Fotomontage van de toekomstige openbare ruimte op het Tour & Taxis terrein

Herman Teirlinckgebouw: poëzie uit het gewone

22 september 2017, 10:32

Op het industriële Tour & Taxis terrein net ten noorden van de Brusselse binnenstad heeft Neutelings Riedijk Architecten een maar liefst 65.000 m² groot kantoorgebouw ontworpen voor de Vlaamse overheid. Het is een gebouw geworden dat zich nadrukkelijk naar zijn omgeving gevoegd, eigenlijk heel gewoon wil blijven.

Wanneer je de plattegronden en doorsneden van het Herman Teirlinckgebouw bekijkt, valt boven alles op hoe rationeel het publieke kantoorgebouw is opgebouwd. De plattegronden staan op een vierkant grid van 7.2 meter, waarbij de vloeren drie beuken breed rond twee atria meanderen. De grote vloervelden die hieruit ontstaan – zeer goed voor de onderlinge communicatie – worden door slecht drie kernen met liften en trappen ontsloten, waarbij de kern die ook de toren bedient iets is vergroot.

De eerste twee verdiepingen van het gebouw zijn grotendeels publiek toegankelijk. Op de begane grond zijn allerlei ‘winkeltjes’ opgenomen: een koffiebar, een restaurant, twee recepties, en een plek waar medewerkers kantoorbenodigdheden kunnen krijgen. Ook is hier een theaterzaal gerealiseerd, voor publieke bijeenkomsten. Een stelsel van trappen trekt de publieke sfeer door naar de eerste verdieping, waar alle vergaderruimtes zijn ondergebracht rond platforms met koffiebarretjes, en kleinere en informelere ontmoetingsruimtes.

De verdiepingen daarboven zijn ingericht als kantoorruimte, waarbij de middelste zone – het verst van de gevel – gereserveerd is voor kleine vergaderruimtes, archiefruimtes, printfaciliteiten, en dergelijke. Wat betreft de werkplekken zelf is de overheidsinstantie overgegaan naar open kantoorruimtes met om iedere twee beuken een partitie voor de akoestiek. Alleen de bovenste verdieping van de toren wijkt af, voor de ministers is daar extra verdiepingshoogte gemaakt. Helemaal bovenin de toren tenslotte is een dakterras ontworpen voor zomerse borrels.

Aan het gevelontwerp is de rationaliteit van de plattegronden en doorsneden goed af te lezen. Iedere beuk heeft zijn eigen, brede raam gekregen, met een vaste zonwering buiten, en automatische lichtwering binnen. Net als dat binnen het geval is, is ook in de gevel de bekroning van de toren verbijzonderd, en zijn de ramen op de begane grond hoger getrokken om het publieke karakter van de plint te benadrukken.

De afgelopen jaren heeft Neutelings Riedijk Architecten veel publieke gebouwen afgeleverd, zoals MAS, Rozet, Het Eemhuis en Stadhuis Deventer, en dit kantoor voor de Vlaamse overheid verschilt hier sterk van. Waar het Rotterdamse bureau bij zijn publieke gebouwen het karakter ervan nadrukkelijk aanzet met sculpturale ornamenten en indrukwekkende binnenruimtes, daar houdt het zich hier bewust in. Het gebouw is bijna saai, in de positieve zin van het woord. Het is gewoon een heel helder en efficiënt gebouw.

Poëzie uit kunst en ruimtelijkheid
Neutelings Riedijk zou Neutelings Riedijk niet zijn als het binnen die rationaliteit niet toch poëzie zou weten toe te voegen. Dat begint al direct na binnenkomst in de ‘straat’ die over de lengterichting door het gebouw loopt. In het plafond zijn hier ronde verlichte vlakken opgenomen in betonnen ringen met een diameter van negen meter. De verlichte vlakken boven de binnentuinen zijn door kunstenaar Sofie Nys voorzien uitvergrote beelden en planten zoals die in de negentiende eeuw gedocumenteerd werden. De twee vlakken boven de recepties zijn door kunstenaar Aglaia Konrad voorzien van architectonische fotocollages. De overige zes vlakken, boven de ‘straat’, zijn door kunstenaar Pieter Vermeersch voorzien van prints van uitvergroot natuursteen.

Bij zijn rondleiding door het gebouw wijst architect Willem Jan Neutelings vanuit de ‘straat’ enthousiast op de diagonale ruimtelijkheid die de atria opleveren. De meander in de plattegrond wisselt ter hoogte van de tweede en derde verdieping van richting, waardoor de atria in de plint overdekt worden en daar tegenover, verhoogd, nieuwe atria ontstaan.

Naast de spectaculaire ruimtelijkheid die dit oplevert, hebben de publieke plint en de besloten kantoorwereld erboven zo ook slim hun eigen tuinen gekregen. Ook weer heel rationeel dus. De tuinen op de begane grond hebben een stedelijker karakter, met veel verharding, zodat ze ruimte kunnen bieden voor terrassen en bijeenkomsten. De tuinen op niveau moeten over een paar jaar dichtbegroeid zijn en bieden ruimte om in een informele omgeving te werken of te overleggen. Jungles, noemt Neutelings ze.

