Moskou Brateevo Green River
8 februari 2013
Moskou Brateevo – Green River Project
Groen en de Stad in de Russische praktijk
De uitdaging
Zowel in Moskou, een dichtbevolkte megapolis, als in Nederland, een dichtbevolkt en verstedelijkt land, zijn er vergelijkbare en grote uitdagingen op het gebied van behoud en ontwikkeling van een gezonde groene omgeving. Kwaliteitsverbetering en duurzaam gebruik in zowel bestaand stedelijk gebied als bij nieuwe ontwikkelingen, zal de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren. Bovenal geeft dit ook een impuls geven op economisch en sociaal-maatschappelijk gebied. De resultaten van het Nederlandse programma Groen en de Stad en diverse Nederlandse studies vormen goede aanknopingspunten. Denk aan terugdringing van hittestress in de stad, verbetering van de luchtkwaliteit door slim ontwerp van de openbare ruimte en functionele koppelingen tussen de bebouwde omgeving en groen.
Het Department Natural Resource Management and Environmental Protection van de stad Moskou en Dienst Landelijk Gebied werken sinds 2010 samen met het Nederlandse landschapsarchitectenbureau OKRA, het Moskouse (landschaps)architectenbureau Ampir en het onderzoeks- en ontwerpinstituut voor het Masterplan van Moskou aan de ontwikkeling en uitwisseling van ideeën over een duurzame stedelijke ontwikkeling. Het doel is een ‘toolkit’ te ontwikkelen voor duurzame groene ontwikkelingen. Dit moet een integraal onderdeel vormen van stedelijke (her)ontwikkeling. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie in het kader van het samenwerkingsprogramma ‘Government to Government’.
Samen met de lokale autoriteiten is de wijk Brateevo uitgekozen als voorbeeldproject voor visieontwikkeling. Het ligt in het zuidwesten van Moskou en is een typische Sovjet hoogbouwwijk aan de rand van de stad. De wijk heeft een aantal opvallende paradoxen in zich. Zo ligt de wijk dicht bij de snelweg, maar is het moeilijk bereikbaar door de enorme congestie en het ontbreken van een alternatief in de vorm van metro. Daarnaast heeft de wijk een groot areaal groen en water, maar is dit slechts zeer beperkt bruikbaar en beleefbaar door vervuiling, hoogspanningsleidingen en het ontbreken van een adequaat voetgangers- en fietsersnetwerk.
De visie
Brateevo kan transformeren van een typische Sovjet hoogbouw wijk aan de rivier de Moskva in een levendige en groene wijk van betekenis in Moskou door binnen het stedelijk weefsel slim groene en blauwe structuren te verbinden, zowel onderling als via de bebouwing. Daarbij is het bovenal van belang de openbare ruimte voor gebruikers te activeren. Tegelijkertijd moet de openbare, anonieme ruimte worden omgevormd tot ruimtes met een herkenbare identiteit.
Het creëren van aantrekkelijke verbindingen is de eerste stap op weg naar een verbeterd netwerk van openbare ruimtes. Het doortrekken van de metro en het realiseren van voetgangers- en fietsersverbindingen verandert de balans in het verkeer. Verbindingen met twee aangrenzende gebieden worden verbeterd door introductie van ‘ferries’ en het doortrekken van de watertram over de Moskva.
Door koppeling van de centraal gelegen bassins in het hart van Brateevo, die het effluent van de aangrenzende waterzuivering opvangen, aan de beide rivieren ontstaat een groen-blauwe drager. Deze drager verschaft toegang tot zowel de Moskou rivier en haar oevers als tot het parklandschap langs de Gorodnya rivier. Aan de Moskva rivier wordt een onderscheid gemaakt tussen de noordzijde en de oostzijde. De noordzijde wordt, net als de westzijde, geschakeld aan de doorlopende promenade van de rivier, De oostzijde wordt verder ontwikkeld tot een ecologische zone, waar alleen enkele ‘boardwalks’ leiden naar het water.
