Constant – Ruimtelijk ontwerp voor een betere maatschappij

30 mei 2016, 15:41

“Constants Nieuw Babylon is nog steeds urgent”, zegt Benno Tempel, directeur van het Gemeentemuseum Den Haag. De visionaire verbeelding van een wereld waarin mensen vrij zijn om te spelen en te reizen, wordt breed getoond in een dubbeltentoonstelling van het Gemeentemuseum Den Haag en het Cobra Museum in Amstelveen.

Tekst Robert Muis

De twee tentoonstellingen over beeldend kunstenaar Constant Nieuwenhuys – kortweg Constant – scheppen een fantastisch brede blik op diens werk Nieuw Babylon en de weg ernaar toe. Daarbij focust het Gemeentemuseum Den Haag op het veelomvattende werk zelf; het Cobra Museum richt zich op de overgangsperiode van de CoBrA-beweging naar Nieuw Babylon, met aandacht voor de invloeden vanuit de architectuur.

Terwijl ‘Babylon’ doet denken aan de Bijbelse spraakverwarring en de toren van Babel als symbool van menselijke hoogmoed, staat ‘Nieuw Babylon’ bij Constant voor een samenleving waarin mensen vrijelijk reizen, ontmoeten en verbintenissen aangaan, ongehinderd door taal of grenzen. “Hoogst actueel, gezien de huidige migratiestromen”, zegt museumdirecteur Tempel. “Het doet ook denken aan internet, waar mensen in een internationaal netwerk verbindingen aangaan en spraak geen probleem is.”

Open samenleving
Nieuw Babylon is een utopische wereld, door Constant verbeeld in onder meer tekeningen, schilderijen, geografische kaarten, films, teksten en maquettes. Bijna twintig jaar werkte hij aan het omvangrijke project – van midden jaren vijftig tot 1974.

Constant ziet de wederopbouw na de oorlog en constateert in de jaren vijftig hoe de samenleving begint te veranderen door de toenemende automatisering. In zijn ogen zal de mens zich ontwikkelen tot een spelende, creatieve en nomadische mens, vrij van werk en grenzen. Boven de bestaande steden worden nieuwe leefomgevingen gecreëerd, waar iedereen naar believen kan gaan en staan.

Overigens blijft Constant kunstenaar en is Nieuw Babylon – de naam werd hem gesuggereerd door ‘Lettrist’ en ‘Situationist’ Guy Debord – een kunstwerk. Constant doet slechts suggesties voor mogelijke manieren om de nieuwe wereld in te richten; de gebruiker moet de woon- en leefomgeving creatief vormgeven naar de behoeftes van het moment.

Speelsheid ervaren
Het Haagse Gemeentemuseum bezit veel werk van Constant, mede dankzij het feit dat de finale tentoonstelling over Nieuw Babylon in 1974 hier is georganiseerd. De kunstenaar wilde het hier ‘veilig opbergen voor gunstiger tijden en toekomstige generaties’, zodat zijn atelier weer ruimte bood om te kunnen schilderen.

Het museum heeft steeds (wisselende) onderdelen getoond, maar de huidige tentoonstelling brengt Nieuw Babylon in al zijn diversiteit – inclusief documentatie en fraai gereconstrueerde piëdestallen – in de zalen. De zeer uitgebreide opstelling wordt gecompleteerd door twee reconstructies van ‘omgevingen’, die de speelse zijde van het project ervaarbaar maken. Het Gemeentemuseum heeft het speeltoestel Ludiek Trap, in 1968 getoond in het Amsterdam Historisch Museum, gereconstrueerd; ook is een deel van het Deurenlabyrint, dat Constant maakte voor de tentoonstelling in 1974, opnieuw opgesteld.

Van schilderij naar architectuur
De tentoonstelling in het Cobra Museum geeft een boeiende verdieping aan de presentatie van Nieuw Babylon. Het Amstelveense museum gaat in op de periode dat Constant zich ontwikkelt “van schilderij naar ruimtelijk werk”, aldus artistiek directeur Katja Weitering, “Naar een synthese van kunsten, en naar een interesse in sculpturen en architectuur ten dienste van een betere maatschappij.” In Londen had hij gezien hoe saai de architectuur van de wederopbouw was en hij wilde onderzoeken wat kunst voor de wederopbouw kon betekenen.

Van Aldo van Eyck kreeg Constant een aantal boeken over architectuur, met de woorden “Hieraan heb je genoeg om het te leren.” Abstracte schilderijen in de tentoonstelling verduidelijken Constants veranderende interesse van twee- naar driedimensionaal werk. Zijn groeiende belangstelling voor de geometrie van De Stijl is duidelijk, maar Constant heeft erop gehamerd dat hij kleur en geometrie gebruikte als vertaling van zijn denken over architectuur.

