‘Vacant NL’ confronteert en inspireert

30 augustus 2010, 16:40

De Gouden Leeuw voor het beste nationale paviljoen won Nederland dit jaar niet, die ging naar Bahrein, maar de inrichting van het Rietveldpaviljoen behoort zeker tot de hoogtepunten van de Architectuurbiënnale in Venetië. De expositie ‘VacantNL, where architecture meets ideas’ brengt op confronterende en inspirerende wijze zowel de problematiek als potentie van leegstand aan het licht.

door Ronnie Weessies

Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol noemt de inrichting, gedaan onder curatorschap van Rietveld Landscape, ‘ten opzichte van voorgaande jaren zowel in artistiek opzicht als qua boodschap onovertroffen’. Beide factoren zijn inderdaad erg sterk, zo leert een bezoek aan de tentoonstelling.

Bij binnenkomst wordt de bezoeker meteen geconfronteerd met een lege benedenverdieping van het door Gerrit Rietveld ontworpen paviljoen. Midden in een parkje met gebouwen vol exposities (van de andere deelnemende landen aan de Biënnale) wekt dit enerzijds bevreemding op.

Aan de andere kant wordt het bouwwerk al sinds de opening in 1954 slechts drie maanden per jaar gebruikt, wat er volgens het NAi (de opdrachtgever voor de tentoonstelling) op neerkomt dat het al 39 jaar leeg staat. Zo raar is de lege ruimte dus niet, sterker nog, de kwaliteit van het gebouwontwerp komt er beter door tot zijn recht.

Wie naar boven kijkt, ziet een bijzonder blauw plafond. Eenmaal boven aangekomen blijkt dit een landschap van Nederlandse gebouwen te zijn. Het gaat om 4326 publieke gebouwen, die allemaal leeg staan. Dat is opnieuw even slikken, voor wie dacht dat er in Nederland nauwelijks nog ruimte beschikbaar is. In het ‘lege landschap’ vallen echter genoeg lege kerken, gevangenissen, ziekenhuizen, spoorweggebouwen en wat al niet meer te ontdekken.

“Er staat zoveel leeg, dat we bijna te maken hebben met een economie”, zegt NAi-directeur Ole Bouman. “Het is een maatschappelijke conditie. We moeten ervoor zorgen dat er van een zorgwekkende situatie een kansrijke situatie ontstaat.”

Potentie van leegstand
Architect Ronald Rietveld (geen familie van Gerrit) wil met het concept vooral de potentie van leegstand benadrukken. Vandaar ook de term ‘vacant’ in de titel van de tentoonstelling, in plaats van ‘empty’. De gebouwen kunnen volgens hem het best tijdelijk worden ingevuld door de partijen uit creatieve, wetenschappelijke en technologische sector, zodat zij kunnen nadenken over nieuwe bestemmingen voor de gebouwen en andere complexe opgaven.

“Nederland heeft zich ten doel gesteld om in 2020 tot de mondiale top vijf van kenniseconomieën te behoren. Wij zeggen: breng daarom de bedrijven en instellingen uit de genoemde sectoren bij elkaar in de leegstaande gebouwen. Het gaat om kruisbestuivingen, zodat de verschillende partijen elkaar versterken. Een advocaat kan bijvoorbeeld heel goed in hetzelfde gebouw als een architect worden gehuisvest, zodat hij deze juridisch kan bijstaan. En zo kun je veel meer combinaties bedenken.”

Ter inspiratie is er op de wand tegenover het gebouwenlandschap een potentieel netwerk binnen de verschillende sectoren uitgetekend. Daarnaast ontvangt de bezoeker een boekje met voorbeeldprojecten op het gebied van kruisbestuivingen in leegstaande complexen, zoals de NDSM-werf in Amsterdam, het Schieblock in Rotterdam en de Haagse Caballerofabriek.

Maar, vraagt de argeloze bezoeker zich af, het gebeurt dus al en wat is verder het probleem? Geld is een voornaam struikelblok. Voor ontwikkelaars en andere financieel belanghebbenden valt niet te verdienen op (afgeschreven) bestaande gebouwen. Bouman denkt daarom dat er een ander verdienmodel moet komen, die bijvoorbeeld kan worden uitgedacht in de nu nog leegstaande gebouwen.

Stimulerende regelgeving
Daarnaast is de regelgeving nog niet afgestemd op het tijdelijke hergebruik van in onbruik geraakte gebouwen. Bestemmingsplannen zijn lastig te veranderen, gemeenten zitten niet te wachten op het veranderen van wetten en ook het financiële plaatje speelt in de grondpolitiek weer een rol.

