De expositie 'Dromen in beton'

Kanaleneiland en Hoog Catharijne: droomprojecten ingehaald door de werkelijkheid

27 september 2019, 9:47

Twee vooruitstrevende projecten die zijn ingehaald door de werkelijkheid. Zaterdag start in het Centraal Museum in Utrecht de tentoonstelling Dromen in beton, die de geschiedenis van Hoog Catharijne en Kanaleneiland in de Domstad belicht. Architectenweb nam een kijkje en dook de historie van beide projecten in. “De fout zit óf bij u, óf bij uw interieur.”

Voor wie een negatief beeld heeft van een naoorlogse woonwijk als Kanaleneiland (dat in 2007 op de beruchte lijst van Vogelaarwijken belandde), wacht een verrassende binnenkomst bij ‘Dromen in beton’. Ooit droeg de wijk de belofte in zich van een prachtige nieuwe toekomst voor de Utrechtse middenklasse, die zat opgesloten in een overvolle stad waar het zelfs aan riolering ontbrak.

Neem dan de licht, lucht en ruimte in de nieuwe wijk naast het Amsterdam-Rijnkanaal, of het vele groen. En niet te vergeten de lonkende attributen voor het moderne interieur, zoals meubilair van Artifort en de Pastoe-fabriek uit Utrecht. Stoelen, tafels en lampen die bovendien een leven lang meegingen; dat was nog eens waar voor je zuurverdiende geld.

Het blad Goed Wonen vertelde de bewoners hoe ze hun huis moesten inrichten, bijvoorbeeld aan de hand van een minimalistisch vormgegeven melkfles. “Als deze fles in uw interieur past, dan betekent dit dat uw interieur in overeenstemming met onze tijd - en dus goed is”, citeert projectleider van de tentoonstelling Natalie Dubois uit het tijdschrift. “Vindt u dat het beslist nodig is de melk eerst over te gieten in een ‘mooi’ kannetje, dan zit er ergens een fout. Óf bij u, óf bij uw interieur, want de fles is goed.” Het optimisme van destijds ging niet zonder een vleugje paternalisme.

Fijne plek
Het 7.500 woningen tellende Kanaleneiland, waarvan de realisatie in 1957 startte, is inderdaad jaren een fijne plek geweest voor treinconducteurs, fabrieksmedewerkers, leraren en hun gezinnen. Voor de dagelijkse boodschappen konden ze terecht in buurtwinkelcentra met supermarkten (destijds een nieuw fenomeen), voor de noodzakelijke lichamelijke inspanning of ontspanning waren zwembaden, sportterreinen, een bioscoop en andere voorzieningen aanwezig. Er lag zelfs een helikopterveld, als voorschot op mogelijke helikopterverbindingen tussen grote steden in de Randstad.

Helaas verliep de toekomst niet zoals gepland. De teloorgang van de industrie, in de jaren vijftig nog de belangrijkste werkgever in Utrecht, raakte de stad en de inwoners van Kanaleneiland hard. Er was geen geld meer voor onderhoud, terwijl de wijk verarmde. Veel oorspronkelijke bewoners vetrokken (bijvoorbeeld omdat ze een eigen tuin misten in de door hoogbouw gekenmerkte wijk), in hun plaats kwamen vooral gastarbeiders en hun families wonen. Kanaleneiland verpauperde en kreeg te maken met sociale problematiek, waardoor het uiteindelijk op de lijst van veertig probleem- of krachtwijken van toenmalig minister van Wonen, Wijken en Integratie Ella Vogelaar terechtkwam.

Glijdende schaal
In de tentoonstelling is ook een glijdende schaal opgenomen. Na de vrolijk stemmende nostalgie van de vroege Kanaleneiland-jaren volgt een project waarbij er van alles schuurde. In 1962 werd het plan Hoog Catharijne goedgekeurd door de Utrechtse gemeenteraad, maar het zou elf jaar duren voordat het overdekte winkelcentrum tussen het centraal station en de binnenstad werd geopend. Waar het initiatief van ontwikkelmaatschappij Bredero in het begin werd onthaald als een gewenste oplossing voor de verkeersproblematiek in het stadscentrum en door toenmalig burgemeester Coen de Ranitz werd geprezen als een plan waar ‘vertrouwen uit spreekt in de toekomst van onze stad’, ging het er bij de officiële opening in 1973 heftig aan toe. De ME raakte in gevecht met demonstranten, die ook poppen verbrandden van de directeur van Bredero en de wethouder ruimtelijke ordening.

