Conceptbeeld

AMO en Stedelijk Museum creëren een ‘Stedelijk weefsel’

15 december 2017, 12:31

Stedelijk BASE, de nieuwe collectieopstelling van het Stedelijk Museum in Amsterdam opent vanavond voor het publiek. De ‘basistentoonstelling’ heeft een verrassende benadering die in meerdere opzichten de ‘white cube’ bevraagt. AMO heeft daartoe een labyrintisch geheel van stalen wanden ontworpen; de wanden zijn letterlijk drager van de kunst en figuurlijk drager van het tentoonstellingsconcept.

De nieuwe vaste opstelling van het Stedelijk Museum is ingericht in de uitbreiding uit 2012, verdeeld over de kelder (BASE I) en de eerste verdieping (BASE II). Het is in de kelder dat architecten Rem Koolhaas en Federico Martelli, die het project vanuit OMA/AMO leidden, architectuur hebben toegevoegd aan de vrij indeelbare ruimte in de vorm van stalen wanden.

Verrassing
De wanden zijn daarbij onregelmatig opgesteld. Dat geeft in eerste instantie een verrassende, misschien zelfs verwarrende indruk. Dat heeft het museum zich waarschijnlijk gerealiseerd. Wie binnenkomt kan rechtsom langs de wanden kunstwerken in een chronologische volgorde van einde 19^e eeuw tot aan de jaren 1960 volgen. Het midden van de zaal, met de opstelling van de stalen wanden, staat echter een dwaaltocht toe die de bezoeker wellicht verrassende relaties laat ontdekken.

Maar is deze architectonische ingreep nu spectaculair? Is dit het experiment en de inventiviteit die we bij OMA/AMO verwachten? Stalen wanden zijn misschien niet eerder gebruikt – behalve door het bureau zelf in het Guggenheim Las Vegas – en de vormgeving en uitvoering van de wanden is bijzonder zorgvuldig, maar de schijnbaar willekeurige plaatsing is niet heel verrassend. Een vergelijkbare opstelling (vanuit een vergelijkbaar streven) kende ‘Constant, Kleur en Ruimte’ in het Cobra Musuem (eveneens ontworpen door een architect: Ben van Berkel) en waren de glazen presentatiepanelen van Lina Bo Bardi niet minstens zo vernieuwend?

Het lijkt met name het tentoonstellingsidee te zijn dat het experiment aangaat, en het ontwerp van de opstelling lijkt vooral dienend aan dat idee. Echter, de bijdrage van AMO betreft niet alleen het ontwerp van de wanden en hun plaatsing, maar ook het gedegen onderzoek dat samen met het Stedelijk daaraan is voorafgegaan.

Omkering van gebruik
De eerste aanzet voor het concept werd gegeven toen het curatorenteam zich een aantal jaren geleden afvroeg hoe het de brede collectie van het Stedelijk beter kon inzetten en relevant voor de 21^e eeuw kon maken. Besloten werd om de iconische werken uit de collectie te combineren met voorwerpen uit andere verzamelingen – de objecten uit zijn rijke collecties design en toegepaste kunst toonde het museum tot nu toe afzonderlijk. Daarnaast zouden ook minder bekende kunstwerken in het bezit – veel van vrouwelijke kunstenaars, merkt curator Margriet Schavemaker op – kunnen worden toegevoegd om het tijdsbeeld te completeren.

De toenmalige directeur Beatrix Ruf – ze heeft onlangs het Stedelijk moeten verlaten vanwege vermeende belangenverstrengeling – kwam met het idee om daarbij juist de nieuwe vaste opstelling te realiseren in de uitbreiding en de wisselende exposities onder te brengen in de oudbouw. Gangbaarder in museumland, tot nu toe ook bij het Stedelijk – is dat de vaste collectie in het oorspronkelijke gebouw wordt getoond en nieuwe aanwinsten of tijdelijke exposities in latere uitbreidingen. Met het gevaar dat die altijd een ‘bijgebouw’ blijven.

“Vleugels van musea hebben laatste dertig jaar geen gewicht meer”, stelt Koolhaas. “Voor wisselende tentoonstellingen worden ruimtes telkens opnieuw ingericht met tijdelijke wanden; het oogt allemaal massief, maar het is feitelijk heel licht en kortstondig. Daarom is het idee van Beatrix Ruf ook zo sterk in zijn subtiliteit.” De gebouwdelen lenen zich uitstekend voor de omkering, legt hij uit. Voor de wisselende exposities bieden de zalen in de oudbouw, met verschillende afmetingen en dimensies, juist de gewenste variatie. De nieuwbouw heeft de ruimte voor een permanente opstelling met veel objecten werken. Die moest dan wel iets heel bijzonders worden, vonden Ruf en haar curatoren.

Dolen door de stad
“Vanaf het moment dat ze ons zo’n twee jaar geleden heeft benaderd, hebben we steeds in nauw overleg met Ruf, de curatoren, onderzoekers en de technische staf van het Stedelijk het idee uitgewerkt”, vertelt Koolhaas. “Ik voel me dan ook bijzonder ongemakkelijk dat ik hier zonder Beatrix Ruf sta.”

Onderzoek naar de collecties werd vertaald naar een matrix van relaties tussen de kunstwerken en objecten; daarnaast maakte Koolhaas een uitgebreide analyse van de verschillende presentatiewanden die het Stedelijk in de loop der decennia heeft gebruikt. Deze onderzoeken hebben de vormgeving van het presentatiesysteem beïnvloed.

