Transformatie Vossius Gymnasium Amsterdam
17 juni 2021
Onzichtbare intensivering, verankerd in de bestaande context
Het Vossius Gymnasium, een late verstrakte versie van de Amsterdamse School en Rijksmonument, ondergaat een transformatie. Het kampt o.a. met ruimtegebrek en te kleine huidige gymzalen. Onder de binnenplaats worden – 9 meter verdiept - twee wedstrijd-sportzalen van 7 meter hoog gebouwd die ook een functie krijgen voor de buurt. Deze onzichtbare ondergrondse intensivering van de locatie respecteert de gevoelige context. De sportzalen met lift voor iedereen bereikbaar, worden voorzien van daglicht via drie daklichten, die bovengronds omzoomd zijn met banken. De banken stimuleren het contact tussen de leerlingen. De toegang tot de sportzalen is opgenomen in een aanbouw, die tevens studieruimte en aanverwante ruimtes herbergt. Deze aanbouw – met grote ramen op het noorden en geïntegreerde plantenbakken - is symmetrisch ontworpen tussen de twee achteringangen van het hoofdgebouw. De aanbouw opent het- aan de pleinzijde vrij gesloten -gebouw naar de binnenplaats. De nieuwe bestrating van het plein verhult de contour of ‘archeologie’ van de onderliggende kelder, terwijl in de dikke zandlaag op het kelderdek nieuwe bomen wortelen en een groene oase ontstaat.
Parallelle en tegenstrijdige krachten omgezet in betrokkenheid buurt en gebruikers
Als architect heb je te maken met een stroom van deels parallelle, deels tegenstrijdige voortdurend in beweging blijvende politieke, economische, ideologische, fysieke krachten en impulsen. De planvorming voor het Vossius werd gevormd in dialoog met mondige omwonenden, docenten, leerlingen, de Rijksdienst voor Monumenten, welstand en vele andere partijen. De dialoog met de omgeving, de contextuele opgave pur sang hebben gestalte gekregen in een bescheiden en tegelijkertijd brutale ingreep. Leerlingen maakten de keramische gevelstenen met afbeeldingen van vossen en schilderden wandvullende tekeningen. Waardoor het resultaat meer is dan de som der delen.
Robuuste architectuur en ornamentiek: detail parlante
Ik houd van architectuur die naarmate je dichterbij komt steeds meer detail laat zien. De architectuur van het Vossius vormt een antwoord op de Amsterdamse School Architectuur: robuust geornamenteerd metselwerk met een spel van symmetrie en asymmetrie. De vraag daarbij was, kunnen nieuwe vormen van ambachtelijkheid nog tot progressieve of eigentijdse architectuur leiden? Met prefabricage kun je binnen een beperkt budget decoraties en patronen in de gevel verwerken. Handmatige arbeid is niet meer te betalen, als je al een metselaar vindt die het nog kan. We proberen op een eigentijdse manier toch dat rijke gevoel van vroeger op te roepen. Er is gekozen voor een genuanceerde grijzige baksteen, die aansluit bij de kleur grijs van de bestaande dakvlakken. De steen is als een geborduurde huid met een tactiele uitstraling in geometrische patronen gedrapeerd op betonelementen. En vormt daarmee een eigentijds én bescheiden antwoord op de baksteengevels van de Amsterdamse school. De opstanden van het drietal daklichten van de ondergrondse sportruimte zijn in hetzelfde metselwerk uitgevoerd. Aan de straatzijde bij het monumentale hek (dat behouden blijft) is een rij nieuwe bomen teruggebracht in een lange bak van metselwerk. De bak heeft twee verhoogde uiteinden, die exact aansluiten bij de verhoogde koppen van de bestaande pleinmuur. Achter deze verhogingen worden de containers uit het zicht gehuisvest. De fietsen die voorheen alle op het plein stonden, worden in de kelder ondergebracht middels een nieuwe (en een bestaande) toegang die opgenomen is in de aanbouw.
Nieuwe kantine in voormalige gymzaal.
De twee voormalige (gestapelde) gymzalen, waarvan de onderste die aan het plein is gelegen al een prachtige reeks ramen heeft, worden getransformeerd tot kantine met erboven onderwijsruimtes. Het plein - met voorheen gesloten gevels- wordt met de nieuwe kantine, de nieuwe aanbouw met studieruimte, de toegang naar de sport en de achter entree als tweede voorentree het nieuwe hart van het gebouw. (Voorheen had het gebouw niet echt een hart.)
Het interieur - waar hout de boventoon voert - bestaat onder meer uit een aantal ingrepen met massieve plato-wood wanden en objecten, zoals de lange wand in de kantine met alle kluisjes erachter, een nieuwe conciërgeruimte, een extra trap om de zolder te ontsluiten. Ook dit materiaalgebruik sluit net als bij de buitenkant aan op de robuuste materialisatie van de bestaande situatie. Duurzaamheid ontstaat niet door spaarzaamheid maar juist door zwaarte en overdaad.
Onderzoek en publicaties met invloed op het ontwerp: Lessons Learned
In de loop der tijd heb ik twee boeken gemaakt. In 2007 Bouwen voor de NEXT GENERATION (NAI 2007): een boek over de veranderende leefwereld van jongeren in relatie tot architectuur en stedenbouw. De (buiten)sportruimtes van het Vossius appelleren aan het enthousiasme voor bewegen in een tijd dat jongeren steeds dikker worden en de enorme hoeveelheid banken op het plein stimuleren ontmoeting en sociale samenhang. Thema’s die in dit boek voorkomen.
What Happened to My Buildings (NAI 2016) is de weerslag van een onderzoek naar hoe duurzaam ons eigen werk gebleken is. Wat is de houdbaarheidsdatum van onze projecten? Wat ging er goed, wat ging er niet goed, met het doel daarvan te leren. In de robuuste materialisatie van het Vossius Gymnasium tonen zich de lessons learned met betrekking tot mooi verouderde gevels.