De poëzie gaat verder in de stevige betonnen kaders die de gevels zowel binnen als buiten hebben gekregen. Deze kaders zijn door kunstenaar Henri Jacobs voorzien van een reliëf uit vloeiende lijnen, een ‘ecriture souple’ zoals hij het zelf noemt. De bewust slordige manier waarop de lijnen getrokken zijn, vormt een welkome relativering van de rationele kantoorgebouw en het kantoorleven daarin. Net zoals een Jiskefet-grap dat op de werkvloer kan doen. In de stalen trappen die naar de vergaderruimtes op de eerste verdieping leiden komt dit lijnenspel ook terug.

Verbonden met de omgeving
Het gebouw voor de Vlaamse overheid is gerealiseerd op het voormalige Thurn en Taxis gebied, nu Tour & Taxis genoemd, net ten noorden van de Brusselse binnenstad. Uit de levendige handel, onder andere met zijn eigen koloniën, ontstond hier begin twintigste eeuw een groot goederenstation met enorme opslagloodsen. Nadat het gebied begin jaren negentig in onbruik was geraakt, is het verkocht aan een ontwikkelaar, die er nu stapsgewijs een gemengde stadswijk realiseert, met wonen, werken en winkels.

De drie enorme loodsen die behouden zijn gebleven, zijn of worden nu getransformeerd, en vormen het fundament voor het karakter van de nieuwe stadswijk. Het direct aan het kanaal gelegen Koninklijk Pakhuis is volledig gerenoveerd en huisvest rond een binnenstraat een mix van winkels en kantoren. De industriële hal ernaast wordt nu gebruikt voor events en beurzen. En de enorme hal daar weer achter wordt momenteel getransformeerd tot een winkelcentrum met kantoorruimte erboven. Het ontwerp hiervoor is ook gemaakt door Neutelings Riedijk Architecten, dat bij de transformatie de ruimte onder een van de drie monumentale stationskappen volledig open houdt.

Het Herman Teirlinckgebouw vormt samen met het Koninklijk Pakhuis de poort tot het gebied. Sommige architecten zouden zich op zo’n plek kunnen laten verleiden om een accent toe te voegen. Neutelings Riedijk Architecten koos er echter voor om aansluiting te zoeken bij het oude pakhuis, de hoogte en breedte daarvan op te pakken, en door te zetten in het nieuwe blok. Hoewel uit een andere tijd, en gebouwd met een andere functie, verhouden de gebouwen zich zo echt tot elkaar, wat onderstreept wordt door het gelijke gebruik van gele baksteen.

De overdekte binnenstraat van het Koninklijk Pakhuis inspireerde de architecten om deze door te zetten in het gebouw er tegenover. Zo is een helder stedelijk weefsel ontstaan, waar bezoekers op een vanzelfsprekende manier hun weg in vinden.

Duurzaamste kantoorgebouw van België
Hoewel dit niet direct aan het gebouw is af te zien, is bij het Herman Teirlinckgebouw hoog ingezet wat betreft duurzaamheid. Gerekend volgens het waarderingshandboek van de Vlaamse Overheid haalt het gebouw de hoogste graad van duurzaamheid voor een kantoorgebouw in België. Dit komt vooral door de compacte hoofdvorm van het gebouw, maar ook door bouwkundige maatregelen als hoge isolatie en luchtdichtheid, beperking van het glasoppervlak, bakstenen gevels en gerecyclede materialen.

Op het vlak van klimaat en energie zijn de meest geavanceerde installaties toegepast, benadrukt Neutelings Riedijk Architecten. Warmte wordt opgewekt via geothermie, regenwater wordt opgevangen, en elektriciteit wordt opgewekt met zonnepanelen. Al het glas in het gebouw is vanzelfsprekend driedubbel uitgevoerd.

In de kantoorruimtes hangen grote, rond baffles met geïntegreerde verlichting, zodat de ruimtes gekoeld kunnen worden via leidingen in de betonnen plafonds. Frisse lucht wordt hier ingeblazen via de verhoogde computervloer en afgezogen richting de verder niet geklimatiseerde atria. Dit systeem is niet alleen zeer zuinig; doordat de lucht minder gekoeld hoeft te worden, hebben gebruikers minder snel last van ‘droge lucht’.

“Als je het gebouw in de stad ervaart, zou je niet zeggen dat het toch echt 65.000 m² groot is”, analyseert Neutelings. “Het gebouw is wel groot, maar niet overweldigend.” Dat de toren in de tweede lijn ligt, gezien vanaf het kanaal, draagt hier aan bij.

