2024: van de nieuwe Omgevingswet tot het Bal der Verbeelding

In het jaar 2024 kreeg Nederland weer een volwaardig ministerie voor ruimtelijke ordening en volkshuisvesting. Dat bleek nodig ook, want de ruimtelijke problemen stapelen zich nog altijd op. Verder trad de Omgevingswet eindelijk in werking, probeerde de BNA zich te herstellen na het desastreuze jaar 2023, waarschuwde Jan Peter Wingender dat de algemene geldigheid van de cao voor architecten op de tocht stond. Een overzicht van het belangrijkste nieuws van 2024.

Op 1 januari 2024 ging na jaren van soebatten de Omgevingswet in. De invoering van deze wet, die het aanvragen van een bouwvergunning eenvoudiger moet maken, liet door allerlei problemen in de aanloop acht jaar op zich wachten. Het eerste jaar dat de wet van kracht was verliep op het oog vrij soepel. Zowel ruimtelijk minister Hugo de Jonge als zijn opvolger Mona Keijzer sprak van een ‘rustige en stabiele’ invoering, al waren er in de eerste maanden wel storingen in het digitaal stelsel achter de wet. Ook bleek uit onderzoek van de Vereniging Eigen Huis (VEH) dat de bouwleges in het eerste halfjaar met 24 procent waren gedaald, wat eveneens een belangrijke doelstelling van de wet is. Wel zou de VEH dat gemeenten transparanter worden over hun kosten voor de prijs van een vergunning voor een nieuwbouwhuis, want die schiet vaak alle kanten op.

Neemt niet weg dat er dit jaar weer weinig bouwvergunningen voor nieuwwoningen zijn verstrekt, nadat vorig jaar een dieptepunt werd bereikt met 55.000 verleende bouwvergunningen. Het CBS becijferde in november dat in het derde kwartaal niet meer dan 12.4000 nieuwe woningen waren vergund, na een ook al niet al te hoopvolle 18.900 in de drie maanden daarvoor. En dat terwijl het kabinet de ambitie heeft om jaarlijks 100.000 nieuwe woningen te realiseren en de huizenprijzen vrijwel maandelijks records breken. Veel mensen kunnen inmiddels geen huis meer kopen, terwijl de huren eveneens flink stijgen. In juli noteerde het CBS met gemiddeld 5,4 procent de grootste stijging in huurprijzen in dertig jaar tijd. De Wet Betaalbare Huur, die vroeg in de zomer werd aangenomen door de Eerste Kamer, moet paal en perk stellen aan de hoogte van huren, maar die wet kwam weer onder vuur te liggen omdat volgens critici beleggers om die reden hun vastgoed verkopen en het aantal huurwoningen bijgevolg afneemt. NRC becijferde in november dat er sinds de introductie van de wet meer dan drieduizend huurwoningen van de markt zijn verdwenen.

Met zulke complexe problematiek mag het een opluchting heten dat Nederland sinds dit jaar weer over een volwaardig ministerie voor volkshuisvesting en ruimtelijke ordening beschikt. Zeker in de architectuur werd al jaren uitgekeken naar een overheid die weer de regie neemt bij de aanpak van de vele ruimtelijke opgave waar het land voor staat. Een eerste daad van de nieuwe VRO-minister Keijzer was het organiseren van een woontop, waarbij het Rijk, lagere overheden, corporaties en marktpartijen afspraken maakten om de bouw te versnellen naar 100.000 woningen per jaar. Tot de belangrijkste punten uit de gesloten ‘woondeal’ behoren dat er de komende jaren sneller en op meer plekken woningen gebouwd gaan worden en dat twee derde van de nieuwbouw betaalbaar moet zijn. Voor ongeveer 75.000 nieuwe woningen is al een plek gevonden.

Wel is de vraag gerechtvaardigd of dit kabinet nu de gedroomde regering is die ruimtelijk Nederland bij de hand neemt bij de steeds talrijker wordende ruimtelijke uitdagingen, die volgens vele experts integraal en in multidisciplinair verband het hoofd geboden dienen te worden. Naast de crisis op de woningmarkt zijn er ook nog kolossale opgaven als (een kleine greep) de energietransitie, klimaat, netcongestie, funderingsproblematiek, verslechterende waterkwaliteit en een toenemend tekort aan zoetwater en verouderende infrastructuur. De nieuwe coalitie, met de omstreden PVV als de grootste partij, toonde zich in zijn eerste maanden bepaald niet stabiel. Daarnaast was er de angst voor afbraakbeleid.

Landbouwminister Femke Wiersma maakte dit waar door de breken met het Nationaal Programma Landelijk Gebied, terwijl de provincies hun plannen al hadden klaarliggen, en ze geen alternatief plan kon overleggen. Keijzer deed voor haar aantreden ook de wenkbrauwen fronsen door te stellen dat stikstof geen probleem vormt voor de woningbouw, terwijl ze aan het eind van het jaar de verplichte nestvoorziening bij nieuwbouw wilde schrappen (daarop werd ze teruggefloten door de Tweede Kamer).

Bij de door Keijzer georganiseerde woontop was ook de BNA aanwezig - en via de voorbereidende ‘tafelsessies’ heeft de brancheorganisatie voor architecten een bijdrage geleverd aan de uiteindelijke woondeal. Voor de BNA was het dit jaar zaak om na het desastreuze jaar 2023 het vertrouwen terug te winnen bij de achterban en de zichtbaarheid van de organisatie in de buitenwereld te vergroten. Met de in februari directeur Anne Schroën is er in dit opzicht zeker nieuw elan; samen met BNA-voorzitter Jeroen de Willigen was ze regelmatig aan het lobby’en in onder meer de politiek en het bedrijfsleven, wat ze ook regelmatig letterlijk lieten zien op social media. Ook zochten ze meer de samenwerking met andere organisaties, bijvoorbeeld in Architectuur Overal, een samenwerking van zeven Nederlandse architectuurorganisaties die de zichtbaarheid en relevantie van architecten in de maatschappij wil vergroten. Om het ledenaantal van de BNA weer te vergroten, bood de organisatie dit jaar proeflidmaatschappen aan voor bureaus die nog geen lid waren of in de afgelopen jaren juist waren vertrokken. De inspanningen hebben vruchten afgeworpen, want het ledenaantal ligt weer ongeveer op het niveau van begin 2023, het jaar waarin de BNA een hoop leden verloor. De eerste editie van het Bal der Verbeelding, waarmee de brancheorganisatie het jaar uitluidde, kreeg zo een extra feestelijk tintje. Volgend jaar staat een tweede editie van het evenement op de rol.

Dat het herstelde ledenaantal voor de BNA van belang is, bleek uit de waarschuwende woorden die architect en BNA-bestuurslid Jan Peter Wingender in februari sprak in de Architectenweb Podcast. Het moment naderde dat de brancheorganisatie minder dan zestig procent van de beroepsgroep vertegenwoordigde, waarmee de cao voor architecten zijn algemene geldigheid dreigde te verliezen. Tot wat voor uitwassen dit kan leiden, legde de Vlaamse architect Oana Bogdan uit aan de hand van de situatie in België, waar geen cao voor de architectenbranche bestaat. In vervolg op de podcast reflecteerde Wingender in een zevendelige serie columns op Architectenweb op de rol van de cao als zakelijke en professionele basis voor architecten en architectenbureaus.

En verder…

Uiteraard gebeurde in 2024 te veel om allemaal in een verhaal te kunnen opnemen. Daarom een overzicht van verschillende ‘highlights’ uit het nieuws en andersoortige artikelen van afgelopen jaar gegroepeerd per stad:

Amsterdam