IJsselkade
30 augustus 2002
De opgave
De kleine stad Doesburg ademt net als de IJsselsteden Zuphen, Deventer en Kampen in alles de sfeer van de bloeitijd uit de Hanze uit. Ze heeft echter na de stagnatie van de economische bloei vanaf het eind van de 15e eeuw nooit een echt rivierfront ontwikkeld. De schil tussen vestinggracht en rivier is alleen door enkele industriele vestigingen in gebruik genomen. Nu de industriele vestigingen langs de rivier verdwijnen is er de kans om met de ontwikkeling van ruim tweehonderd woningen en een hotel aan de rivier een eigentijds front te maken met een fenomenaal zicht over de uiterwaarden aan de overzijde van de IJssel tot aan de rand van de Veluwe. In die zin is het creeren van een nieuwe IJsselkade een uniek project: het maken van een nieuw front aan één van onze grote rivieren is iets wat maar sporadisch gebeurt.
Krachten bundelen
Op initiatief van de gemeente Doesburg heeft TKA een stedebouwkundig plan gemaakt en heeft OKRA een ideeenboek voor de openbare ruimte gemaakt. Daarin is een visie gepresenteerd op de IJsselkade in relatie tot de vestinggracht en de aantakkingen op het bestaande netwerk van straten en pleinen van de historische binnenstad van Doesburg. De Ijsselkade wordt gezien als onderdeel van de aaneenschakeling langs de rivier: eiland, plein, kade, haven. De kunst is om een kade te maken, die ook inspiratie ontleent aan het middeleeuwse karakter van het centrum en aan de sfeer van de voormalige bedrijvigheid langs het water. Voorafgaand aan de realisatie van de bebouwing wordt nu de eerste grote stap genomen: de realisatie van de IJsselkade zelf. In het licht van de dijkverbeteringsprojecten is het Waterschap Rijn en IJssel geinteresseerd om samen met andere belanghebbenden in het gebied, zoals de Gemeente Doesburg, Johan Matser Projectontwikkeling en Rijkswaterstaat iets bijzonders te maken van het project voor de IJsselkade van Doesburg. Volgend op het plan voor de openbare ruimte van OKRA is door het Waterschap Rijn en IJssel snel de uitvoering van de eerste fase geinitieerd en is opdracht gegeven tot het maken van een inrichtingsplan. De tijdelijke inrichting van de huidige kade en het dijkverbeteringsprogramma in het kader van de Deltawet nopen tot tempo. Met het dit jaar realiseren van de eerste stap wordt aan alle partijen getoond dat het maken van een hoogwaardig en eigentijds Ijsselfront serieus wordt genomen. De gedachte is dat het tonen van een geslaagde fase uitstraalt op de volgende stappen en de te realiseren kwaliteit van de architectuur.
De kade: programma, context en beeld
De kade weerspiegelt de ‘sfeer’ van de ontmoeting tussen stad en water. Allereerst is het een waterkering; het peil van de dijk, die aangelegd is in het kader van de Deltawet bepaalt de hoogte van de kade. Immers, in dit deel van de Ijssel is er nog een aanzienlijk verschil in waterpeil, ongeveer vijf meter tussen de laagste en de hoogste waterstand. Maar de kade is meer dan louter waterkering. Het wordt een kade waar langs gewoond wordt, waar aan gewerkt wordt, waar schepen aanmeren, waar over geflaneerd wordt. De voormalige Hanzestad krijgt nieuw elan door het toeristisch karakter uit te buiten, in lijn met de toenemende aandacht voor de Hanzesteden. Wil de kade levendig worden, dan moet ze mogelijkheden bieden voor het aanmeren van diverse typen schepen. Het is ook een kade, die kansen biedt om op langere termijn te transformeren, zowel in de panden als in de openbare ruimte.
Het concept is eigenlijk heel simpel en geënt op de rivier: een hoge kade en lage kade, waarbij de ene fungeert als aanmeerplaats voor schepen en de andere als promenade. De lage kade ligt in principe buitendijks, kan onder water komen te staan en is behalve nautisch meubilair leeg, de hoge kade is altijd droog en is verblijfsgebied. Het hoogteverschil tussen het oude maaiveld en de waterkerende hoogte wordt gebruikt om op een eenvoudige wijze parkeergelegenheid onder de bebouwing te realiseren, waarmee de openbare ruimte ontlast wordt. Een iets schuine wand met een reling erop vormt de grens tussen de hoge en de lage kade. Ze voegt zich naar de maat en schaal van de rivier. De wand is waterkering en neemt functies in zich op zoals electriciteit en water voor schepen, het hoogteverschil maakt het mogelijk om reservoirs en containers in het grondlichaam achter de wand op te nemen.
De kade wordt interessant door het uitbuiten van de verschillende posities ten opzichte van het water. De bijzondere momenten langs de kade hebben alles te maken met de lijnen naar de binnenstad en de manier waarop je het water bereikt. Op vier punten is de ontmoeting fysiek ervaarbaar: de plekken waar routes van en naar de binnenstad op de kade aantakken. In het profiel van de kade maakt de bomenrij dat de ruimte dicht bij de bebouwing op de hoge kade begrensd is, in contrast met de kaderand met uitzicht over de rivier en uiterwaarden. Daarnaast worden ook specifieke zichtlijnen opgenomen in het lijnenspel: het zicht naar het centrum, met de toren van de St. Maartenskerk als landmark is bijzonder. Op de lage kade gaat het vooral om het directe contact met het water. Daar maakt de wand langs de bolle oever dat de gebeurtenissen vanaf de lage kade niet direct in geheel te overzien zijn. Steeds wordt er bij de beweging erlangs iets nieuws aan het blikveld toegevoegd. De highlights van de kade worden gevormd door een paar markante plekken, zoals op de zon gelegen tribunetrappen die natuurlijke zitgelegenheid bieden bij de havenkom en het ‘panorama Doesburg’, een uitkijktoren op een ponton op het later aan te pakken schiereiland.
Een uitgekiende verhouding tussen oud en nieuw zorgt dat historie en toekomst nauw met elkaar verweven zijn. De inrichting van de kade is hedendaags, maar met een duidelijke knipoog naar de historische binnenstad. De kade verhoudt zich tot het stadje Doesburg wat betreft verhardingsmaterialen, alleen zijn de tonen extremer en blauwer: blauw, zwart en wit zijn de kleuren, glad versus zeer ruw de texturen. De inrichting van de kade wordt robuust, utilitair, maar ook bijzonder. Het meubilair is echt kade-meubilair van déze tijd: extreem lange, comfortabele banken en robuuste lichtmasten, waarvan de kap gedraaid kan worden. In de uitvoering worden moderne en historische materialen tegen elkaar gezet: de lage kade krijgt kassei, de kadewand wordt zwart natuursteengruis in polyester met een reling van rvs en robinia. De hoge kade schelpengrind, zwarte klinker en hardsteen. De surrealistische kwaliteit van een havenfront spreekt: de kleuren van het weer weerspiegeld in het water, de veranderingen van de seizoenen leesbaar aan de schaduwen op de grond, sereen en verstild in de winter, levendig in de zomer, warm in de avondzon, geheimzinnig in de ochtendnevel.
Nieuwe kansen voor de Hanze
Het project voegt door haar relatie met de enorme maat en schaal van de rivier en door haar verankering aan de bestaande stad en een nieuwe dimensie toe aan Doesburg. De sfeer en het gebruik van de rivier brengen nieuw elan voor de Hanze van de 21e eeuw.
opdrachtgever
Gemeente Doesburg Johan Matser projectontwikkeling
Waterschap Rijn en IJssel