Transformatie rijksmonument A11, Hembrugterrein, Zaandam, bureau SLA

Transformatie rijksmonument A11, Hembrugterrein, Zaandam, bureau SLA, situatie

Transformatie rijksmonument A11, Hembrugterrein, Zaandam, bureau SLA, plattegrond

Transformatie rijksmonument A11, Hembrugterrein, Zaandam, bureau SLA, doorsnede

Transformatie rijksmonument A11, Hembrugterrein, Zaandam, bureau SLA, aanzicht voorgevel

Transformatie rijksmonument A11, Hembrugterrein, Zaandam, bureau SLA, aanzicht zijgevel

bureau SLA ontdekt, transformeert en gebruikt rijksmonumentale werkplaats

9 oktober, 8:00

Met de oplevering van het project A11 beschikt bureau SLA met 7 andere huishoudens over een bijzondere woon-werkplek op het voormalige militaire Hembrugterrein in Zaandam.

Werkplaats A11 maakt deel uit van De Enclave, een collectief van elf monumentale gebouwen die zijn aangekocht en herontwikkeld door een coöperatie van 26 huishoudens. Ieder pand is daarbij door een eigen vereniging ontwikkeld. Het project A11 geldt binnen die verzameling als een voorbeeld van radicale vernieuwing in erfgoedbeheer en duurzame bouw.

Wapenfabriek
De grote werkplaats A11 stamt uit het begin van de 20e eeuw en was onderdeel van de voormalige wapenfabriek Artillerie Inrichtingen die zich hier vanaf 1895 vestigde. In de fabriek en werkplaatsen werd munitie geproduceerd, alsmede kanonnen en ander wapentuig gemaakt en gerepareerd. De fabriek werd juist op deze plek gebouwd vanwege de hier beschikbare ruimte, maar ook vanwege de nabijheid van en de bevoorradende functie voor de Stelling van Amsterdam. Een toen nog fundamenteel geachte verdedigingslinie voor land en leger. De locatie kende sindsdien verschillende, achtereenvolgende bloeiperiodes in productieomvang en aantallen werknemers die, niet verwonderlijk, parallel liepen met de successievelijke, al of niet koude, oorlogen. De bloeiperiodes werden steeds afgewisseld met periodes van krimp. Uiteindelijk kwamen de werkzaamheden in 2003 definitief tot een einde. Daarna ging het gebied een wachtperiode in, hopend op nieuwe kansen en bestemmingen.

Omgevormd
Het project van bureau SLA is een van de projecten uit de voorhoede van die nieuwe bestemmingen. De drie gekoppelde werkplaatsen waaruit A11 bestaat boden aanvankelijk ruimte aan, respectievelijk, een wapenherstelfabriek, verfspuiterij en bankwerkerij. Nu zijn deze ruimtes tot een flexibele leef- en werkomgeving voor 8 huishoudens omgevormd. Daarbij is de middelste van de drie hallen geopend waardoor deze ruimte tot een groene patio werd. De spanten zijn in het zicht gehouden. Aan weerszijden van de patio bevinden zich de woon- of werkruimtes in de zijhallen. Eén bouwdeel is daarbij ingericht voor wonen, het andere voor werken. De structuur van de werkplaatsen maakt individuele indelingen mogelijk, zonder afbreuk te doen aan het monumentale karakter. De nieuwe accoya kozijnen die achter de bestaande gevels zijn geplaatst bieden maximale ontwerpvrijheid en dragen bij aan het behoud van het originele metselwerk.

Visitekaartje
bureau SLA heeft bij het project dankbaar gemaakt van de gegeven condities, vrijheden en beschikbare materialen. Het project is echter meer dan alleen een welkome, nieuwe werkplek. A11 bood namelijk ook een unieke kans om een zelfontworpen werkruimte te maken waaraan het bureau direct haar opvattingen met betrekking tot circulariteit en duurzaamheid kon koppelen. A11 is daarmee, naast fraaie, duurzame en functionele transformatie-architectuur, ook een ruimtelijk visitekaartje. Het bureau koos bij het plan voor een aanpak waarin behoud en respect centraal staan. Alleen dat wat noodzakelijk was, werd hersteld. De nieuwe gevels zijn bovendien reversibel ontworpen en passen binnen een strak raster waar bewoners hun eigen keuze konden maken in ramen en deuren. De gevels maken het mogelijk dat iedere bewoner zijn of haar eigen woningindeling kan ontwerpen. Dit heeft geleid tot acht unieke woningen, maar met behoud van de monumentale eenheid van het geheel.

Het project staat bureau SLA voor symbool voor een regeneratieve bouwcultuur. Biobased materialen, een volledig reversibele schil, duurzame energie via warmtebronnen en zonnepanelen én hergebruik van reststromen tonen dat duurzaamheid kan samengaan met comfort, schoonheid en erfgoedbehoud. De acht gezinnen achter A11 voelen zich door hun betrokkenheid bovendien medeverantwoordelijk voor de zorg voor het monument.

