“We hebben het opgevat als een landschappelijke opgave”

29 januari 2013, 17:47

Op de Noorderbegraafplaats in Amsterdam is een nieuw ensemble van uitvaartpaviljoens geopend. Op een open dag afgelopen zondag sprak Architectenweb met architect Gianni Cito van Moke Architecten, die het ontwerp van de paviljoens samen met architect Herman Zeinstra van Dok Architecten maakte.

Een reliek uit een andere tijd, dat is de Noorderbegraafplaats in Amsterdam-Noord. De begraafplaats is in 1931 aan de Buikslotermeerdijk in het vrije veld opgericht, maar is in de loop van de tijd omringd door infrastructuur en bebouwing. Ontworpen vóór de naoorlogse stadsuitbreidingen van Amsterdam doet de kleinschalige begraafplaats meer denken aan de dorpen in Noord-Holland dan aan het grootstedelijke van de stad.

Met de nu door Gianni Cito en Herman Zeinstra ontworpen nieuwbouw is het wat dorpse karakter van de Noorderbegraafplaats verrassend genoeg behouden gebleven, zelfs benadrukt. Dat was ook de ambitie van de architecten. Toen zij in 2009 door de Gemeente Amsterdam gevraagd werden een ontwerp te maken, kozen zij ervoor het oorspronkelijke landschapsontwerp van de begraafplaats als basis te nemen.

Architect Gianni Cito: “Vanaf het begin hebben we het niet als een architectonische opgave gezien, maar als een landschappelijke opgave.”

Paviljoens
Een van de belangrijkste kenmerken van het oorspronkelijke landschapsontwerp was de symmetrische opzet ervan. Bijgebouwen die in de loop van de decennia waren toegevoegd en die de symmetrie ontkrachten zijn daarom gesloopt. Alleen de monumentale aula van de begraafplaats is behouden gebleven. Hier omheen hebben Cito en Zeinstra een symmetrische nieuwbouw ontworpen.

Voor de oude aula is galerij gerealiseerd. Het pad dat hiermee gemaakt wordt loopt aan weerszijden als gang door in een nieuwe vleugel. Aan weerszijden van deze gang liggen de verschillende ruimtes van het uitvaartcentrum, van afscheidruimte tot crematieruimte. Achter de oude aula is een grotere nieuwe aula gebouwd.

“De nieuwbouw hebben we opgevat als een stel paviljoentjes die onderling gekoppeld zijn”, zegt Cito. “Bezoekers bewegen steeds tussen binnen en buiten. Daarbij ervaren ze continu de omgeving: de zon, de regen, de wind, de temperatuur, de aarde, het water… In het ritueel van het afscheid nemen ontstaat zo een sterke cadans.”

Omdat in dit uitvaartcentrum niet meer dan twee diensten per dag gehouden worden, kon de organisatie van het complex ontspannen gehouden worden. “Verkeersstromen hoefden niet gescheiden te worden”, aldus Cito. “Alle stromen konden over het maaiveld lopen.”

Voortbouwen
Wat betreft de architectuur van de paviljoens hebben Cito en Zeinstra zowel voortgebouwd als gereageerd op de monumentale aula uit 1931. Met een hoogte van negen meter steekt deze net boven de andere gebouwen uit. De nieuwe aula heeft een hoogte van acht meter gekregen, de vleugels zijn aan de achterzijde zeven meter hoog – aan de voorzijde zes meter hoog.

Cito vertelt dat deze hoogte wel een gespreksonderwerp is geweest bij bezuinigingsronden, maar benadrukt het belang ervan. Juist een hoge ruimte, in combinatie met een daklicht, levert de gewenste verstilde, contemplatieve ruimte op. “Bovenin de zalen is als het ware ruimte voor engeltjes”, zegt Cito. In de verte doen de ruimtes ook wel denken aan kleine houten kerken zoals die bijvoorbeeld in Scandinavië te vinden zijn.

Om de oude aula volledig onderdeel te laten zijn van de nieuwe compositie van het uitvaartcomplex is de beukmaat van de oudbouw in de nieuwbouw overgenomen. “Een heel vreemde maat overigens”, zegt Cito. Maar doordat de beukmaat in de gevels van zowel de oudbouw als nieuwbouw tot uitdrukking komt in penanten ontstaat een werkelijk gezamenlijk verhaal. “Vanaf de entree gezien valt het ritme van de galerij bijvoorbeeld samen met het ritme van de penanten in de oude aula.” Het hele complex danst als het ware op dezelfde maat.

Bij de materialsering van het ontwerp hebben de architecten met een schuin oog naar de architectuur van Dom van der Laan gekeken, moet Cito toegeven: “Als je dat eenmaal ervaren hebt, blijft dat als beeld bij je.” Het geheel is stevig gedimensioneerd. De gevels zijn zo daarbij zo vlak mogelijk gehouden. Ter contrast met de oudbouw is voor de nieuwbouw een licht baksteen gekozen.

Daglicht
Door het hele complex heen hebben Cito en Zeinstra gespeeld met het licht. Dat begint bij de glazen overkapping van de galerij. “In de zomer biedt die een lichte schaduw, maar wanneer er water of sneeuw op ligt is de lichtinval weer heel anders”, aldus Cito.

In de vleugels zijn de middengangen voorzien van lange daklichten. In de aanpalende ruimtes spelen, naast de ramen, de bolle raamstroken in de nok en ter hoogte van de dakrand een belangrijke rol in de beleving van de ruimte. Cito: “Door de bolling van het glas is het licht dat hierdoor binnenvalt net wat diffuser.”

De transparantie van de gevel wisselt overigens door het complex heen. Deze is volledig afgestemd op de functie van de ruimte. De nieuwe aula is rondom helemaal voorzien van ramen en biedt een panoramisch uitzicht over de begraafplaats.