Rijksbouwmeester Van der Pol wil daarom met het College van Rijksadviseurs aandringen tot ‘stimulerende regelgeving’ bij het volgende kabinet. “Momenteel is uitbreiding de enige manier om geld te verdienen. We moeten ervoor zorgen dat inbreiding beloond wordt en uitbreiding juist onaantrekkelijk.”

Het Nederlandse paviljoen op de Architectuurbiënnale van Venetië is te bezoeken tot en met 27 november.

Trefwoorden

architectuurbiënnale venetië leegstand nederlands paviljoen rietveld landscape

1	2024: van de nieuwe Omgevingswet tot het Bal der Verbeelding maandag, 23 december
2	2024: een overzicht van alle prijzen maandag, 23 december
3	Fijne feestdagen, en een mooi, gelukkig en succesvol 2025! maandag, 23 december
4	2024 in vijftien boeiende longreads dinsdag, 24 december
5	2024 in tien columns door Joost Ector dinsdag, 24 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Biënnale 2010: de idealen dringen door

31 augustus 2010

Nieuwe plek gezocht voor kerkobjecten

22 mei 2014

Rietveld Landscape in het Centraal Museum

29 mei 2013

Plannen voor biënnale herbestemming

28 maart 2011

Kerk steeds vaker vergader- of borrelplek

4 april 2014

De Burgemeester heropend als bedrijvengebouw

12 november 2013

Verkiezing mooiste gesloopte kerk

22 februari 2013

Video: Architectuurbiënnale van Venetië

6 juni 2014

NAi lanceert studio ‘ongevraagde’ architectuur

21 oktober 2010

Gouden Leeuw 2014 voor Phyllis Lambert

21 mei 2014

Richtlijn voor religieus erfgoed

1 november 2010

Ontwerp inzending Biënnale van Venetië onthuld

18 juni 2012

Arcam toont mogelijkheden van leegstand

21 april 2011

Jaap Bakema centraal in Biënnalepaviljoen

22 januari 2014

Grondprijs Amsterdamse kantoren fors lager

14 oktober 2010

Minder kerken dicht dan gedacht

30 januari 2012

Vrees voor leegstand na kraakverbod

30 september 2010

OMA stipt gevaren behoudzucht aan

2 september 2010

Rotterdam designprijs 2011 voor Vacant NL

13 februari 2012

Vuren memoreren oude grotbewoners Cappadocië

2 juli 2018

Vakdebat over Prachtig Compact NL

16 september 2010

Programma Biënnale van Venetië gepresenteerd

12 maart 2014

RAAAF gekozen tot Architect van het Jaar 2013

19 december 2013

ABN Amro: architecten meer opdrachten

13 september 2010

Rotsachtig werklandschap maakt eind aan zitten

2 december 2014

Rietveld Landscape wint twee Design Awards

24 oktober 2011

Vurige rondleiding in Eiffelgebouw Maastricht

1 november 2011

Rietveld Landscape curator biënnalepaviljoen

12 mei 2010

Bouman: “Het moet nú gebeuren!”

19 februari 2010

'Leegstand als aanjager voor kenniseconomie'

9 juli 2010

Architectuur als Noodzaak: het boek

5 maart 2010

Innovatieagenda gelanceerd met symposium

27 oktober 2009

NAi introduceert Architectuur als Noodzaak

14 oktober 2009

‘Geen architectuur zonder betrokkenheid’

3 februari 2010

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart

19 december, 4:37

In het Brainpark Rotterdam is gisteren, 18 december, de bouw van de eerste 741 woningen in het Max Euwe Kwartier gestart. Het gaat om 430 huurwoningen in het middensegment en 311 huurwoningen in het hogere en topsegment.

Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart

19 december, 11:41

In Eindhoven is gestart met de bouw van de Victoriatoren. De 92 meter hoge toren, die komt te staan aan het in aanleg zijnde Victoriapark nabij het PSV-stadion, biedt ruimte voor 369 appartementen.

Anne Schroën: aantal BNA-lidmaatschappen terug op oude niveau

19 december, 10:38

Na een enorme leegloop van leden vorig jaar zijn er dit jaar minstens vijftig leden bijgekomen, plus nog eens vijftig bureaus die een proeflidmaatschap hebben afgesloten, vertelt de BNA-directeur aan Architectenweb.

Groosman en Voids winnen selectie deelplan Beekhof in Stadsoevers Roosendaal

18 december, 12:29

Een samenwerkingsverband met Groosman en stedenbouwkundig bureau Voids is geselecteerd voor het deelproject Beekhof in de nieuwe wijk Stadsoevers in Roosendaal.