Kelderverdieping

Begane grond

Tweede verdieping

Derde verdieping

Vierde verdieping

Langsdoorsnede over de leeszaal van de bibliotheek

Dwarsdoorsnede

Eemhuis: cultureel kruispunt van Amersfoort

10 april 2014, 17:06

Op 12 juni zal het Eemhuis in Amersfoort officieel haar deuren openen. Architectenweb kreeg deze week alvast een rondleiding door architect Michiel Riedijk van Neutelings Riedijk Architecten. “Hier hangt een sfeer van openbaarheid.”

Aan de rand van de oude binnenstad van Amersfoort is de afgelopen jaren – aan de overzijde van het spoor – rond het nieuwe Eemplein een gemengd stedelijk gebied verrezen met een hogeschool, megabioscoop, woningen, winkels, horeca en kantoren. Als voorlopig sluitstuk van het gebied opent binnenkort hier aan het plein het Eemhuis, waarin de bibliotheek, het archief, het cultureel centrum en de kunsthal van de stad worden samengebracht. Samen zullen de instellingen zo’n 450.000 mensen per jaar naar het gebied trekken, schat de gemeente. Dat is de helft van wat het Guggenheim Museum in Bilbao per jaar trekt.

Nieuw stadshart
Wethouder Pim van den Berg, de opdrachtgever van het Eemhuis, vertelt dat Amersfoort eind jaren zeventig als groeikern is aangewezen en later een grote Vinex-woningbouwopgave meekreeg. “In vijftien jaar tijd is de stad gegroeid van zo’n 80.000 inwoners naar 160.000 inwoners nu. Dat vraagt om nieuwe voorzieningen.” Het oude industriegebied aan een tak van de Eem aan de rand van de binnenstad was de aangewezen plek hiervoor. Een tweede stadshart, noemt Van den Berg het.

In het Eemhuis hebben voorzieningen een plek gekregen die elders in verouderde gebouwen zaten of elders uit hun jasje waren gegroeid. In de oorspronkelijke plannen, die van net voor de kredietcrisis dateren, bevatte het Eemhuis nog een poppodium met drie zalen. Omdat de gemeente zag dat de exploitatie van poppodia door heel Nederland alsmaar moeilijker werd, heeft het halverwege het proces besloten die functie te vervangen door Kunsthal Kade. Hierop is het ontwerp aangepast. Al met al leverde dit een kostenoverschrijding op die de voorganger van Van den Berg zijn baan kostte. Qua functie sluit de kunsthal net zo goed bij de andere functies als een poppodium dat gedaan had.

Dat de verschillende organisaties nu samen in een gebouw zitten kan volgens de wethouder voor veel kruisbestuiving zorgen. Van den Berg is dan ook erg enthousiast dat de verschillende organisaties inmiddels een gezamenlijke coöperatie hebben opgericht voor de exploitatie van het gebouw.

Volkspaleis
Neutelings Riedijk Architecten heeft het Eemhuis ontworpen met het oog op de genoemde kruisbestuiving. In het stedenbouwkundig plan werd ervan uitgegaan dat de verschillende functies naast elkaar aan het plein zouden komen te staan. Die organisatie heeft het architectenbureau direct omgegooid. Als aardlagen liggen de functies nu bovenop elkaar, waardoor ze voor hun ontsluiting direct al van elkaar afhankelijk zijn. Op de begane grond en in de kelderverdieping ligt Kunsthal Kade. Hier schuin bovenop, van de begane grond tot en met de tweede verdieping, ligt Bibliotheek Eemland. Op de derde verdieping ligt het Archief Eemland in een balkvormig volume. Op de vierde verdieping ligt tenslotte Scholen in de Kunst in drie uitkragende doosvormige volumes.

De bibliotheek, het archief en het cultureel centrum delen een ingang en worden ontsloten via een licht en ruim trappenhuis dat aan de grootste ruimte van het gebouw ligt: de getrapte leeszaal van de bibliotheek. Deze leeszaal is zo’n 50m lang en tot 30m breed en wordt in één keer overspannen. De vloer, de tafels en kaders zijn uitgevoerd in eiken, de wanden zijn van schoon beton, het plafond wordt gevormd door de aluminium beplating van het cultureel centrum. “Iedere functie heeft als het ware zijn eigen gevel aan deze ruimte”, zegt Riedijk. “Het is een soort stadsplein.”

De kern van een bibliotheek, verklaart Riedijk, is dat het een openbaar gebouw is. Alleen met een genereus gebaar wordt een sfeer van openbaarheid gerealiseerd. Gemeenten moeten daar volgens hem niet te bang voor zijn. Gewoon doen. “En zo’n volkspaleis mag fatsoenlijk afgewerkt zijn”, verklaart hij de stevige eiken kaders overal en robuuste dimensionering van alle elementen.

