“We hebben het opgevat als een landschappelijke opgave”

29 januari 2013, 17:47

Op de Noorderbegraafplaats in Amsterdam is een nieuw ensemble van uitvaartpaviljoens geopend. Op een open dag afgelopen zondag sprak Architectenweb met architect Gianni Cito van Moke Architecten, die het ontwerp van de paviljoens samen met architect Herman Zeinstra van Dok Architecten maakte.

Een reliek uit een andere tijd, dat is de Noorderbegraafplaats in Amsterdam-Noord. De begraafplaats is in 1931 aan de Buikslotermeerdijk in het vrije veld opgericht, maar is in de loop van de tijd omringd door infrastructuur en bebouwing. Ontworpen vóór de naoorlogse stadsuitbreidingen van Amsterdam doet de kleinschalige begraafplaats meer denken aan de dorpen in Noord-Holland dan aan het grootstedelijke van de stad.

Met de nu door Gianni Cito en Herman Zeinstra ontworpen nieuwbouw is het wat dorpse karakter van de Noorderbegraafplaats verrassend genoeg behouden gebleven, zelfs benadrukt. Dat was ook de ambitie van de architecten. Toen zij in 2009 door de Gemeente Amsterdam gevraagd werden een ontwerp te maken, kozen zij ervoor het oorspronkelijke landschapsontwerp van de begraafplaats als basis te nemen.

Architect Gianni Cito: “Vanaf het begin hebben we het niet als een architectonische opgave gezien, maar als een landschappelijke opgave.”

Paviljoens
Een van de belangrijkste kenmerken van het oorspronkelijke landschapsontwerp was de symmetrische opzet ervan. Bijgebouwen die in de loop van de decennia waren toegevoegd en die de symmetrie ontkrachten zijn daarom gesloopt. Alleen de monumentale aula van de begraafplaats is behouden gebleven. Hier omheen hebben Cito en Zeinstra een symmetrische nieuwbouw ontworpen.

Voor de oude aula is galerij gerealiseerd. Het pad dat hiermee gemaakt wordt loopt aan weerszijden als gang door in een nieuwe vleugel. Aan weerszijden van deze gang liggen de verschillende ruimtes van het uitvaartcentrum, van afscheidruimte tot crematieruimte. Achter de oude aula is een grotere nieuwe aula gebouwd.

“De nieuwbouw hebben we opgevat als een stel paviljoentjes die onderling gekoppeld zijn”, zegt Cito. “Bezoekers bewegen steeds tussen binnen en buiten. Daarbij ervaren ze continu de omgeving: de zon, de regen, de wind, de temperatuur, de aarde, het water… In het ritueel van het afscheid nemen ontstaat zo een sterke cadans.”

Omdat in dit uitvaartcentrum niet meer dan twee diensten per dag gehouden worden, kon de organisatie van het complex ontspannen gehouden worden. “Verkeersstromen hoefden niet gescheiden te worden”, aldus Cito. “Alle stromen konden over het maaiveld lopen.”

Voortbouwen
Wat betreft de architectuur van de paviljoens hebben Cito en Zeinstra zowel voortgebouwd als gereageerd op de monumentale aula uit 1931. Met een hoogte van negen meter steekt deze net boven de andere gebouwen uit. De nieuwe aula heeft een hoogte van acht meter gekregen, de vleugels zijn aan de achterzijde zeven meter hoog – aan de voorzijde zes meter hoog.

Cito vertelt dat deze hoogte wel een gespreksonderwerp is geweest bij bezuinigingsronden, maar benadrukt het belang ervan. Juist een hoge ruimte, in combinatie met een daklicht, levert de gewenste verstilde, contemplatieve ruimte op. “Bovenin de zalen is als het ware ruimte voor engeltjes”, zegt Cito. In de verte doen de ruimtes ook wel denken aan kleine houten kerken zoals die bijvoorbeeld in Scandinavië te vinden zijn.

Om de oude aula volledig onderdeel te laten zijn van de nieuwe compositie van het uitvaartcomplex is de beukmaat van de oudbouw in de nieuwbouw overgenomen. “Een heel vreemde maat overigens”, zegt Cito. Maar doordat de beukmaat in de gevels van zowel de oudbouw als nieuwbouw tot uitdrukking komt in penanten ontstaat een werkelijk gezamenlijk verhaal. “Vanaf de entree gezien valt het ritme van de galerij bijvoorbeeld samen met het ritme van de penanten in de oude aula.” Het hele complex danst als het ware op dezelfde maat.

Bij de materialsering van het ontwerp hebben de architecten met een schuin oog naar de architectuur van Dom van der Laan gekeken, moet Cito toegeven: “Als je dat eenmaal ervaren hebt, blijft dat als beeld bij je.” Het geheel is stevig gedimensioneerd. De gevels zijn zo daarbij zo vlak mogelijk gehouden. Ter contrast met de oudbouw is voor de nieuwbouw een licht baksteen gekozen.

Daglicht
Door het hele complex heen hebben Cito en Zeinstra gespeeld met het licht. Dat begint bij de glazen overkapping van de galerij. “In de zomer biedt die een lichte schaduw, maar wanneer er water of sneeuw op ligt is de lichtinval weer heel anders”, aldus Cito.

In de vleugels zijn de middengangen voorzien van lange daklichten. In de aanpalende ruimtes spelen, naast de ramen, de bolle raamstroken in de nok en ter hoogte van de dakrand een belangrijke rol in de beleving van de ruimte. Cito: “Door de bolling van het glas is het licht dat hierdoor binnenvalt net wat diffuser.”

