KJC Heliomare
19 juli 2018
Kind- Jeugd Centrum Heliomare en een Multifunctionele sportaccommodatie
Revalidatiecentrum Heliomare en de gemeente Heemskerk werken samen aan de ontwikkeling van plangebied de Velst, een herstructureringsgebied uit de jaren ‘60. Het Kind- Jeugdcentrum Heliomare is een uniek centrum waarin alle diensten rondom kinderen en jongeren met een beperking in één gebouw zijn gecombineerd en dat tegelijkertijd een buurtfunctie heeft. In het KJC wordt een Multifunctionele Sportaccommodatie met 4 sportzalen en een zwembad geïntegreerd. Het gebouw, een compact robuust bouwblok van ruim 12.000 m2 met in het centrum een publieke plaza met restaurant en vergaderfaciliteiten met patio, heeft een open uitstraling naar de omgeving met rondom een veranda, een intermediair tussen leeromgeving en de buitenwereld. De omringende openbare ruimte wordt een park met speelplekken voor kinderen van alle leeftijden en heeft parkeerplekken voor busjes rondom het gebouw.
Het KJC Zuid richt zich op kinderen en jeugd van 0 tot 20 jaar. De kinderen die onderwijs en een revalidatiebehandeling krijgen in het KJC hebben een lichamelijke, verstandelijke, sociaal-emotionele of meervoudige beperking. Een groot deel van deze doelgroep is meervoudig gehandicapt. De diversiteit tussen de verschillende beperkingen is groot, ook de mate van zelfstandigheid van de kinderen loopt uiteen. Veel kinderen maken gebruik van hulpmiddelen waaronder een grote verscheidenheid aan rolstoelen. Voor architect Marlies Rohmer een uitdaging om een toegankelijk en veilig gebouw te ontwerpen, dat enerzijds zo gewoon als mogelijk is met een vriendelijke uitnodigende sfeer en anderzijds speciaal waar nodig. Er zijn bijvoorbeeld slimme opbergplekken voor rolstoelen en andere hulpmiddelen bedacht, uit het zicht, want we wilden geen ‘tilliftensfeer’.
Architectuur
Het complex, dat omzoomd is door groen, sluit zowel qua eenvoud van het hoofdvolume als materiaalgebruik, baksteen in geel-tinten, aan op de omringende gebouwen uit de jaren ’60.
Een verlopend patroon van twee kleuren baksteen, donker op maaiveldniveau waar vervuiling optreedt en lichter verglijdend naar boven, smeedt het volume tot één geheel en geeft een genuanceerd voorkomen aan de overwegend gesloten gevel van het sportcomplex.
Het patroon zorgt tevens voor een duurzaam verouderende gevel omdat mogelijke vervuiling nooit zichtbaar zal worden. Een onafhankelijk patroon van grote ronde ramen – met een folie - op het noorden voorziet het achterliggende sportcomplex van gefilterd daglicht. De oost- west- en zuidzijde worden geheel omzoomd door een veranda, als intermediair en zachte overgang tussen binnen en buiten, passend bij de doelgroep die weinig prikkels kan hebben.
Het hemelwater van het veranda-dak wordt opgevangen middels kettingen in rondom gesitueerde plantenbakken. Het alzijdige gebouw heeft ronde meerdere herkenbare entrees.
Multifunctioneel flexibel gebouw met ruimtelijke diversiteit
De hoofdstructuur van het schoolgebouw is helder en overzichtelijk: korte looplijnen, efficiënte routing en logistieke stromen. Slimme compartimentering in logische eenheden. De compacte bouwmassa met een efficiënte en tevens ruimtelijk uitdagende hoofdorganisatie met dubbele hoogtes en vides, en speeldek op niveau heeft optimale verhoudingen tussen gevel en vloeroppervlak.