Samenwerking
Architect Gianni Cito heeft het ontwerp samen met architect Herman Zeinstra gemaakt. Die samenwerking ontstond op het moment dat het bureau dat Cito met architect Ludo Grooteman runde – Blue Architects geheten – opging in het bureau dat Zeinstra met architect Liesbeth van de Pol heeft – Dok Architecten. Begin 2012 zijn Cito en Grooteman alweer vertrokken en zijn zij hun eigen bureau gestart: Moke Architecten.

In het ontwerp voor de Noorderbegraafplaats zijn volgens Cito uiteindelijk elementen van hemzelf en van Zeinstra te herkennen. Voor de glazen overkapping van de galerij en de bolle glasstroken heeft Cito zich bijvoorbeeld hard gemaakt. De overgedimensioneerde houten kapconstructie van de nieuwe aula is bijvoorbeeld ingebracht door Zeinstra. “Het was een plezierige samenwerking”, zegt Cito. “We vulden elkaar goed aan.”

Trefwoorden

begraafplaats amsterdam uitvaart rheinzink uitvaartcentrum herman zeinstra dok architecten gianni cito crematorium moke architecten noorderbegraafplaats

1	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
2	Een gevel uit treinramen voor een onderhoudsgebouw van NS dinsdag, 20 mei
3	Mecanoo presenteert ontwerp verbouwing Theater Hanzehof Zutphen maandag, 19 mei
4	Wenckebach – sociale woningbouw met toegevoegde kwaliteiten donderdag, 15 mei
5	Studio Hartzema presenteert plannen voor een nieuwe stad in Zeeland woensdag, 21 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Moke Architecten ontwerpt nieuwe havengebouwen tegenover Muiderslot

16 december 2021

Ceremoniegebouwen gaan op in de natuur

1 maart 2016

Dok wint prijsvraag seniorenappartementen

15 oktober 2010

Gouden A.A.P. 2012 voor Scheepvaartmuseum

15 mei 2012

Scheepvaartmuseum terug in oude glorie

11 oktober 2011

DOK wint prijsvraag Bonheiden

9 september 2010

Scheringa Museum staat te koop

3 april 2012

Dok vraagt jonge architecten voor Clarissenhof

20 september 2012

Cito en Grooteman weg bij Dok architecten

9 januari 2012

Eerste paal voor Caland Tower in Den Haag

12 november 2012

'Natuurlijke' brede school in Groningen

5 april 2012

Paviljoens Noorderbegraafplaats klaar

23 juli 2012

Alle biedingen Scheringa Museum afgewezen

4 oktober 2012

Een chalet, maar dan heel anders

23 oktober 2017

Kleuterschool in en rond oud gemeentehuis Bonheiden

19 februari 2015

Gelderland wil regels voor natuurbegraven

9 september 2015

Amsterdam-Noord beschermd stadsgezicht

4 maart 2014

Nieuwe studentenwoningen naast Kraanspoor

28 november 2013

Een paviljoen voor nieuwe afscheidsrituelen

12 september 2016

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Liesbeth van der Pol over vrijheid in het ontwerpen

27 mei 2022

Andere nieuwsberichten

Nominaties Amsterdamse Nieuwbouwprijs 2025 bekend

28 minuten geleden

De finalisten zijn door een publieksjury geselecteerd uit 54 nieuwbouwprojecten die tussen augustus 2023 en augustus 2024 gereedkwamen in de hoofdstad.

Being en COD ontwikkelen vier woongebouwen aan Tolhuiskanaal in Amsterdam-Noord

Gisteren, 15:53

Het project ASTR bestaat uit vier gebouwen met in totaal 229 woningen, plus bedrijfsruimten. Het ontwerp van Office Winhov zoekt de aansluiting bij het industriële karakter van de omgeving; DELVA maakt het ontwerp voor een groene buitenruimte.

Studio Hartzema presenteert plannen voor een nieuwe stad in Zeeland

Gisteren, 13:56

De nieuwe stad, met een omvang van zo’n 180 hectare en zo’n 12.000 woningen, kenmerkt zich door een samengaan van natuur en stad in een ‘symbiotische relatie’. Stad aan het Sloe moet bijdragen aan een hernieuwde vitaliteit van Zeeland.

Team met Mecanoo en Inside Outside wint tender kavel 1A2 Sluisbuurt

Gisteren, 10:52

Het plan SunSet bestaat uit een blok met gevarieerde volumes, met twee geschakelde torens als middelpunt. Ook is er veel ruimte voor groen op en rond de gebouwen.

Rekenkamer: begroting verbouwing Binnenhof ‘onrealistisch laag’

1 uur geleden

Toenmalig minister Stef Blok van Wonen presenteerde het oorspronkelijk budget van 475 miljoen euro zonder dat er een ontwerp lag.

Kamer niet gerust op betaalbaarheid stadsverwarming in nieuwe wet

Gisteren, 11:36

Voor huishoudens is de mogelijkheid van hoge kosten momenteel reden om geen aansluiting op de lokale stadsverwarming te willen.

Nieuwe editie van de Architecten Wielerkoers

20 mei, 2:45

Architecten met een passie voor (interieur)architectuur én voor fietsen kunnen hun hart ophalen bij de derde editie van de Architecten Wielerkoers, op donderdag 4 september 2025.

Nieuwe Rotterdamse aanpak woningbouw: meer snelheid, minder regels en heldere keuzes

20 mei, 9:49

Met kortere procedures, minder regels en duidelijke kaders voor ontwikkelaars en bouwers wil Rotterdam sneller betaalbare woningen bouwen, zonder in te leveren op kwaliteit of duurzaamheid.