Sleutel tot succes is de verandering van de centrale ‘strip’. De ontwikkeling van een nieuwe metroverbinding is de katalysator voor de stedelijke transformatie. Herstructering en nieuwe stedenbouwkundige ontwikkelingen ten zuiden van de bassins vormen de kans voor interessante combinaties van stedelijkheid en groen. Een groene boulevard tussen de centrale bassins en Gorodnya , waarbij gespeeld wordt met een dubbel maaiveld, vormt de ruimtelijke drager. Daarbij ontstaat een samenspel van bebouwing met groene daken en innovatieve woontorens. De groene daken fungeren als natuurlijke isolatie, maar ook als waterbuffers.
De nu ontoegankelijke bassins – ze hebben een slechte waterkwaliteit - worden door toepassing van groene nazuivering van het effluent van de waterzuivering kwalitatief verbeterd. Vervolgens worden ze gekoppeld aan het afvoersysteem van het hemelwater. Daarmee is het water weer beleefbaar en biedt het ruimte voor nieuwe activiteiten. Het water is bereikbaar via brede trappen en steigers.
De overige openbare ruimte van Brateevo worden aan de groene oevers van de rivier geschakeld. Het gaat om nieuwe, groene verbindingen, maar ook om het aanpakken van de nu gesloten zone van parkeerboxen, die momenteel de toegang tot de oostelijke oever blokkeert. Een eenlaags parkeergarage, met een groen en publiek toegankelijk dak, vormt een groen balkon naar de rivier. Het nieuwe maaiveld biedt sportfaciliteiten en gerichte toegangen tot de rivieroever. Een slimme combinatie van meer sportfaciliteiten in Moskou met de behoefte tot het veilig parkeren van auto's.
Ten slotte krijgen de brede straten royale beplanting. De stedelijke groenstructuur wordt versterkt tot aan het laagste niveau. De grotere recreatieve groengebieden zijn aantrekkelijk verbonden, en er ontstaat een fijnmazig, ecologisch interessant netwerk dat een positief effect heeft op de luchtkwaliteit. Het revitaliseren van de randen, gecombineerd met een gebouwd programma, geeft een kwaliteitsslag van de grotere groene gebieden. Verbetering van verbindingen met de stedelijke groen- en waterstructuur biedt de mogelijkheid om de oevers van de Moskva Rivier en de kleinere Gorodnya rivier door te ontwikkelen een attractief parklandschap. De barriere die de zware infrastructuur aan de westgrens van Brateevo vormt, wordt door een nieuwe passage geslecht. Deze passage biedt een aantrekkelijke verbinding naar het westelijk gelegen merengebied.
Het gebied ten zuiden van Gorodnya rivier, nu een interessante vogelgebied, verstoord door een half afgebouwd rangeerterrein, wordt tot een eenheid gesmeed. Op de kop van het rangeerterrein wordt een dakpark voorgesteld, met aandacht voor natuureducatie. Het vormt de essentiële groene schakel in dit parkland. Het vormt daarmee ook een entree voor de natuurrijke gebieden ten zuiden van Gorodnya rivier en zorgt voor regulatie van de bezoekers binnen het natuurgebied. Het blijft slechts beperkt toegankelijk. De toegankelijkheid wordt net als aan de ecozone langs de Moskva rivier geleid door ‘boardwalks’.
Inspireren en creëren
In Moskou is door de overheid enthousiast gereageerd. Verder is tijdens de tweede ‘Exhibition Forum on Architecture, Landscape Architecture and Garden Art’ in Moskou het project ‘Green River Brateevo’
beloond met de ‘Russian National Award on Landscape Architecture’, het beste Publieke conceptueel ontwerp.
Het Russisch –Nederlandse team van ontwerpers en beleidsmakers zal de komende tijd het masterplan vertalen naar uitvoerbare projecten. Lokale kennis, lokale energie, maar ook wetenschappelijke en praktische kennis uit Nederland en Rusland zullen volop worden benut. Daarnaast wordt inmiddels ook naar andere gebieden in Moskou gekeken om op basis van hetzelfde gedachtegoed een kwaliteitsslag te maken.
Het plan op hoofdlijnen laat zien dat Brateevo in het bijzonder, maar Moskou ook in het algemeen, een groot potentieel heeft voor een lonkende duurzame toekomst. Door slimme verbindingen te leggen op elke schaal, door zowel grote als kleine plannen te maken, grenzen te verleggen, maar bovenal door samen te werken. Het team is er van overtuigd: samen kunnen we het verschil maken!