De transparantie van de gevel wisselt overigens door het complex heen. Deze is volledig afgestemd op de functie van de ruimte. De nieuwe aula is rondom helemaal voorzien van ramen en biedt een panoramisch uitzicht over de begraafplaats.

Samenwerking
Architect Gianni Cito heeft het ontwerp samen met architect Herman Zeinstra gemaakt. Die samenwerking ontstond op het moment dat het bureau dat Cito met architect Ludo Grooteman runde – Blue Architects geheten – opging in het bureau dat Zeinstra met architect Liesbeth van de Pol heeft – Dok Architecten. Begin 2012 zijn Cito en Grooteman alweer vertrokken en zijn zij hun eigen bureau gestart: Moke Architecten.

In het ontwerp voor de Noorderbegraafplaats zijn volgens Cito uiteindelijk elementen van hemzelf en van Zeinstra te herkennen. Voor de glazen overkapping van de galerij en de bolle glasstroken heeft Cito zich bijvoorbeeld hard gemaakt. De overgedimensioneerde houten kapconstructie van de nieuwe aula is bijvoorbeeld ingebracht door Zeinstra. “Het was een plezierige samenwerking”, zegt Cito. “We vulden elkaar goed aan.”

Trefwoorden

begraafplaats amsterdam uitvaart rheinzink uitvaartcentrum herman zeinstra dok architecten gianni cito crematorium moke architecten noorderbegraafplaats

1	Eerste grootschalige houten woongebouw van Rotterdam opgeleverd dinsdag, 13 mei
2	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
3	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
4	Parametrisch ontworpen lattengevel golft rond Wolder Huus voor Sport en Cultuur maandag, 12 mei
5	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Moke Architecten ontwerpt nieuwe havengebouwen tegenover Muiderslot

16 december 2021

Ceremoniegebouwen gaan op in de natuur

1 maart 2016

Dok wint prijsvraag seniorenappartementen

15 oktober 2010

Gouden A.A.P. 2012 voor Scheepvaartmuseum

15 mei 2012

Scheepvaartmuseum terug in oude glorie

11 oktober 2011

DOK wint prijsvraag Bonheiden

9 september 2010

Scheringa Museum staat te koop

3 april 2012

Dok vraagt jonge architecten voor Clarissenhof

20 september 2012

Cito en Grooteman weg bij Dok architecten

9 januari 2012

Eerste paal voor Caland Tower in Den Haag

12 november 2012

'Natuurlijke' brede school in Groningen

5 april 2012

Paviljoens Noorderbegraafplaats klaar

23 juli 2012

Alle biedingen Scheringa Museum afgewezen

4 oktober 2012

Een chalet, maar dan heel anders

23 oktober 2017

Kleuterschool in en rond oud gemeentehuis Bonheiden

19 februari 2015

Gelderland wil regels voor natuurbegraven

9 september 2015

Amsterdam-Noord beschermd stadsgezicht

4 maart 2014

Nieuwe studentenwoningen naast Kraanspoor

28 november 2013

Een paviljoen voor nieuwe afscheidsrituelen

12 september 2016

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Liesbeth van der Pol over vrijheid in het ontwerpen

27 mei 2022

Andere nieuwsberichten

Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML

Gisteren, 14:00

ASML, gemeente Eindhoven, Nudus en Sweco Architects hebben het Voorlopig Ontwerp Stedenbouwkundig Plan gepresenteerd voor een mogelijke uitbreiding van ASML aan de noordzijde van de Brainport Industries Campus.

Antonia Schreiber wint Kazerne Design Award 2025 met circulair pleistermateriaal

15 mei, 12:15

Wat als koeienmest geen probleem is, maar een waardevolle grondstof? Ontwerper Antonia Vincenza Schreiber zette die gedachte om in een concreet project en is nu met ‘Local Shit’ aangewezen als winnaar van de Kazerne Design Award 2025.

Nai010 presenteert architectuurgids Gebouwen door Vrouwen in Rotterdam

15 mei, 11:31

Op zaterdag 7 juni wordt de architectuurgids Gebouwen door Vrouwen: Rotterdam gepresenteerd. In het boek zijn vijftig Rotterdamse gebouwen te zien die door vrouwen zijn ontworpen, of waar ze een flinke bijdrage aan hebben geleverd.

AFFR biedt voorpremière van film Universal Language tijdens Rotterdam Architectuur Maand

15 mei, 10:15

In de film staat de Canadese stad Winnepeg centraal, maar dan in een setting dat Perzisch naast Frans de dominante taal van Canada is.

Ministerie onderzoekt oorzaak van daling nieuwbouwvergunningen

15 mei, 1:29

Het CBS meldde donderdag dat het aantal nieuwbouwvergunningen begin dit jaar met 3500 is gedaald tot 12.500 ten opzichte van het eerste kwartaal van 2024.

PBL: klimaatplannen Hermans onvoldoende voor klimaatneutraal 2050

15 mei, 10:04

Dat constateert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een zogenoemd position paper over het klimaatbeleid dat eind april is aangekondigd.

MOB erkent noodzaak Binnenhofrenovatie, maar hekelt geitenpaadjes

14 mei, 5:51

De milieuorganisatie is echter klaar met “geitenpaadjes” die de overheid volgens haar gebruikt om onder de eigen stikstofregels uit te komen.

Aantal vergunningen voor tijdelijke woningen weer fors gestegen

14 mei, 9:39

Om het woningtekort tegen te gaan komen er in Nederland steeds meer tijdelijke huizen bij. Vorig jaar is voor 6.166 van deze woningen een vergunning verstrekt, meldt het CBS.