Orgel grote zaal (oto: Michael Zapf

Ondanks alles is de Elbphilharmonie geslaagd

8 november 2016, 13:18

Afgelopen weekend is het openbaar toegankelijke deel van de Elbphilharmonie in Hamburg geopend. Architectenweb is naar de Duitse stad afgereisd en bekeek niet alleen deze ‘plaza’, maar ook de rest van het concertgebouw. Het moet gezegd, het door Herzog & de Meuron ontworpen bouwwerk maakte indruk. Vooral de grote zaal is een juweel.

Tekst Ronnie Weessies

Ondoordachte projectplanning, hoogoplopende conflicten met de aannemer en veel politiek drama. Dat Hamburg het nodige te verstouwen heeft gehad met de realisatie van de Elbphilharmonie, blijkt wel uit de cijfers. Het gebouw wordt in januari 2017 met zeven jaar vertraging officieel geopend en de bouwkosten zijn meer dan tien keer zo hoog uitgevallen voor de belastingbetaler.

Waar toenmalig burgemeester Ole von Beust in 2005 nog verkondigde dat het gebouw de stad hooguit 77 miljoen euro zou kosten, bedraagt de uiteindelijke rekening 789 miljoen aan publiek geld. Inclusief de bijdragen uit onder andere donaties hangt er zelfs een prijskaartje van 866 miljoen aan het bouwwerk. Door de affaire trad ‘Beust’ in 2010 terug als eerste burger van Hamburg.

Van een gebouw waaraan zulke verbijsterende feiten en getallen kleven, kun je moeilijk zeggen dat het de moeite waard is geweest. Dat zou oneerlijk zijn tegenover andere culturele instellingen en scholen in Hamburg, waarop is bezuinigd om de budgetoverschrijdingen te kunnen financieren. Bovendien lijkt het schier onmogelijk dat de baten van één gebouw opwegen tegen zoveel malheur.

Of toch niet? De Elbphilharmonie draagt een grote belofte in zich, die van een nieuwe topattractie voor een complete stad. Het gebouw is zo indrukwekkend dat naar alle waarschijnlijkheid alleen daarvoor al veel mensen naar Hamburg zullen komen. Op de plaza is zelfs een winkel geopend met parafernalia van het gebouw als beeldmerk, waaronder sleutelhangers en mokken.

Bevroren golven
De Elbphilharmonie bestaat uit een voormalig pakhuis, met erbovenop een glazen nieuwbouw die 110 meter de lucht in reikt. Het dak oogt als een verzameling bevroren golven, die de waterrijke plek langs de Elbe symboliseren (en onbedoeld ook de roerige jaren die aan de opening voorafgingen). Tussen de volumes bevindt zich op 37 meter boven zeeniveau de publieke plaza.

Om het contrast met de bakstenen sokkel te versterken, maar tegelijkertijd ook om een eenduidig beeld te scheppen, is de bovenbouw ontworpen als een massief volume. Op sommige plaatsen in de gevel zijn panelen gevouwen om lucht binnen te laten of openingen voor balkons te creëren. De 1100 glaspanelen zijn voorzien van een hittewerende laag basaltkorrels.

In het glazen volume zijn twee van de drie concertzalen ondergebracht, evenals 45 woningen en een 244 kamers tellend hotel. De onderbouw, het uit 1966 stammende pakhuis Kaispeicher A, huisvest naast de experimentele muziekzaal een parkeergarage en educatieve ruimtes. Ook bevinden zich hier de entrees voor diverse functies op maaiveldniveau.

Verwacht in de oudbouw geen royale entreepartij; er is slechts een veredelde brievenbus uitgespaard in een hoek. De ‘echte’ entree van de Elbphilharmonie bevindt zich op de plaza, verklaarde architect Pierre de Meuron tijdens een persconferentie vrijdag. Wie de roltrap naar boven neemt, moet eerst door een tourniquet; dat belooft een drukte van belang te worden straks.

De route met de 82 meter lange, concaaf lopende roltrap naar de plaza is wel een bijzondere ervaring. Halverwege de tocht verdwijnt zowel de in- als uitgang uit het zicht en wordt de tunnel een ruimte op zich. De langzaam voorbij trekkende stippen op de wanden en het plafond doen onderwijl denken aan het draaiende mechaniek van een speeldoos.

Plaza
Eindpunt van de roltrap is een groot venster dat een frontaal uitzicht biedt op de Elbe, met de stad en haven als achtergrond. Via nog een roltrap bereikt de bezoeker uiteindelijk de plaza, bovenop het dak van de oudbouw. Hier is het contrast tussen bestaand en nieuw het sterkst voelbaar; een vlakke vloer van baksteen tegenover een sculpturaal ontworpen betonnen plafond.

Op de plaza zijn naast de genoemde winkel onder andere een tweede entree voor het hotel en een café gevestigd. Aan weerszijden van de (overigens onverwarmde) publieke ruimte opent het plafond zich als een gewelf naar de stad en ontstaat een omkaderd uitzicht. Wie de omgeving van de Elbphilharmonie in haar geheel wil zien, moet naar buiten, de omgang op.

Vanuit de plaza leiden spiraalvormige trappen naar de concertzalen in de nieuwbouw. Zowel de zalen als de bijbehorende foyers hebben een eigen karakter. Er zijn twee overeenkomsten; een lichte eiken vloer die overal is doorgetrokken en de glazen foyerwanden die interessante, omkaderde perspectieven naar buiten bieden. Het wachten wordt zo zeker veraangenaamd.

