Ralph Fiennes als Robert Moses

Henry Vanderbilt (gespeeld door Guy Paul), Robert Moses en David Bromley (acteur: Stamford Fergus)

Ariel Porter (gespeeld door Samuel Barnett), Robert Moses en Siobhán Cullen (actrice: Finnuala Connell)

Helen Schlesinger als Jane Jacobs

Lewis Mason (acteur: Ian Kirkby), gouverneur Al Smith (gespeeld door Danny Webb) en Sandy McQuade (acteur: Al Coppola)

Gouverneur Al Smith en Robert Moses

Ariel Porter en Robert Moses

Ralph Fiennes als Robert Moses

Recensie toneelstuk Robert Moses: gek van de rechte lijn

19 mei 2022, 14:31

In het Londense Bridge Theatre is dit voorjaar een toneelstuk over Robert Moses (1888-1981) te zien). David Keuning heeft de voorstelling Straight Line Crazy bezocht en schreef er een recensie over. Keuning zag een verhaal over een stadsplanner aan het begin en eind van zijn leven; een stuk dat veel stof tot nadenken biedt maar waar je ook om kunt lachen.

Tekst David Keuning

Wie de indrukwekkende biografie van Robert Moses door Robert Caro uit 1974 heeft gelezen, heeft de legendarische stadsplanner leren kennen als een invloedrijke ambtenaar met verregaande politieke macht, die tussen de jaren twintig en zestig van de twintigste eeuw in en rondom de stad New York een groot aantal snelwegen en bruggen aanlegde. Hoewel hij een niet-gekozen bureaucraat was die diende onder voornamelijk democratische burgemeesters en gouverneurs, had hij een antidemocratische inslag en weinig oog voor lokale belangen. Caro bespreekt zijn New Yorkse erfenis, die bestaat uit dichtgeslibde snelwegen en een onderontwikkeld openbaarvervoerssysteem, uiterst kritisch.

Grote belevenis
Nadat de toneelbewerking van Ayn Rand’s The Fountainhead door regisseur Ivo van Hove in 2014 had aangetoond dat architectuur en stedenbouw interessante onderwerpen voor het toneel kunnen zijn, onder de kennelijke voorwaarde dat het verhaal draait om een hoofdpersoon van mythische proporties, heeft David Hare een scenario geschreven met Moses als hoofdpersoon. De biografie van Caro vormde daarbij een belangrijke informatiebron. Acteur Ralph Fiennes, bij het grote publiek vooral bekend als Voldemort in de Harry Potterfilms, speelt de hoofdrol. Alleen al zijn vertolking maakt het toneelstuk tot een grote belevenis. Andere belangrijke rollen zijn weggelegd voor Moses’ langdurige collega’s Ariel Porter (Samuel Barnett) en Finnuala Connell (Siobhán Cullen) en de democratische gouverneur Al Smith (een hilarische rol van Danny Webb).

Het toneelstuk is opgeknipt in twee delen en toont Robert Moses aan het begin en einde van zijn carrière. Voor de pauze is de jonge stadsplanner bezig met het overtuigen van rijke landeigenaren op Long Island om de uitgestrekte natuurgebieden in dat gebied om te toveren State Parks, toegankelijk gemaakt door snelwegen en andere openbare voorzieningen, zodat de stedelijke middenklasse de nieuw verworven vrije tijd kan doorbrengen in een gezonde omgeving. Na de pauze concentreert het scenario zich op het verzet tegen de plannen voor een snelweg door Washington Park op Manhattan. Moses is veranderd in een verstarde oude man, die de aansluiting met de tijdsgeest volledig kwijt is en zijn rol in het alcoholisme van zijn vrouw niet wil erkennen.

Onderbelichte rol voor Jane Jacobs
Een aparte en in deze toneelbewerking enigszins onderbelichte rol is weggelegd voor Jane Jacobs (gespeeld door Helen Schlesinger). In het eerste deel vormen haar grappige interrupties een regelmatige onderbreking van het hoofdplot, maar na de pauze is haar rol als een van de leiders van het buurtverzet tegen de snelweg een integraal onderdeel van het verhaal. De titel van het toneelstuk is een citaat uit haar mond, als ze zegt dat Robert Moses van het slag stadsplanners is dat tussen punt A en B ‘het liefst een kaarsrechte lijn aanlegt’. Net als de bejegening van Moses in het toneelstuk kritisch is, wordt ook Jacobs’ rol in de ontwikkeling van de stad niet onverdeeld positief weergegeven; aan het einde van het stuk wordt zij geassocieerd met zowel de instandhouding van architectuurhistorisch belangwekkende delen van Manhattan, waaronder Greenwich Village, als met de daaropvolgende gentrificatie van die buurten, die ervoor heeft gezorgd dat alleen de allerrijksten het zich nog kunnen veroorloven om daar te wonen.

