Renovatie Gentiaanbuurt, Amsterdam
27 mei
De oplevering van het laatste bouwblok vormt de afronding van de renovatie van het zuidoostelijk deel van de Gentiaanbuurt.
De architectuur en de stedenbouwkundige samenhang van deze wijk, gebouwd in de twintiger jaren van de vorige eeuw, was in grote lijnen goed bewaard gebleven en heeft een voor Amsterdam-Noord hoge woningdichtheid. Helaas waren de 100 jaar oude woningen, ontworpen door Van Gendt en Kleinhout, zowel van buiten als van binnen in zeer slechte technische staat. Architectonische details waren verdwenen, zo werden bijvoorbeeld ook de houten kozijnen door kunststof kozijnen vervangen en waren de oorspronkelijke kleuren verdwenen. De woningen waren nauwelijks geïsoleerd (energie-index hoger dan 2,4. Label E/F) en de plattegronden voldeden niet meer aan de wensen van deze tijd.
Dwingende richtlijnen
Aangezien de Gentiaanbuurt rijksbeschermd stadsgezicht is hebben we eerst voor de zes blokken in overleg met de Monumentenzorg van Amsterdam een ‘Richtlijn Buitenschil’ opgesteld, waarin dwingende richtlijnen voor de renovatie van de buitenschil van deze bijna 100 jaar oude bouwblokken is vastgelegd. Dit rapport vormt het toetsingskader voor de renovatie van de buitenschil van de zes blokken in het zuidoostelijk deel van de Gentiaanbuurt.
De Gentiaanbuurt ontleent zijn stedenbouwkundige kwaliteiten in belangrijke mate aan de architectonische verbijzonderingen, zoals de detaillering van de houten kozijnen en gootlijsten, hoge erkers met houten gevelbetimmeringen, torentjes, dakkapellen, arcadebogen en opvallende winkelpuien. De in dit rapport omschreven dwingende richtlijnen zijn omschreven per bouwkundig element. Per onderdeel is aangegeven waaraan bij herstel, vervanging of vernieuwing van dat onderdeel moet worden voldaan. Aan de hand van historisch onderzoek zijn de originele kleuren bepaald en weer teruggebracht.
Toekomstbestendig
De woonblokken herbergen een grote variatie aan woningen, van kleinere benedenwoningen tot ruime bovenwoningen. De buitenzijde van de woningen is in oude luister hersteld en van binnen gemoderniseerd, en voor een deel van de woningen is ook de indeling volledig nieuw ingericht. Ze zijn toekomstbestendig gemaakt met goed verhuurbare, moderne indelingen met een ruimere badkamer en goede keuken, waarbij er soms voor gekozen is het aantal kamers te verminderen. De oppervlakte van de gerenoveerde woningen varieert tussen 45 en 90 m2 go.
Daarbij was er de uitdaging dat de relatief kleine woningen ook moesten worden geïsoleerd, en dat de isolatie vanwege het monumentale karakter van de buitenschil aan de binnenzijde moest worden aangebracht. De uitdaging van dit project zit voor een groot deel ook in alles wat je niet ziet. Roosters, suskasten, draaikiep ramen zijn zo opgenomen dat ze aan de buitenzijde niet te zien zijn.
Winkeldetails bewaren en herstellen
In het oorspronkelijke plan lagen de winkels verspreid door de buurt vooral rondom de Resedastraat, waardoor hier een soort winkelplein ontstond. Door de verplaatsing van winkels in de jaren dertig naar de Hagedoornweg zijn zes van de acht oorspronkelijke winkels woonhuizen geworden. De twee resterende bedrijfsruimten onder de arcades aan de Resedastraat zijn behouden. Eén van de tot hoekwoning omgevormde winkels beschikte nog over de originele etalageruiten. Bij de renovatie is deze hoek tot in detail teruggebracht naar het origineel, inclusief de bovenlichten met de voor dit blok typerende decoratieve diagonale roedeverdeling.
De in de jaren dertig tot winkel verbouwde woonhuizen aan de Hagedoornweg zijn te herkennen aan de okergeel geglazuurde baksteen. Een aantal is nu bij de renovatie weer omgebouwd tot woning.
Historische woningen aardgasvrij
De woningen zijn nu energiezuinig en worden duurzaam verwarmd (Energie-Index gemiddeld 0,9. Label A). Verwarming en warm water worden geleverd door een aansluiting op het stadswarmtenet. Hiermee is dit de eerste aardgasvrije wijk in de bestaande bouw in Amsterdam.
Daarnaast zijn een groot aantal andere duurzame maatregelen getroffen, waaronder een nieuw dak, nieuwe kozijnen (Accoyahout met FSC-keurmerk), een CO2-aangestuurd ventilatiesysteem en HR++ glas. Tijdens de sloop zijn alle materialen verzameld en gescheiden afgevoerd, waardoor ze elders weer een duurzame bestemming krijgen. Tegelijkertijd zijn de huren betaalbaar gebleven voor de laagste inkomensgroepen.
Betrekken bewoners
De verbouwingen en verduurzaming van de woningen zorgen voor veel enthousiasme bij de bewoners. Het vroegtijdig betrekken van de bestaande bewoners bij het plan heeft geleid tot een groter gevoel van verbondenheid met en eigenaarschap van hun woning en buurt: de overgrote meerderheid van de bewoners is dan ook teruggekeerd. Zij zijn niet alleen tevreden, ze zijn ook trots op de markante plek waar ze wonen.
Quote Eric Schaaphok, ontwikkelmanager bij Ymere: “Door vroegtijdig met de bewoners in gesprek te gaan over hun woonwensen is een plattegrond ontstaan die daar invulling aan geeft. Door ook veel zorg te besteden aan de buitenzijde van de woning is een zeer prettige woonomgeving ontstaan die in belangrijke mate bijdraagt aan het woongenot."
Samenwerking met andere disciplines
Het project is tot stand gekomen op initiatief van eigenaar Ymere, en is het resultaat van een intensieve samenwerking tussen Monumentenzorg, Ibelings van Tilburg architecten, LMV bouw+kundig adviesbureau, constructeur Berkhout Tros, installatieadviseur Nieman, BBA, aannemer Van Braam-Minnesma en Vattenfall, die – samen met bewoners en Ymere – de renovatie vorm hebben gegeven.