Flexibiliteit was een expliciete vraag van de opdrachtgevers, waarmee we intensief hebben samengewerkt. De toekomstgerichte constructie, een flexibel casco, bestaande uit een kolommenstructuur met grote overspanningen, voorziet in vloervelden met maximale indelingsvrijheid, zodat het gebouw kan verglijden naar een steeds weer te veranderen stelsel van grote, kleine, levendige en rustige ruimtes. De hoofdopzet is gebaseerd op een circulatieschema zonder doodlopende gangen, dat de kinderen structuur biedt en de mogelijkheid geeft rondjes te rijden in hun rolstoel.
De vier NOC-NSF sportzalen met zwembad zijn geclusterd. Dit sportcentrum met zijn eigen constructieprincipe en dynamiek is geluidstechnisch en gebruikstechnisch gecompartimenteerd van de rest van het gebouw. Ernaast ligt de plaza, een ontmoetingsplek met een oostelijke en westelijke hoofdentree. De plaza is de natuurlijke ontmoetingsplaats van het KJC en voor de buurt. Hier komen verschillende disciplines elkaar tegen tijdens pauzes of om overleg te voeren of te werken. In het centrum van de plaza is het dubbelhoge restaurant gelegen. Vanuit hier is er zicht op alle domeinen en de patio.
Op de begane grond naast de plaza is het Speciaal Voortgezet Onderwijs gelegen (VSO). Het Speciaal Basisonderwijs (SO) is gelegen op de verdieping met twee (beschutte en veilige) speeldaken. Het high-tech expertisecentrum, waar poliklinische behandelingen plaatsvinden is op de verdieping gesitueerd. Het KJC is gericht op een gevarieerde leeromgeving. Het uitgangspunt is: overal en altijd valt iets te leren.
Specifiek, generiek en ruimte à la carte
Een generieke structuur biedt ruimte aan verandering. Voor een duurzaam schoolgebouw is het niet alleen van belang dat het - gebruik - kan veranderen, maar ook datgene dat blijft. Het blijvende vormt het kader, het casco. Dat staat voor ruimtelijkheid en overmaat. De ruimte binnen het kader is algemeen, onbepaald, en kan naar de wensen van het moment worden ingevuld. Het casco is generiek in het gebruik, maar is tevens uitgesproken en specifiek in zijn uitwerking als hoofdvorm en om het schoolgebouw een stedenbouwkundige identiteit te geven. Bij de flexibele hoofdopzet van het gebouw is rekening gehouden met allerlei vormen van dubbelgebruik.
Tussen specifiek en generiek heerst een spanningsveld. Het gaat er om een balans te vinden tussen open, flexibele en gedefinieerde ruimte, en tussen grootschaligheid en kleinschaligheid.
In plaats van een aaneenschakeling van klaslokalen en gangen ontstaan er vele soorten ruimtes: grote en kleine, nissen en hoeken, die multifunctioneel gebruikt kunnen worden. De school biedt ruimte à la carte in de gangzône: voor individueel leren, voor groepsactiviteiten en onderwijs voor grotere en kleinere groepen. Flexruimte, berging, vergaderruimte, spreekkamer, snoezelruimte, leerplein, ergotherapie, behandelruimte, wolkenkamer, oefenlokalen en geluidsstudio’s, waar de leerlingen herrie kunnen maken zonder overlast te bezorgen.
Healing environment
Minder angst betekent niet alleen een snellere genezing, (als er al genezing mogelijk is) en in ieder geval een hoger welzijnsgehalte.
In het KJC komen veel kinderen met een visuele beperking. Oogziekten bij kinderen roepen, nog meer dan bij volwassenen, onzekerheid en angst op. Voor zowel de kinderen die een oogziekte hebben als voor de ouders. We zijn er zo aan gewend te kunnen vertrouwen op onze zintuigen, dat we ons haast nooit realiseren wat het betekent om daar één of zelfs meerdere van te missen. Pas dan blijken de consequenties van zo’n gemis zich op een oneindig aantal manieren te openbaren. Oriëntatiemogelijkheden, akoestiek, een logische structuur, adequate verlichting, materialen met de juiste tactiele kwaliteiten zijn van groot belang bij het ontwerp voor (visueel) gehandicapte mensen.