Het complex met winkels, kantoren en woningen paste in de opkomende consumptiemaatschappij (door het Utrechts Nieuwsblad omschreven als ‘monument van het consumptisme’), maar vormde ook een overbrugging op zes meter hoogte voor voetgangers van het station naar de binnenstad en ontlastte hetzelfde centrum van (auto)verkeer. Feitelijk werd Hoog Catharijne het knooppunt in het gebied. Dat er een stuk stad voor gesloopt moest worden, leidde echter tot weerstand – zeker in de snel veranderende samenleving van de jaren zestig, toen de babyboomers zich begonnen te roeren. De Wet op de Ruimtelijke Ordening uit 1965, die burgers inspraak gaf bij bouwprojecten, versterkte deze dynamiek. Dat de bouw van Hoog Catharijne ondanks alle protesten – vooral de sloop van het hoofdkantoor van verzekeringsmaatschappij De Utrecht was zwaarbevochten – ‘gewoon’ doorging, heeft de liefde van de Domstedelingen voor het complex niet bepaald aangewakkerd.

Later werd Hoog Catharijne berucht om de grote problemen met junks, iets wat de plannenmakers ook niet zullen hebben voorzien, al is het nauwelijks meer voorstelbaar dat ze geen onheil zagen in de ruimtes onder het complex, die zich bij uitstek lenen voor onfrisse zaken. De tentoonstelling zet aan tot nadenken over dit soort dingen, onder meer doordat het laatste deel in het teken staat van de beeldvorming rond beide projecten door de jaren heen. Verspreid door de ruimte hangen doeken met koppen uit de media over uiteenlopende onderwerpen, variërend van een viswinkel die vertrekt uit Hoog Catharijne tot de aanslag op de tram in Kanaleneiland eerder dit jaar.

Debatprogramma
Rond ‘Dromen in beton’ is een uitgebreid debatprogramma opgezet, waarmee het Centraal Museum wil bijdragen aan de meningsvorming van de bezoeker. Een interessante vraag is bijvoorbeeld wat er valt te leren van projecten als Kanaleneiland en Hoog Catharijne, zeker nu beide plekken weer volop in de belangstelling staan. (De recente herontwikkeling van Hoog Catharijne deze week bijvoorbeeld bekroond met de NRW Jaarprijs 2019)

Een en ander komt aan de orde tijdens de lezingenserie Kunnen we wel bouwen voor de toekomst?, waarin onder andere architect Remi Versteeg (5 januari, onder de titel Biedt architectuur oplossingen) en architect en stedenbouwkundige Marco Broekman (een van de ontwerpers van de nieuw te bouwen wijk Merwede in een deel van Kanaleneiland, 12 januari) een lezing verzorgen. Verder spreekt architectuurhistorica van de gemeente Utrecht Bettina van Santen over naoorlogse architectuur (29 september), houdt projectontwikkelaar-directeur Menno Rubbens van cepezedprojects een lezing onder de titel De toekomst laat zich niet voorspellen (15 december) en is er op 19 januari een slotdebat.
https://youtu.be/16ejJ3fMs7s

Trefwoorden

expositie tentoonstelling hoog catharijne kanaleneiland utrecht centraal museum

1	Werelderfgoedcentrum Waddenzee: een baken van ecologisch bewustzijn woensdag, 9 juli
2	OMA ontwerpt rotsachtig hoofdkantoor Jomoo in Xiamen woensdag, 9 juli
3	De Groene Bron biedt parkachtig woonmilieu op voormalige gemeentewerf Soest maandag, 7 juli
4	MIX architectuur ontwerpt robuust en duurzaam woongebouw voor Leidsche Rijn woensdag, 9 juli
5	Studio Selva ontwerpt 379 verplaatsbare woningen op Circusterrein Hilversum dinsdag, 8 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