Naast tekeningen, schilderijen en maquettes zijn Constants ontwerpen voor stoffen en kleine meubelen te zien. Tevens toont het museum reconstructies van bijvoorbeeld de ‘ruimte begrensd door kleur’ – die Constant in 1952 samen met Aldo van Eyck maakte voor een tentoonstelling in het Stedelijk Museum – en het modelinterieur voor de Bijenkorf waaraan hij met Gerrit Rietveld samenwerkte in 1954.

Bewondering
De tentoonstelling is ontworpen door Ben van Berkel – een groot bewonderaar van Constants werk en gedachtengoed, aldus Weitering – als een labyrint, waarin de bezoeker mag verdwalen om onverwachte verbanden te ontdekken. Ook het volgen van een vaste (chronologische) route is mogelijk, waarbij zichtlijnen tussen de schuin geplaatste wanden zorgen voor verrassende connecties. Zo blijkt het laddermotief of het gebruik van kleuren telkens opnieuw op te duiken.

Het grote overzicht van Nieuw Babylon en de voorafgaande jaren van experiment is tot stand gekomen in samenwerking met Fondation Constant en het Museo Reina Sofia in Madrid. Dat de tentoonstelling over Nieuw Babylon eerder al in het Spaanse museum te zien was, zegt volgens Tempel veel over de internationale waardering voor Constant. “Constant is de meest in bruikleen gevraagde kunstenaar uit onze collectie”, zegt hij. “Meer dan Mondriaan of Monet. Hij verdient het dat het Nederlandse publiek meer van zijn werk gaat kennen en houden.”

Trefwoorden

gemeentemuseum den haag kunst gerrit rietveld fondation constant ben van berkel utopie unstudio constant nieuwenhuys constant tentoonstelling aldo van eyck beeldende kunst nieuw babylon cobra museum voor moderne kunst

1	EVA architecten transformeert Girokantoor Leeuwarden tot woongebouw vrijdag, 10 januari
2	Consortium Fullhouse transformeert voormalig gemeentekantoor Westersingel Rotterdam woensdag, 8 januari
3	Waaiervormige woonbuurt op Cruquiseiland naar integraal ontwerp van KCAP woensdag, 8 januari
4	Woonzorgensemble met dorpse opzet langs het Damsterdiep woensdag, 8 januari
5	Houten markthal vormt sluitstuk vernieuwing Marktplein Apeldoorn donderdag, 9 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

'Bouwen aan nieuwe wereld' in expositie CODA Apeldoorn

11 juni 2024

AMO en Stedelijk Museum creëren een ‘Stedelijk weefsel’

15 december 2017

Gevel Haags stadhuis veranderd in Mondriaan-doek

3 februari 2017

Video: Winy Maas in Panorama Pijbes

28 april 2017

Koolhaas en Nieuwenhuis in de Barbican

12 juni 2006

Grootschalige tentoonstelling New Babylon

18 april 2016

Dorp is Van Lieshouts grootste installatie ooit

19 augustus 2015

Beeldende kunst als gestolde muziek

7 mei 2019

Kunstmuseum Den Haag eert eigen gebouw en architect in expositie

29 januari 2021

Utrechtse muurschildering Rietveld-Schröderhuis oogt driedimensionaal

19 april 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Herontwikkeling voormalig Slotervaartziekenhuis voltooid met nieuwe dakopbouw

3 uur geleden

Met de oplevering van de nieuwe dakopbouw eind 2024 is de herontwikkeling van het voormalige Slotervaartziekenhuis in Amsterdam afgerond. Het renovatieontwerp is gemaakt door INBO, de dakopbouw is ontworpen door MVSA Architects.

Lab-S verbouwt jaren 30-villa in relatie met natuur

Vandaag, 15:08

De eigenaren van een karakteristieke villa uit de jaren 1930, gelegen aan de rand van de Veluwe, wilden hun woning uitbreiden, waarbij de oorspronkelijke architectuur goed uit de verf moest komen.

Implicaties van AI voor landschapsarchitectuur en stedelijk ontwerp belicht in boek

Vandaag, 11:35

Wat betekent de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) voor landschapsarchitectuur en stedelijk ontwerp? In het pas verschenen boek Powered by AI zoomen ‘scape magazine en de gasthoofdredacteuren van LOLA Landscape Architects in op dit vraagstuk.

EVA architecten transformeert Girokantoor Leeuwarden tot woongebouw

10 januari, 2:32

In april wordt gestart met de transformatie van het voormalige Girokantoor in Leeuwarden naar een woongebouw. Het uit 1973 stammende gebouw, oorspronkelijk ontworpen door Abe Bonnema, gaat vanaf eind dit jaar plaats bieden aan 59 appartementen.