Het is belangrijk dat kinderen zich veilig en op hun gemak voelen. Vorm, inrichting, materiaal- en kleurgebruik zijn hierin bepalend. De plinten en kozijnen zijn contrastrijk gekleurd zodat ruimtes en ingangen herkenbaar zijn. De interieurs zijn prikkelarm, maar bieden bijvoorbeeld wel voldoende visuele contrasten. De gebruikte materialen zijn geselecteerd op hun aangename tactiele kwaliteiten, veelal glad en warm, en scherpe randen of hoeken zijn vermeden. Er is overal evenwichtig verdeeld dag- en kunstlicht, en vlakken en systemen zijn gebaseerd op rustige patronen en harmonieuze verdelingen.
Daglicht en duurzaamheid
Uitgangspunt voor onze architectuur is het optimaal gebruikmaken van daglicht door bij het ontwerpen rekening te houden met oriëntatie van het gebouw in relatie tot de situering van programmaonderdelen en de daaraan gekoppelde grootte van glasvlakken. Daglicht is belangrijk voor onze biologische klok en een te kort aan daglicht veroorzaakt slaperigheid en depressie. De vier sportzalen en het zwembad worden voorzien van daglicht middels grote ronde ramen op het noorden, voorzien van een folie, waardoor het licht getemperd wordt. Door de wachtruimte van de kliniek aan de gevel te situeren en van daklichten te voorzien, wordt natuurlijk licht naar binnen gebracht en wordt het gevoel van ruimtelijkheid en oriëntatie vergroot. De behandelkamers zijn zo transparant mogelijk, zodat de kinderen al naar binnen kunnen kijken voor het onderzoek start.
Energiezuinigheid staat vaak haaks op daglichttoetreding. Met daglicht komt ook warmte binnen, welke weer weggekoeld moet worden. Zo kan het toch voorkomen dat we ervoor kiezen glasvlakken op het zuiden te maken voorzien van een groot overstek, waardoor de warmtelast beperkt wordt. De rondom lopende veranda is hier een goed voorbeeld van.
Op eenvoudige wijze wordt hierdoor het binnenklimaat van het schoolgebouw gunstig beïnvloed, energie-intensieve maatregelen zoals koeling zijn in mindere mate noodzakelijk en er is minder kunstverlichting nodig. Hetgeen een bezuiniging op de exploitatiekosten van de school oplevert. Duurzame energie wordt opgewekt middels pv-panelen gesitueerd op het volledige dakvlak.
Het nieuwe werken
Bij het KJC wordt niet alleen geleerd en gerevalideerd maar er werken zo’n 200 mensen (130 fte). Naast de wereld van de cliënten is er ook de wereld van de begeleiders. Op de eerste verdieping hebben zij een eigen wereld. Middels de transparante hoofdopzet van het ontwerp en de centraal gelegen binnentuin hebben zij een goed overzicht.
Theater van het leven
Verliefdheid, ruzie, afgunst, roddel en achterklap, Weltschmerz, verdriet, vriendschap, pesterij, winst, verlies, onzekerheid en zelfverzekerdheid: de Grote Gevoelens van het leven duiken voor het eerst ten volle op tijdens de schooljaren, ook bij dit speciale KJC. Het schoolgebouw biedt plekken waar dit allemaal - in het openbaar of in beslotenheid (denk ook aan seksualiteit) - plaats kan vinden. Hallen, gangen, trappen, nissen, hoekjes, de aula, het schoolplein of het sportveld, al deze ruimten vormen hiervoor het podium. Naast plekken voor interactie biedt het schoolgebouw mogelijkheden voor afzondering, rust en introspectie.