Bouman: “Het moet nú gebeuren!”

19 februari 2010, 14:36

Donderdag 18 februari betoogde Ole Bouman, directeur van het NAi, voor een volle zaal voor ‘Architectuur als Noodzaak’. Bouman hield zijn verhaal ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling over de architectuur waar hij voor pleit. Een kort verslag.

“Een activistische directeur van een agenderend instituut”, zo werd Bouman aangekondigd deze avond. Bouman is een man met een missie. Zijn missie voor vanavond, zo vertelde hij, was om te komen tot de innovatieagenda voor de komende decennia.

Omdat daar zelfreflectie voor nodig is, wilde hij zijn lezing in het Nederlands houden. De aanwezige ‘buitenlanders’ bood hij zijn excuses aan. Om de urgentie van zijn verhaal te onderstrepen stelde Bouman: “Er moet een reden zijn waarom de architectenbureaus in deze economische recessie harder zijn getroffen dan de bouwbranche in het algemeen.”

“Architectuur is niet alleen de prachtige uitzondering op de regel, maar is de ruimtelijke organisatie van die regel”, begon Bouman. Architectuur ziet hij als een breed begrip. Disciplines als stedenbouw en landschapsontwerp vallen in de visie van Bouman gewoon onder ‘Architectuur’.

De problemen in de architectuur uitten zich volgens Bouman in de negatieve termen en connotaties die gebruikt worden als het gaat om de ruimtelijke inrichting van Nederland: verrommeling, bedrijventerreinen, juridisering, bouwindustrie en beroep: architect. Met dat laatste bedoelde hij de recente behoefte het vak van architect opnieuw te willen definiëren.

Er zijn drie reacties op deze problemen, vervolgde Bouman: “Ontkenning, opnieuw willen beginnen, of symptoombestrijding.” Als voorbeeld van dat laatste noemde hij het ontwerpen van snelwegpanorama’s en de veranderingen in de Wet op de Architectentitel.

Zeven crisissen
De architectuur wordt op dit moment volgens Bouman geconfronteerd met zeven crisissen op de volgende vlakken: voedsel, gezondheid, energie, ruimte, tijd, sociale cohesie en waardecreatie. De problemen op deze vlakken hebben een ruimtelijke component en zijn daarom problemen waar de architect een rol in moet spelen.

In ‘zevenmijlslaarzen’ ging hij door de crisissen heen. Ons voedsel komt over de hele wereld vandaan en heeft daarom een grote milieubelasting. Tegelijkertijd weten steeds minder mensen waar hun voedsel vandaan komt.

De intensieve veehouderij blijkt bovendien voor gezondheidsrisico’s te zorgen. Andere gezondheidsproblemen ontstaan door fijnstof, wat een omgevingsprobleem is en daarom tot het domein van de architectuur behoort.

Op het gebied van energie is er het tekort aan fossiele brandstoffen, waardoor er bijvoorbeeld alternatieve energie gewonnen moet worden uit wind en zon. Maar er is ook het klimaatprobleem, waardoor Nederland te maken heeft met een stijgende zeespiegel.

Wat betreft ‘tijd’ ziet Bouman de opkomst van de ‘homo zappiens’ (altijd alles tegelijkertijd willen doen) als een probleem. Dit uit zich ruimtelijk bijvoorbeeld in het feit dat in Amsterdam de winkels nu zeven dagen per week geopend zijn.

De sociale cohesie staat volgens Bouman onder druk. Segregatie van bevolkingsgroepen en onveiligheid op straat baren hem zorgen. Maar door de opkomst van nieuwe media is er ook een communicatiecrisis. “Tijd met elkaar doorbrengen”, gebeurt volgens Bouman te weinig.

Ten slotte de waardecreatie. Het verlies aan waarde van vastgoed in de Verenigde Staten en Ierland ziet Bouman als symptoom van een dieperliggend probleem. De werkloosheid en bijbehorende dakloosheid in bijvoorbeeld de VS geven de economische crisis ook een ruimtelijke dimensie.

De oplossingen
‘Waar een noodzaak is, liggen kansen’, meldde de PowerPoint. “Er moet een collectievere aanpak komen”, stelde hij. Het gaat om: “Intensiveren, delen en combineren.” Er volgde een opsomming van een aantal voorbeelden.

De toekomst staat in het teken van hergebruik van materialen (bijvoorbeeld 2012Architecten met hun villa in Enschede), hergebruik van gebouwen (bijvoorbeeld Biq Stadsontwerp met hun plan in Ommoord), verdichten van de stad (bijvoorbeeld MVRDV met hun optopping in Rotterdam), synchroniseren en reorganiseren van processen (bijvoorbeeld OMA met Zeekracht) en socialiseren (bijvoorbeeld Jan Konings met zijn project Hotel Transvaal in Den Haag).

De opgave waar we voor staan is volgens Bouman vergelijkbaar met de inpoldering van de Haarlemmermeer en de wederopbouw van Rotterdam na de oorlog. De architectuur moet zich opnieuw uitvinden, maar heeft dat in het verleden al vaker gedaan. We moeten aan de slag, aldus Bouman, “met de kennis van nu.”

Het debat
Na de lezing van Bouman vond er een strak geregisseerde discussie plaats. “Nederlandse architecten zijn goed in conceptualiseren”, begon Bouman: wij zouden internationaal daarom opnieuw toonaangevend kunnen worden, als wij de aandacht van het object af kunnen halen en in staat zijn ons breder te oriënteren, en ons meer richten op processen en strategieën.