Utrechts winkelcentrum Hoog Catharijne viert vijftigjarig jubileum

12 juli 2023

Renovatieontwerp Bloot Architecture versterkt karakter wederopbouwarchitectuur

14 december 2020

Tentoonstelling over twee bejubelde en verguisde bouwprojecten

6 juni 2019

Levendige Stadskamer voor het nieuwe Hoog Catharijne

1 mei 2018

Architect Goof Spruit (96) overleden

30 januari 2018

Expositie over historie Utrechts stationsgebied

6 september 2016

Video: Hoog Catharijne

27 september 2013

Hoog Catharijne viert veertigjarig jubileum

24 september 2013

Nieuwe foto's van stationsplein en fietsenstalling Utrecht Centraal

12 september 2019

2016: woningbouw kent veel ambities

23 december 2016

Mei biedt Kanaleneiland tactiele hoogbouw

9 september 2016

Akkoord over 235 woningen Kanaleneiland

14 juni 2016

Ziekenhuisterrein in Utrecht wordt woongebied

17 juni 2015

Bouw nieuw Holland Casino Utrecht officieel gestart

27 september 2019

Saluut aan oorspronkelijke gevel bij verbouwd winkelpand

27 november 2019

STIR architecture levert meeste commerciële vierkante meters op

3 februari 2020

Studentenwoontoren op oud ziekenhuisterrein Oudenrijn klaar

1 oktober 2020

Central Park-toren Utrecht klaar voor ingebruikname

21 oktober 2021

Heringerichte Catharijnesingel Utrecht bekroond met internationale prijs

18 november 2022

Eigentijdse uitstraling voor woonblok Kanaleneiland na renovatie Bloot Architecture

30 januari 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Doris Duke Theatre naar ontwerp van Mecanoo geopend

11 juli, 2:50

De opening van het theater in het bergachtige landschap van Berkshire County viel samen met de start van het befaamde Jacob’s Pillow Dance Festival.

Studio Maks ontwerpt woongebouw volgens buddy-concept voor Oostenburg

10 juli, 1:21

Naar verwachting wordt volgend jaar gestart met de bouw van een door Studio Maks ontworpen woongebouw in de Amsterdamse wijk Oostenburg. Het gebouw biedt ruimte aan 42 sociale huurwoningen binnen een zogenoemd buddy-woonconcept.

Jubileumeditie Dutch Design Week in teken van thema 'Past. Present. Possible.'

10 juli, 10:30

De jubilerende Dutch Design Week staat dit jaar in het teken van reflectie én vooruitgang. Onder het thema Past. Present. Possible. viert het internationale designevenement in Eindhoven diens 25e editie.

OMA ontwerpt rotsachtig hoofdkantoor Jomoo in Xiamen

9 juli, 3:55

In de Chinese stad Xiamen, waarvan het stadshart op een eiland ligt, is het hoofdkantoor van sanitairproducent Jomoo opgeleverd.

'Bouwplaatsen worden steeds interessanter voor criminelen'

10 juli, 2:32

Door de stijgende prijzen voor grondstoffen worden bouwprojecten steeds interessanter voor bendes en kruimeldieven.

NVM: prijzen mogelijk sterker omhoog na verkoopgolf huurhuizen

10 juli, 11:18

De stijging van de huizenprijzen is flink afgezwakt, maar de prijzen zouden volgend jaar zomaar weer harder kunnen gaan stijgen.

Evelien Peeters nieuwe managing director Witteveen+Bos Belgium

9 juli, 3:17

Evelien Peeters volgt Maarten-Kees van Breukelen op, die binnen Witteveen+Bos doorgroeit naar de rol van directeur bedrijfsvoering voor de hele groep.

VVD wil met fiscale maatregelen koopwoning bereikbaarder maken

8 juli, 11:46

Starters moeten wat de liberalen betreft tot 75.000 euro belastingvrij kunnen sparen voor de koop van een eigen woning.

Klimaatvriendelijke investeringen in vier jaar tachtig procent omhoog

8 juli, 9:25

Nederland is de afgelopen jaren in rap tempo meer gaan investeren in klimaatvriendelijke technieken, van elektrische auto's tot zonnepanelen.

Advies: huurbeleid versimpelen, minder belastingvoordeel koophuis

7 juli, 4:19

Woonminister Mona Keijzer (BBB) heeft een zogeheten Interdepartementaal Beleidsonderzoek met adviezen over het huurbeleid naar de Tweede Kamer gestuurd.

Ga naar het nieuws-archief