Het decorontwerp van Bob Crowley doet sterk denken aan het ontwerp dat scenograaf Jan Versweyveld maakte voor The Fountainhead. De ontwerpbureaus zijn in beide gevallen weergegeven door middel van voor de hand liggende – en gezien het betreffende tijdsgewricht historisch correcte – tekentafels. Ook de overige locaties (in het geval van Straight Line Crazy een huis van een lid van de familie Vanderbilt en een buurthuis nabij Washington Square) zijn spaarzaam vormgegeven; de functie van de betreffende ruimtes wordt aangeduid met behulp van slechts enkele objecten. Maar waar Verweyveld gebruik maakte van een groot aantal digitale beeldschermen en projecties, zodat de handtekeningen van architect Howard Roark zichtbaar werden voor het publiek, vertrouwt Crowley op de kracht van analoge objecten. Dat blijkt in de praktijk net zo goed te werken; de suspension of disbelief is er in elk geval niet minder om. Ook de beide theaters (de Rabozaal van het Internationaal Theater in Amsterdam van TenBrasWestinga uit 2009 en het Bridge Theatre in Londen van Haworth Tompkins uit 2017) doen aan elkaar denken, in de zin dat ze door de vormgeving een zeer directe relatie tussen acteur en publiek mogelijk maken.

Veel stof tot nadenken
Afgezien van het feit dat Straight Line Crazy ruim twee uur lang buitengewoon boeiend toneel vormt, biedt het stuk ook veel stof tot nadenken: over de relatie tussen bureaucratische besluiteloosheid en het potentieel desastreuse initiatief van de enkeling die zijn zin doordrukt, over het contrast tussen een publieke persona van mythische proporties en de geleefde waarheid van de individuele mens, over de verhouding tussen een emotioneel manipulatieve werkgever en zichzelf wegcijferende werknemers, over de tegenstelling tussen jeugdige idealen en de mentale starheid van de ouderdom, en nog veel meer. Naast deze zware onderwerpen valt er in het stuk ook veel te lachen. Wie onder de indruk was van The Fountainhead, zal zeker genieten van Straight Line Crazy.

David Keuning is zelfstandig architectuurhistorisch onderzoeker en beleidsadviseur bij de Academie van Bouwkunst Amsterdam. Straight Line Crazy is te zien tot en met 18 juni.

Trefwoorden

jane jacobs toneel robert moses david keuning

1	Vijf nominaties voor de prijs voor Architect van het Jaar 2025 maandag, 1 september
2	Nominaties Woongebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 3 september
3	Woontoren De Vrijheid door Atelier Kempe Thill in Bajeskwartier opgeleverd maandag, 1 september
4	Tweede prijs voor ontwerp Caruso St John, Ard de Vries & Donna van Milligen Bielke en SteenhuisMeurs bij tender Tilburgse spoorzone woensdag, 3 september
5	'Vakantiewoonbuurt' Happy Days wint Gemma Smid Architectuurprijs Zoetermeer 2025 dinsdag, 2 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Toneelgroep Amsterdam speelt The Fountainhead

17 april 2014

Andere nieuwsberichten

D66 wil stad bouwen in nieuwe polder tussen Amsterdam en Almere

Gisteren, 14:36

IJstad, zoals D66 de nieuwe stad voorlopig heeft genoemd, moet ruimte bieden aan 60.000 woningen.

's-Hertogenbosch selecteert acht ontwerpteams voor volgende ronde Citadelpoort

Gisteren, 13:31

In het gebied ten noorden van de Citadel wil de gemeente 185 tot 200 woningen bouwen, een nieuw onderkomen voor Design Museum Den Bosch realiseren en een ‘oeverpark’ aanleggen. Ook moet er een nieuwe Lage Diezebrug komen.

Tweede prijs voor ontwerp Caruso St John, Ard de Vries & Donna van Milligen Bielke en SteenhuisMeurs bij tender Tilburgse spoorzone

Gisteren, 10:00

Caruso St John, Ard de Vries & Donna van Milligen Bielke (ADVMB), SteenhuisMeurs eindigden onlangs op de tweede plaats bij een tender voor de Tilburgse Spoorzone.

Nominaties Woongebouw van het Jaar 2025 bekend

Gisteren, 09:00

Als onderdeel van de Architectenweb Awards 2025 wordt begin november de prijs voor Woongebouw van het Jaar 2025 uitgereikt. Uit de veertig inzendingen voor deze prijs heeft de jury vijf projecten genomineerd.

Energiekosten huishoudens Randstad lager dan in rest van het land

Gisteren, 12:27

In Groningen betaalt een gezin gemiddeld 105 euro meer per maand aan energie dan een vergelijkbaar huishouden in Utrecht.

ING en Rabobank stoppen 200 miljoen euro in Nationaal Warmtefonds

2 september, 11:58

Het fonds verwacht dat de bijdrage 12.500 huishoudens helpt bij het energiezuiniger maken van hun woning. Met een lening kunnen ze bijvoorbeeld een warmtepomp aanschaffen of hun vloeren isoleren.