Neutelings Riedijk Architecten heeft voor de Vlaamse Overheid een gebouw ontworpen dat geen uitzondering binnen het stedelijk weefsel vormt - zoals publieke gebouwen dat in hun optiek wel dienen te zijn - maar nadrukkelijk onderdeel van is. Het gebouw is onderdeel van het ‘fond’, zoals het bureau het graag noemt; de achtergrond van de stad. Een heel gewoon gebouw, dat bijzonder spaarzaam is wat betreft zijn energieverbruik, en vol poëzie zit in zijn publieke ruimtes en de kunst die daarin zijn opgenomen.

Trefwoorden

herman teirlinckgebouw brussel kantoorgebouw neutelings riedijk architecten passiefbouw

1	Realisatie omvangrijk houten gebouw van Nudus voor Havenbedrijf Rotterdam stap dichterbij woensdag, 20 november
2	Museum Kruithuis ’s-Hertogenbosch officieel geopend na zorgvuldige transformatie dinsdag, 19 november
3	Team onder leiding van KAAN Architecten ontwerpt geavanceerd onderzoeksgebouw in Lausanne maandag, 18 november
4	Een houten villa genesteld in het bos donderdag, 21 november
5	Sereen toevluchtsoord hoog boven de stedelijke drukte woensdag, 20 november

Gerelateerde nieuwsberichten

MVRDV presenteert masterplan voor grootschalige woningbouw Tour & Taxis

30 oktober 2023

Handtekeningen voor realisatie Lorentz Leiden Fase 2 gezet

23 april 2020

Neutelings Riedijk wint prijsvraag voor herontwikkeling terrein Thyssen in Keulen

8 mei

STUK in Leuven heropend na renovatie door Neutelings Riedijk Architecten

27 juni 2023

Neutelings Riedijk wint prijsvraag Cité des Imaginaires en Grand Musée Jules Verne in Nantes

17 mei

Neutelings Riedijk maakt schetsontwerp verbouwing Amsterdam Museum

25 juni 2018

Tien exemplaren ‘Ornament and Identity’ te winnen

22 maart 2018

Neutelings Riedijk ontwerpt ZIL Toren in Moskou

8 oktober 2015

Naturalis schikt met Verheijen over verbouwing

20 maart 2017

Neutelings Riedijk ontwerpt Vlaams overheidsgebouw

18 juni 2014

Ontwerp Naturalis Biodiversity Center gereed

12 februari 2015

Keynotes van Het Grote Publieke Gebouwen Congres bekend

19 april 2017

Neutelings Riedijk kandidaat voor Mediahuis Brussel

20 juni 2017

Bouw Naturalis Biodiversity Center van start

10 januari 2017

Verslag van Het Grote Publieke Gebouwen Congres

9 juni 2017

Neutelings Riedijk op shortlist voor Lets museum

2 februari 2016

OMA en Neutelings Riedijk sprekers congres Architectenweb

16 januari 2014

Zeven projecten in Nederland op longlist EU Mies Award 2019

12 december 2018

WTC Brussel wordt multifunctioneel complex

4 april 2019

Boek over dromenjagers in het gehate Brussel

24 mei 2019

Nieuwe kantoren voor Europese Commissie aan Wetstraat Brussel

24 juli 2019

OMA en Jaspers-Eyers ontwerpen nieuwe hoofdkantoor NMBS

24 februari 2020

Fase 1 van project Lorentz Leiden is afgerond

12 mei 2020

Bouw Heldentoren Knokke (Neutelings Riedijk) gaat van start

1 september 2020

Brussel schrijft aanbesteding uit voor cultureel centrum Molenbeek

5 oktober 2020

Neutelings Riedijk verandert Gare Maritime in overdekte 'stad'

12 oktober 2020

Brussel zoekt ontwerpers voor sportgebouw aan Vergotedok

8 januari 2021

Proximus-torens in Brussel herontwikkeld door team met Neutelings Riedijk

15 juli 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Meerstemmige geschiedenis en toekomst architectuur centraal tijdens symposium

Gisteren, 15:50

Op maandag 2 december organiseert Arcam in Pakhuis de Zwijger Amsterdam het symposium Hervertellingen. Het symposium draait om het meerstemmiger maken van de geschiedenis en toekomst van de Amsterdamse architectuur.

Tijdelijke woningen voor Oekraïense vluchtelingen en starters in Eemnes

Gisteren, 13:46

In Eemnes zijn ruim veertig tijdelijke woningen voor Oekraïense vluchtelingen en jonge starters naar ontwerp van Studio Selva opgeleverd. Met name in het ontwerp voor openbare ruimte naar manieren gezocht om het gemeenschapsgevoel te bevorderen.

De Warren ontvangt Ammodo Architecture Award

Gisteren, 10:48

De Ammodo Architecture Award is een nieuwe internationale architectuurprijs om de wereldwijde ontwikkeling van toonaangevende sociaal en ecologisch verantwoorde architectuur te stimuleren.

Een houten villa genesteld in het bos

21 november, 5:31

Het ontwerp van Kumiki Architecture voor Bosvilla Oostvoorne is erop gericht dat de familiewoning als het ware opgaat in de natuur. De volumes van de benedenverdieping liggen iets verzonken en de gevel is bekleed met gebrand hout.