Kunsthal Kade ligt schuin onder de bibliotheek een heeft een eigen entree en café aan het Eemplein. Met de verhuizing naar het Eemhuis krijgt de kunsthal er veel ruimte bij. Het zwaartepunt van de kunsthal ligt bij een, verdiept gelegen, grote tentoonstellingsruimte. Deze ruimte is bovenin rondom voorzien van luiken die in geopende stand daglicht binnenlaten, maar in gesloten stand de ruimte transformeren tot een ‘black box’. De kunsthal kan zo alle kanten uit met deze ruimte. Rondom de grote zaal ligt een ‘enfillade’ van kleinere zalen die met weg te halen wanddelen een geslotenere of opener onderlinge relatie hebben.

Het is bewonderenswaardig hoe Neutelings Riedijk Architecten er bij het Eemhuis, net als bij Rozet in Arnhem, in is geslaagd verschillende en gedifferentieerde functies samen te binden in een gebouw met een bijzonder heldere organisatie en bouwkundige structuur. Gecombineerd met een robuuste materialisering ontstaat een architectuur met een fijnzinnige monumentaliteit en met een werkelijk publiek karakter. De ‘generic city’ is hier een halt toegeroepen. Dit is een gebouw dat je alleen al om zijn architectuur zou willen behouden en dat door zijn robuustheid mogelijke functieveranderingen in de toekomst moeiteloos zal kunnen absorberen.

In gevecht met het stedenbouwkundig plan
Aan het plein ligt het Eemhuis ingeklemd tussen een woongebouw van Mecanoo en een horeca-gebouw van Dick van Gameren (inmiddels ook Mecanoo). De drie gebouwen worden met elkaar verbonden door een bakstenen band op een glazen plint. Ondanks dat voor ieder gebouw een andere baksteen is gebruikt, is het geheel zo te ervaren als een megastructuur. Een zeer precies stedenbouwkundig plan van architect Peter Wilson van het Duitse bureau Bolles+Wilson schreef dit zo voor.

“Het lijkt soms wel of de stadsontwikkeling in Nederland gedreven wordt door vorm”, zegt Riedijk, die het strakke stedenbouwkundige kader als zeer beperkend ervoer. Een kavel met rooilijn en een hoogtebeperking is wat hem betreft voldoende en levert een grote flexibiliteit op richting de toekomst. Het stedenbouwkundig plan van Bolles+Wilson schreef echter zeer precieze knikken en schuine lijnen voor. “Bijvoorbeeld met de stevige kolommen in de gevel hebben we ons met hand en tand verzet tegen die schuine lijn.”

Ook vanuit de ondergrond had Riedijk te maken met verschillende beperkingen. Het Eemplein loopt schuin af naar het water, zodat het Eemhuis ook een getrapte begane grond kent. Onder het plein ligt een parkeergarage, waar het Eemhuis deels op staat. Hierdoor was er geen ruimte om het archief onder de grond aan te leggen en moest Neutelings Riedijk Architecten het ergens boven de grond een plek geven. Door het als een balk midden en bovenin het gebouw te plaatsen heeft het bureau het programmaonderdeel in kunnen zetten om extra hoogte te genereren voor de leeszaal van de bibliotheek en is het voor het publiek nagenoeg onzichtbaar. Voor de bezoekers aan de Scholen in de Kunst betekent het echter wel net een extra trap voordat ze hun lokalen bovenin het gebouw hebben bereikt.

Een ruimteschip
Het gebouw nu als geheel in ogenschouw nemend is het vooral de voorgeschreven bakstenen wand aan het plein die de architectuur van het Eemhuis onnodig insnoert. Het is die wand die ervoor zorgt dat het genereuze gebaar dat met de leeszaal gemaakt wordt op het plein onzichtbaar is. In het interieur betekent het dat pas op de tweede verdieping vanuit de bibliotheek uitzicht geboden wordt op het plein. Door de leeszaal op te laten lopen naar de tweede verdieping en die verdieping over de hele breedte van het gebouw te openen lost Neutelings Riedijk Architecten dit probleem zeer sterk op. Maar een directere relatie tussen het Eemhuis en het plein was voor beide beter geweest.

De verplichte bakstenen wand beperkte het architectenbureau ook in de expressie van het gebouw. Hoe moest het nu het publieke karakter van het gebouw uitdrukken? Hier komen de drie aluminium balken met het cultureel centrum om de hoek kijken. Een ‘ruimteschip’ of ‘kroon’ noemt Riedijk dit deel. De expressie van de gevel hier moet het gebrek aan expressie elders compenseren. Via een omweg weet Neutelings Riedijk Architecten het bijzondere programma van het gebouw zo toch nog in de stad zichtbaar te maken.

De gevel van het Eemhuis telt 24.000 kleine en grote bollen. Een betekenis hebben ze eigenlijk niet, verklaart Riedijk. Het gaat erom wat ze doen. En dat is indrukwekkend. Zelfs op een half bewolkte dag geven de bollen het gebouw een ongekende sprankeling. Een ‘disco bol’ noemt Riedijk het gekscherend. Wanneer je het gezien hebt, moet je er niet aan denken dat de gevel zonder deze bollen en bolletjes was uitgevoerd.

Het Eemhuis wordt momenteel ingericht. Van het interieur zullen kort na de officiële opening van het gebouw meer foto's beschikbaar komen. Op Architectenweb.nl zullen deze extra foto's te zijner tijd direct gepubliceerd worden.