“De tijd dat er gebouwd werd omwille van kwantiteit is voorbij, de tijd van de marktwerking is ook voorbij”, stelde Bouman op een vraag uit de zaal of er respons is op de agenda van het NAi. “Maar misschien wordt de crisis nog niet genoeg gevoeld”, verzuchtte hij. Hoopvol vond hij dat de overheid zich volgens Bouman bezint op haar strategie. “Er is weer lef om verderop te kijken, een punt op de horizon vast te stellen.”

Uit de zaal reageerde Henk Ovink van VROM hier ontkennend op. De overheid heeft volgens hem meerdere punten op de horizon nodig. De overheid moet volgens hem adaptief zijn en allianties aangaan. Ovink voegde eraan toe dat de geschetste problemen niet door architecten alleen opgelost kunnen worden.

Een tweede sceptische reactie uit de zaal kwam van André Kempe, van Atelier Kempe Thill: “Elke architect die breed georiënteerd is houdt rekening met deze problemen.” Hij vroeg zich bovendien af of de meeste door Bouman getoonde projecten wel op een relevante manier tot stand zijn gekomen. “Zijn het niet gesubsidieerde studies die in het niets verdwijnen?”, vroeg Kempe zich af: “Ligt het echte probleem niet ergens anders: in het feit dat de kern van het vak wordt uitgehold?”

Bouman, nu fel: “Maar het moet gebeuren, dat betekent werk!”

Een van de architecten van Van Bergen Kolpa verhaalde vanuit de zaal dat zij met hun studie voor Midden-Delfland, die zij hadden verricht in opdracht van Stroom en de provincie Zuid-Holland, betrokken zijn geraakt bij de planvorming rond het betreffende gebied. Hun plan wordt niet letterlijk uitgevoerd, zeker niet, vertelde hij, maar het ontwerp lijkt wel het een en ander in beweging te zetten.

“Het werkt echt”, voegde een medewerker van Eneco Energy uit de zaal daaraan toe. Zeekracht, het ontwerp dat OMA voor de Noordzee heeft gemaakt, speelt een bepaalde rol in de planning van windparken in zee. Met zijn verbeeldingskracht kan de architect abstracte problemen concreet maken. “Daarom is het een discussiestuk”, stelde hij.

Na tegelijkertijd getoond te zijn geweest in Sao Paulo en Moskou, is de tentoonstelling ‘Architectuur als Noodzaak’ vanaf komende zaterdag te zien in het Nederlands Architectuur instituut.

Trefwoorden

ole bouman toekomstvisie nai duurzaamheid

1	Vernieuwd winkelpand markeert hoek tegenover Hoog Catharijne dinsdag, 26 augustus
2	Een opgeruimd en ‘paperless’ kantoor, werkt dat wel voor architecten? dinsdag, 26 augustus
3	Folly Hemelwerk van Tim Stoop wint hoofdprijs Folly Art Norg 2025 maandag, 25 augustus
4	Architectenweb Sportzomer: hockeyster Pien Tol speelde jaren in de hoofdklasse maandag, 25 augustus
5	Verbouwd kantoorpand Breda weerspiegelt identiteit specialist in koelhuizen woensdag, 27 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Bouman hoofdcurator vijfde biënnale Shenzhen

11 februari 2013

'Bezuinigen alleen niet het antwoord'

12 juli 2010

Rietveld Landscape curator biënnalepaviljoen

12 mei 2010

Bouman hoopt op eigen koers Nieuwe Instituut

10 december 2012

‘Vacant NL’ confronteert en inspireert

30 augustus 2010

NAi lanceert studio ‘ongevraagde’ architectuur

21 oktober 2010

AMO presenteert duurzaam Europees energienetwerk

13 april 2010

NAi, Bonas en A10 vernieuwen website

7 juli 2010

Rotterdam opgeschrikt door actie architecten

19 februari 2010

Krimp en nog eens krimp voor bouw

24 februari 2010

Vijf exemplaren ‘Testify!’ te winnen

5 juli 2011

Architecten verwachten nog geen verbetering

21 juli 2010

Nieuwe ronde Architectuur als Noodzaak

18 november 2010

Samenwerking NAi en DPI bij 3D-applicatie

14 april 2010

Straatfeest rond ‘spontaan publiek gebouw’

22 februari 2010

Architectuur als Noodzaak: het boek

5 maart 2010

Bezoek aan eerste project MVRDV in Rotterdam

16 februari 2007

OMA presenteert masterplan voor de Noordzee

13 januari 2009

‘Geen architectuur zonder betrokkenheid’

3 februari 2010

Wetsvoorstel Architectentitel aangenomen

9 februari 2010

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Houten groepsaccommodatie voor scouting in de bossen van Baarn

29 augustus, 2:35

In de bossen van Baarn zijn de ‘Vleermuisgrot’ en ‘de Beverburcht’ geopend. Tezamen vormen ze een nieuwe groepsaccommodatie van Scouting Nederland, ontworpen door MOST Architecture en TomDavid Architecten.

RAUM organiseert conferentie over inclusievere en veiliger steden

29 augustus, 11:41

Naar verwachting blijft de Nederlandse bevolking de komende decennia groeien tot zo’n 20,6 miljoen inwoners in 2070. Hoe zorgen we ervoor dat onze steden niet alleen meegroeien, maar ook inclusiever, veiliger en leefbaarder worden?

RiverEvent meert half september aan in Zwolle, Rotterdam en Den Bosch

29 augustus, 11:00

Op het schip presenteren leveranciers op twee verdiepingen hun noviteiten. Dit jaar is daarbij extra aandacht voor biobased bouwen.

MVRDV ontwerpt Taiwanees bezoekerscentrum met gebouwen als 'rotsformaties'

29 augustus, 9:07

Het bestuur van de Taiwanese provincie Pingtung heeft het ontwerp van MVRDV en HWC Architects geselecteerd voor de herontwikkeling van het bezoekerscentrum in Jialeshui.