebruik genomen. Het gebouw biedt onderdak aan drie basisscholen en een kinderopvang.

Vernieuwde raadzaal gemeente Drimmelen is multifunctioneel

9 januari, 11:26

Het ontwerpconcept van M+R interior architecture voorziet in een flexibele ovale opstelling die gelijkwaardige interactie benadrukt. Verplaatsbare banken maken informele opstellingen mogelijk.

Houten markthal vormt sluitstuk vernieuwing Marktplein Apeldoorn

9 januari, 9:31

Afgelopen jaar is de vernieuwing van het Marktplein in Apeldoorn afgerond met de oplevering van de Markthal. Het bouwwerk, dat net als het plein is ontworpen door West 8, is vrijwel geheel van hout gerealiseerd.