Het onderkomen van Architectuurcentrum Amsterdam

Onvrede en zorgen bij architectuurcentra over subsidies

9 februari 2018, 14:30

Bij de Nederlandse architectuurcentra heersen onvrede en zorgen over de subsidies die ze krijgen van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Het fonds heeft dit jaar veel minder aanvragen voor ondersteuning van hun programma’s gehonoreerd, waardoor enkele organisaties in de problemen zijn gekomen. Verschillende centra kunnen zich niet vinden in de argumenten die het Stimuleringsfonds aanvoert om geen subsidie te verlenen. Ook maken de instellingen zich ongerust over de financiële waardering vanuit het Rijk voor hun vakgebied. “Hoe moeten wij in de toekomst nog programma’s blijven maken?”

Het Stimuleringsfonds heeft dit jaar ruim 1,1 miljoen euro subsidie toegekend voor de programma’s van 21 instellingen uit de creatieve industrie. Hoewel dit bedrag niet verschilt met het geld dat er in 2017 te verdelen viel, komt de architectuur als een van de drie segmenten die uit de ruif eten (vormgeving en e-cultuur zijn de andere) er een stuk bekaaider van af dan in eerdere jaren.

Slechts vijf architectuurcentra (en een stichting voor landschapsarchitectuur) krijgen deze keer subsidie vanuit de Deelregeling Activiteitenprogramma’s, tegenover negen vorig jaar. Vier architectuurcentra die in 2017 waren gehonoreerd staan wederom op de lijst: CASA (Arnhem), AIR (Rotterdam), Rondeel (Deventer) en Podium voor Architectuur Haarlemmermeer en Schiphol.

Het is echter niet zozeer de bijna-halvering van het aantal toekenningen dat kwaad bloed zet, vrijwel alle architectuurcentra vragen jaarlijks subsidie aan bij het Stimuleringsfonds en vangen zeker sinds de beruchte cultuurbezuinigingen in 2013 wel eens bot. De wrevel treft vooral de argumentatie achter de afwijzingen, die in sommige gevallen als een klap in het gezicht wordt ervaren.

Onvoldoende agenderend
Volgens het Stimuleringsfonds ontbrak het bij meerdere architectuurcentra aan ‘een uitgewerkte visie en positionering op urgente thema’s’ als energietransitie, zorg en circulariteit. Ook waren verschillende architectuurcentra in de ogen van de commissie die adviseert over het toekennen of afwijzen van een subsidie onvoldoende agenderend en vernieuwend.

Peter Michiel Schaap, directeur-coördinator bij het Groningse Platform GRAS dat voor het eerst in zijn bestaan subsidie misliep, zegt zich totaal niet te herkennen in deze argumenten. “Ik dacht even dat de afwijzingsbrief naar de verkeerde aanvrager was verstuurd”, zegt Schaap.

Al sinds de oprichting in 1999 werkt Platform GRAS als een culturele onderneming, die naast het ‘eigen’ programma in opdracht werkt en zelf projecten initieert waarbij een opdrachtgever wordt gezocht.

“Zonder onszelf op de borst te willen kloppen, denk ik niet dat je Platform GRAS een agenderende functie kunt ontzeggen. Bovendien zoeken we in onze projectvormen altijd de vernieuwing. Zo hebben wij bijvoorbeeld een wooncoöperatie opgericht voor een doelgroep die buiten de boot valt in het sociale en dure segment. Een puur agenderend project, dat essentieel is om de groei van de stad te kunnen faciliteren.”

Sturen in de agenda
Ook Yvonne Franquinet, directeur bij Architectuurcentrum Amsterdam (Arcam), heeft grote vraagtekens bij de argumenten van het Stimuleringsfonds. “Wat mij bovendien opvalt, is dat de adviescommissie zelf heeft bedacht welke thema’s behandeld moeten worden komend jaar. Ik vind het vrij ongebruikelijk dat een commissie die moet oordelen, wil sturen in de agenda.”

Dat laatste is een misvatting, vertelt Anouk Laverge, coördinator van het Activiteitenprogramma bij het Stimuleringsfonds. “De genoemde thema’s zijn voorbeelden van onderwerpen die we soms misten, het is niet zo dat we op de stoel van de aanvrager willen gaan zitten en vooraf bepalen wat er op de agenda moet. We zochten wel naar onderwerpen die groter zijn dan alleen het lokale belang.”