Trefwoorden

longread amersfoort michiel riedijk eemhuis neutelings riedijk architecten pim van den berg michiel van raaij eemplein

1	EGM architecten over uitwerking ontwerp Fenix: “Het was echt teamwork” woensdag, 16 juli
2	ASML op schema voor uitbreiding in Eindhoven woensdag, 16 juli
3	CO2-gestuurd ontwerpen is efficiënt ontwerpen. Levert dat ruimtelijk nog wat op? Jazeker! dinsdag, 15 juli
4	Aquon – transparant laboratorium met in houten hart plek voor ontmoeting dinsdag, 15 juli
5	Benthem Crouwel en Snøhetta geven eerste indruk van Huis van Cultuur en Bestuur Eemsdelta maandag, 14 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

Drie consortia geselecteerd om ontwerp te maken voor nieuwe bibliotheek met kantoren op de Zuidas

23 december 2021

Neutelings Riedijk ontwerpt ZIL Toren in Moskou

8 oktober 2015

Bouw Herman Teirlinckgebouw van start

3 juli 2015

Themaperiode ‘Leisure’ van start

21 april 2015

Eemhuis opent officieel zijn deuren

23 mei 2014

Tien exemplaren ‘Ornament and Identity’ te winnen

22 maart 2018

Riedijk en Maas in debat bij presentatie Building as Ornament

23 april 2014

Bouw Het Platform in De Nieuwe Stad Amersfoort van start

14 mei 2018

Prestigieuze opdracht New York voor Mecanoo

17 september 2015

Bouw Eemplein Amersfoort uitgesteld

20 november 2008

Bouw cultuurcentrum Eemhuis onder curatele

21 september 2011

Amersfoort bouwt Eemhuis af met kunsthal

28 november 2011

Startsein bouw Eemplein Amersfoort gegeven

17 december 2010

Bouw ‘bruisend’ Eemplein Amersfoort van start

3 februari 2010

Eemhuis Amersfoort mogelijk weer duurder

4 april 2012

Openbare ruimte Eemplein Amersfoort is klaar

22 november 2012

Harde kritiek op college om Eemhuis

24 november 2011

Kunsthal KAdE verhuist naar Eemhuis

7 april 2011

Schipper Bosch: “Wij nemen de tijd om een levendig stuk Amersfoort te realiseren”

6 maart 2019

Het Platform in De Nieuwe Stad Amersfoort klaar

25 september 2019

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Stedenbouwkundig structuurontwerp voor Blok III in Sloterdijk I Zuid goedgekeurd

18 juli, 1:30

In opdracht van een breed scala aan eigenaren zoals SBI Development, Bun Projectontwikkeling en AM Gebiedsontwikkeling) heeft Scope Spatial Strategy het stedenbouwkundig structuurontwerp van Blok III binnen Sloterdijk I Zuid ontwikkeld.

VORM ontwikkelt laatste twee kavels Eenhoorngebied Amsterdam

17 juli, 2:24

Op de kavels worden onder de projectnaam Portico twee bouwblokken met in totaal 88 woningen gerealiseerd. Marcel Lok_Architect en Studio Blad (landschap) zijn verantwoordelijk voor het ontwerp.

Multifunctioneel gebouw Floating Gardens in Sloterdijk biedt plek aan woningen en een IKC

17 juli, 12:18

In het gebouw zijn 192 appartementen en een IKC ondergebracht. Het gebouw en de woningen zijn ontworpen door Orange Architects, Bureau Rowin Petersma ontwierp de ‘alles-in-één-school’.

Architectenweb Sportzomer: Vincent van Heesch is een fanatiek tennisser

17 juli, 9:15

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tweede aflevering spreken we met Vincent van Heesch, die vaak op de tennisbaan is te vinden.

Hermans kiest Schiermonnikoogroute voor stroomkabel naar Noordzee

18 juli, 11:09

Er moeten zware kabels door de Waddenzee komen om windenergie van de Noordzee aan land te brengen.

Hester Bijl wordt rector magnificus TU Delft

18 juli, 9:27

Bijl wordt de eerste vrouw die de technische universiteit in Delft gaat leiden.

Provincie komt bij BAM en SPIE uit voor onderhoud aan Zeelandbrug

17 juli, 1:39

Zeeland opende de aanbesteding in januari, maar geen partij meldde zich voor de klus.

Meerderheid Limburgers houdt rekening met nieuwe overstromingen

17 juli, 10:35

Bijna driekwart van de Limburgers denkt dat hun provincie de komende vijf jaar weer te maken krijgt met wateroverlast zoals overstromingen en stortbuien.

ASML op schema voor uitbreiding in Eindhoven

16 juli, 12:31

Het concern heeft in Eindhoven grond gekocht en wil begin 2026 starten met de bouwwerkzaamheden.

Organisaties: compensatie natuur Maasvlakte II onvoldoende

16 juli, 9:17

Zeven natuurorganisaties stapten in 2022 naar de rechter om het kabinet te dwingen de natuur te herstellen in een Europees beschermd natuurgebied voor de kust van Zeeland en Zuid-Holland.

Ga naar het nieuws-archief