Handen uit de mouwen
Voor de eigen werkruimte voor bureau SLA en die van architectuurhistoricus Marieke Berkers is gekozen voor de toepassing van circulaire materialen en het gebruik van experimentele technieken. bureau SLA maakte het ontwerp voor het interieur samen met Ninja Zurheide. Een eyecatcher daarbij is een zeldzaam grote, zelf gelegde terrazzovloer, die gemaakt is van afgedankte grafstenen. Het team van bureau SLA stak bij de aanleg van dit, en andere onderdelen, zelf nadrukkelijk de handen uit de mouwen. Het leidde tot herhaalde reality checks, een toename van materialenkennis en veel respect voor het werk van ambachtsmensen. Voor de binnenwanden zijn hergebruikte, prefab CLT-elementen gebruikt die afkomstig zijn uit een voormalig expopaviljoen van autofabrikant Audi. Een aangename akoestiek wordt bereikt met schapenwollen muurbekleding. De gebruikte, Nederlandse wol geldt tegenwoordig als een overschot product. Een remninder aan de soms onnavolgbare afwaardering van kostbare en waardevolle materialen.

Betekenisvol
A11 is daarmee in veel opzichten een lerend project en traject geworden. Allereerst door de duurzame transformatie van een rijksmonument. Daarnaast door de gegroeide kennis van en verrijking van het architectonisch pallet met circulaire materialen. Ook toont het de mogelijkheden van alternatieve projectontwikkeling. In plaats van te werken met reguliere ontwikkelaars, is hier collectief en bottom-up gewerkt. Een aanpak die voor bureau SLA goed heeft gewerkt en die sociale samenhang, nieuwe bedrijvigheid en duurzame gebiedsontwikkeling aanjagen. Erfgoed wordt met A11 niet alleen behouden, maar betekenisvol hergebruikt en ingezet voor de toekomst. Op naar A12...

Trefwoorden

ninja zurheide zaandam bureau sla transformatie bottom-up circulair bouwen hembrugterrein

1	Rotterdam verleent bouwvergunning voor Schieblokken vrijdag, 28 november
2	Nieuw voorstel voor renovatie en uitbreiding De Kuip woensdag, 26 november
3	MORE Architecture en Studio Nauta ontwerpen woontoren midden op Katendrecht donderdag, 27 november
4	Gemeenteraad stelt gebiedsvisie voor Bussum-Zuid vast donderdag, 27 november
5	Schiphol investeert tien miljard in nieuwe terminal en andere infrastructuur woensdag, 26 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Vier genomineerden voor de Abe Bonnema Architectuurprijs 2025

8 oktober

Houthybride woongebouw langs de A8 in Zaandam opgeleverd

11 november

Nominaties Interieur van het Jaar 2025 bekend

1 oktober

Tien lessen rond de Post-Growth City

14 maart

Plan beHagen wint prijsvraag biobased sociale woningen bij Cambuurstadion

21 maart 2024

Peter van Assche – genomineerd voor prijs Architect van het Jaar 2023

4 oktober 2023

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Duuzaam ontwerpen en bouwen

Gesprek met Peter van Assche over circulair bouwen

3 november 2022

Andere nieuwsberichten

Rijnboutt levert CityPromenade in Nieuwegein op

28 november, 4:30

Aan de oostzijde van het centrum van Nieuwegein is het project CityPromenade van Rijnboutt gereed gekomen.

Lisa De Visscher wordt nieuwe bouwmeester van Brussel

28 november, 3:31

Zij volgt in die rol Kristiaan Borret op, die de functie tien jaar lang vervulde. De Visscher leidde onder meer het tijdschrift A+ Architecture in Belgium en werkte als architect bij onder meer Neutelings Riedijk Architects.

Rustige baksteenarchitectuur geeft vernieuwd woonzorcentrum eenduidige uitstraling

28 november, 1:52

In Voorschoten is naar ontwerp van Woonwerk Architecten woonzorgcentrum Foreschate vernieuwd. Een deel van het complex onderging renovatie, een ander deel heeft plaatsgemaakt voor nieuwbouw.

Rotterdam verleent bouwvergunning voor Schieblokken

28 november, 11:26

Met een omvang van 47.000 vierkante meter wordt het complex tussen het Schiekadeblok en het spoor het grootste private nieuwbouwkantoor van Nederland.

Amsterdam zoekt vastgoedpartij die 'werkcorporatie' wil opzetten

28 november, 5:16

De Werkcorporatie Amsterdam moet helpen om kleinschalige en betaalbare bedrijfsruimtes voor bijvoorbeeld meubelmakers en loodgieters in de stad te realiseren.

Woningbezit investeerders neemt verder af in derde kwartaal

28 november, 2:38

De verkoopgolf van huurwoningen door investeerders hield in het derde kwartaal van dit jaar aan.

Euromast drie maanden dicht voor grote opknapbeurt

28 november, 12:24

Tot en met april volgend jaar worden de buitenkant van de toren en het restaurant gerenoveerd.

Limburg onderscheidt architect Jo Coenen met erepenning

28 november, 10:49

Hij kreeg de onderscheiding voor zijn ‘uitzonderlijke verdiensten voor het vakgebied van de architectuur en stedenbouw in Limburg, Nederland en daarbuiten’.