Scherpe keuzes
Laverge benadrukt dat er met het beperkte budget en 43 subsidieaanvragen vanuit de gehele creatieve industrie ‘scherpe keuzes’ gemaakt moesten worden. “Het lijkt nu alsof veel architectuurcentra zomaar zijn afgewezen, maar dit is per programma wel specifiek te verklaren. Ik wil niet ingaan op afzonderlijke gevallen, maar sommige centra dienden bijvoorbeeld hele traditionele programmavormen in, terwijl er duidelijk om vernieuwing en experiment was gevraagd. Of er was wel een interessant en urgent voorstel ingediend, maar paste het niet binnen deze deelregeling. Die centra hebben een nieuwe aanvraag voor een van onze andere subsidies gedaan.”

Voor de meeste architectuurcentra is een subsidie vanuit de Deelregeling Activiteitenprogramma’s vrijwel onontbeerlijk. De bijdragen, die dit jaar varieerden van 25.000 tot 90.000 euro, vormen een substantieel onderdeel van de doorgaans kleine begrotingen van de instellingen. Veel architectuurcentra bezuinigen op programma en organisatie (waaronder personeel) als de subsidie wegvalt. Op de lange termijn zijn de gevolgen nog erger; de centra dreigen hun essentiële rol binnen de architectuur te verliezen.

“Ik zou Platform GRAS best kunnen omvormen tot een spreekwoordelijke BV die volledig in opdracht werkt, maar daarvoor zijn we niet opgericht”, zegt Schaap. “Onze basisdoelstelling is om mensen te betrekken bij het gesprek over de stad en hen te laten zien wat ontwerp in brede zin kan betekenen. Daarbij willen we niet alleen agenderen. We willen ook impact genereren. Voor het uitvoeren van die taak is de bijdrage van het fonds essentieel, net als voor het waarborgen van onze onafhankelijkheid. We zijn natuurlijk ontzettend blij met de steun van de gemeente Groningen, maar we moeten juist ook kritisch kunnen zijn op diezelfde gemeente. Daarom is het van essentieel belang dat we kunnen bogen op landelijk verkregen geld.”

Reparatiebudget
Volgens Franquinet zit het probleem nog dieper. “Het gaat erom hoe onze discipline behandeld wordt binnen de kunsten. Vorig jaar hebben de instellingen voor podiumkunst een 'reparatiebudget' gekregen; subsidie die ze eerder door de cultuurbezuinigingen waren misgelopen, ondanks dat ze positief waren beoordeeld. Het reparatiebudget alleen al bedroeg tien miljoen euro, dat is meer dan er beschikbaar is voor de gehele creatieve industrie. Ons budget is piepklein ten opzichte van andere kunsten. Vanuit het beleid voor kunst en cultuur wordt geredeneerd dat wij meer een industrie dan culturele instellingen zijn en daarom in staat moeten worden geacht zelf ons budget rond te krijgen. Dat is gewoon een misvatting. Wij zijn culturele instellingen die programma’s maken over architectuur, zoals een centrum voor beeldende kunst dat doet binnen zijn discipline. Daarbij krijgen architectuurinstellingen minder private bijdragen dan andere kunsten. Als de overheid zich dan ook nog terugtrekt, hoe moeten wij dan programma’s blijven maken? Zeventig procent van mijn tijd gaat op aan het rondkrijgen van de begroting en organisatie, dat is ontzettend inefficiënt en het lijkt me niet datgene waar we het allemaal voor doen.”

Arcam, Platform GRAS en CAST (Tilburg) hebben procedureel bezwaar ingediend bij het Stimuleringsfonds over de verstrekking van subsidies dit jaar. De architectuurcentra die dit jaar subsidie vanuit de Deelregeling Activiteitenprogramma’s hebben ontvangen, zijn Rondeel, CASA, AIR, Podium voor Architectuur Haarlemmermeer en Schiphol, en Schunck (Heerlen). Ook de stichting Sense of Place (landschapsarchitectuur) kan een bijdrage tegemoet zien.

Trefwoorden

yvonne franquinet stimuleringsfonds creatieve industrie arcam platform gras peter michiel schaap anouk laverge architectuurcentrum

1	De Caap: 150 meter hoge blikvanger voor wijk Rivium donderdag, 14 november
2	PosadMaxwan tekent ruimtelijk ontwikkelperspectief voor campus TU Delft dinsdag, 12 november
3	VORM vestigt hoofdkantoor in De Nieuwe Maaskant Rotterdam woensdag, 13 november
4	Atelier van Berlo winnaar Next Step Award 2019 donderdag, 14 november
5	Vughtse villa ontworpen als traditionele hoeve dinsdag, 12 november