Koolhaas en Martelli wilden de zaal, met een oppervlak van 1.340 m² niet opdelen in kleine kamers, maar als geheel ervaarbaar houden. Ook moest de collectie als een geheel kunnen worden ervaren. “De veelvoud aan relaties die tussen al die werken en objecten kunnen bestaan, viel niet in een systeem onder te brengen”, legt Koolhaas uit. De presentatie was beter onder te brengen in een onregelmatige configuratie, in zoals Koolhaas het noemt “een stedelijk weefsel”.

“De opstelling is als een stad”, zegt Koolhaas. “Met spannende plekken en gewonere plekken, met objecten, objecten, pleinen, straten en wanden. Er ontstaan doorzichten.” Elke wand vertegenwoordigt een thema: Bauhaus, Duits Expressionisme, Arte Povera, maar ook de wereldoorlogen en de periode rond Mei ’68.

Stevige basis
Veel wanden bevatten ook een icoon, zoals een Chagall of een Mondriaan, maar in de nabijheid van andere thema’s, kunstwerken en ontwerpen - de Artichoke-lamp van Poul Henningsen, geweven en geknoopt werk van Jagoda Buic, grafisch ontwerp van Willem Sandberg, om maar wat te noemen – ontstaan mogelijke dwarsverbanden.

Niet alleen de combinatie van kunst, design en productontwerp breekt met de gangbare tentoonstelling van kunstmusea, ook de hoeveelheid en de dichtheid zijn ongebruikelijk en ‘ontheiligend’. Ook daaraan dragen de stalen wanden van AMO bij; niet alleen middels hun onregelmatige opstelling, maar ook door hun ‘natuurlijke’ kleur.

Koolhaas wilde een connectie met de wereld buiten het museum maken; in plaats van de onthechtende compleet witte ruimtes voor de kunst, wilde hij een verwijzing naar de stad, de maatschappij. Een groot deel van het tentoongestelde kreeg weliswaar toch een witte achtergrond, het grijs is nadrukkelijk aanwezig in de ruimte. Het geeft ook, ondanks de bijzonder geringe dikte – de platen zijn slechts 15 millimeter dik – de zwaarte aan BASE Stedelijk, die bij een permanente tentoonstelling past.

Trefwoorden

stedelijk museum oma amsterdam amo stedelijk base tentoonstelling

1	The Vital House: tijdelijke zorgcentra voor virusuitbraken woensdag, 25 maart
2	Villa als binnenstebuiten gekeerd fort maandag, 23 maart
3	Tijdsverschil dinsdag, 24 maart
4	Architecten werken vanuit huis: actuele tips van een coach donderdag, 26 maart
5	Aanneemovereenkomst voor nieuw VU-gebouw getekend donderdag, 26 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

Video: Rem Koolhaas en andere betrokkenen over totstandkoming Stedelijk BASE

Honderd jaar staalbedrijf in IJmond

Tata Steel's Colorcoat®

OMA ontwerpt dubbele woontoren in Brooklyn

Stedelijk Museum toont ontwerp uit eigen 125-jarig bestaan

Ruimtelijkheid Stedelijk Museum nog onbenut

Koningin opent vernieuwd Stedelijk

Constant – Ruimtelijk ontwerp voor een betere maatschappij

Stedelijk Museum opent nieuwe collectieopstelling in december

Koolhaas richt nieuwbouw Stedelijk opnieuw in

Andere nieuwsberichten

Architecten werken vanuit huis: Inbo Shanghai gaat weer naar kantoor

27 maart, 2:32

Architectenweb vraagt aan verschillende architectenbureaus hoe zij vormgeven aan de oproep van de overheid om zoveel mogelijk thuis te gaan werken. In deel 14 een gesprek met Mark Dekker van Inbo in Shanghai, waar het normale leven weer op gang komt.

Team 4 ontwerpt woningbouwproject Helperkade Groningen

27 maart, 11:56

Het project in de wijk Helpman bestaat uit 43 woningen, verdeeld over drie bouwdelen. De delen hebben alle een eigen karakter, maar vormen samen een geheel.

Architecten werken vanuit huis: LOLA Landscape Architects

27 maart, 10:17

Architectenweb vraagt aan verschillende architectenbureaus hoe zij vormgeven aan de oproep van de overheid om zoveel mogelijk thuis te gaan werken. In deel 13 een gesprek met LOLA Landscape Architects over het thuiswerken bij dit bureau.

Aanneemovereenkomst voor nieuw VU-gebouw getekend

26 maart, 5:02

Het integrale ontwerp van het nieuwe onderzoeksgebouw voor de Vrije Universiteit is gemaakt door cepezed en cepezedinterieur.

'Bouw werkt aan protocol om werkzaamheden veilig voort te zetten'

27 maart, 3:59

Dat heeft Bouwend Nederland-voorzitter Maxime Verhagen laten weten in het Radio 1-programma Spraakmakers.

Zuidasdok mogelijk 1 miljard euro duurder en later klaar

27 maart, 9:41

Dat concludeert een commissie die heeft onderzocht of het infraproject in de huidige vorm moet doorgaan.

'Bouw wacht hardere klap van corona dan van kredietcrisis'

26 maart, 1:58

Bouwend Nederland verwacht een krimp van de sector van meer dan 5 procent, tegenover de 3,7 procent krimp als gevolg van de bankencrisis die twaalf jaar geleden uitbrak.

Coronacrisis legt groene projecten lam

26 maart, 9:00

Vanwege zorgen om besmetting van monteurs en installateurs kunnen bijvoorbeeld zonne- en windenergieprojecten niet worden uitgevoerd.

Quickscan BNA: architecten verwachten meteen twintig procent omzetverlies

26 maart, 8:30

Op de langere termijn verwachten bureaus een omzetdaling van dertig procent als gevolg van de coronacrisis. Dat blijkt uit een quickscan die de BNA onder architectenbureaus heeft uitgevoerd.