Omdat de Elbphilharmonie als hoogbouw geldt, dienen de concertzalen te voldoen aan de bijbehorende voorschriften. Zo komt het dat de multifunctionele kleine zaal (550 plaatsen) niet volledig mocht worden bekleed met hout. Alleen de wanden zijn vervaardigd van dit akoestische materiaal, het plafond moest omwille van de brandveiligheid worden ‘vrij gelaten’.

Omgekeerde paddenstoel
De grote zaal mag met recht het hoogtepunt van het gebouw worden genoemd. De ruimte is ontworpen volgens de wijngaardtypologie die we van bijvoorbeeld de Berliner Philharmoniker kennen. Recht boven het podium hangt een indrukwekkende omgekeerde paddenstoel, die de centrale verlichting verzorgt en als akoestische ruimteverdeler fungeert.

Voor het akoestisch ontwerp is evenals in de kleine zaal samengewerkt met de internationale ster op dit gebied, de Japanner Yasuhisa Toyota. De wanden en plafonds bestaan uit 10.000 gipsvezelpanelen, die speciaal voor het project zijn ontwikkeld en allemaal een uniek ontwerp hebben. Naast dat ze het geluid geleiden, versterken ze ook de visuele impact van de ruimte.

Een ander pronkstuk is het orgel, wiens pijpen als een beweegbaar gordijn zijn geïntegreerd in de wand. Door de orgelpijpen te voorzien van een filmlaag, passen ze ook in de kleurstelling van de zaal. Pas op 11 januari 2017 zal duidelijk zijn of de akoestiek van de Elbphilharmonie zich kan meten met de wereldtop, maar met de uitstraling zit het meer dan goed.

Toch knap, ondanks alle problemen.

Trefwoorden

concertgebouw hamburg akoestiek elbphilharmonie yasuhisa toyota herzog & de meuron

1	Gemeenteraad Dijk en Waard stemt in met verdichting De Frans volgens flexibele stedenbouwkundige aanpak woensdag, 29 januari
2	Fibonacci Amsterdam: woongebouw op 'nonchalant aangesneden taartpunt' dinsdag, 28 januari
3	DP6 en Vakwerk ontwerpen nieuw faculteitsgebouw Diergeneeskunde Universiteit Utrecht woensdag, 29 januari
4	Vijftig woningen op oude plek Remigiusschool Duiven vrijdag, 31 januari
5	Calatrava-station in Belgische Bergen beleeft officiële opening maandag, 27 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

Studio Drift sublimeert architectuur Elbphilharmonie in lichtkunstwerk

5 mei 2022

Internationale competitie Centre for Music Londen gestart

15 mei 2017

Elbphilharmonie wordt officieel geopend

11 januari 2017

Video: documentaire Elbphilharmonie

11 november 2016

Elbphilharmonie vijf dagen 'te gast' in Amsterdam

10 oktober 2016

KCAP maakt masterplan Olympic City Hamburg

27 mei 2015

Hafencity-gebouw Erick van Egeraat geopend

19 januari 2012

Elbphilharmonie Hamburg 647 procent duurder

17 december 2012

Elbphilharmonie opent op 11 januari 2017

14 januari 2015

Elbphilharmonie pronkstuk HafenCity Hamburg

8 januari 2007

Hoogste punt Elbphilharmonie bereikt

28 mei 2010

Hamburg telt af naar opening Elbphilharmonie

19 juli 2016

Hoofdkantoor Spiegel Gruppe geopend

22 december 2011

Wolf D. Prix kraakt 'lege' Architectuurbiënnale

29 augustus 2012

Bayern München eert eigen stadion in Champions League-tenue

12 augustus 2020

Elbphilharmonie viert vijfde verjaardag – vijf dingen die je wellicht nog niet wist

5 mei 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Cepezed verbouwt voormalig gebouw Aardwetenschappen in Utrecht

31 januari, 3:42

Na oplevering dient het pand de eerste acht jaar als tijdelijke huisvesting voor enkele instituten, daarna gaat het plek bieden aan bedrijven en instellingen uit de duurzaamheidssector.

PosadMaxwan presenteert stedenbouwkundig plan Spoorkwartier Groningen

31 januari, 12:22

Het voormalige spooremplacement ten zuiden van het hoofdstation transformeert tot een wijk met ongeveer vierhonderd woningen, 30.000 m2 aan kantoorruimte en andere functies.

Vijftig woningen op oude plek Remigiusschool Duiven

31 januari, 10:30

Het samenwerkingsverband Blauwhoed, KOW, RRog stedenbouw en landschap en Antea Group heeft een tender voor vijftig woningen op de vrijgekomen locatie van de Remigiusschool in Duiven gewonnen.

Oud kantongerecht Amsterdam wordt verbouwd tot Hartwig Museum

30 januari, 3:12

In 2028 opent in het door architect Ben Loerakker ontworpen pand aan de Parnassusweg het Hartwig Museum. Het ontwerp wordt verzorgd door Jan Loerakker, OMA, JAM en Formafantasma.

Tunnel onder Ketelmeer kost tussen 1,6 en 3 miljard euro

31 januari, 1:57

Flevoland vindt dat bij het uitwerken van de plannen voor de aanleg van de Lelylijn ook moet worden gekeken naar de haalbaarheid van een tunnel onder het meer.

Meeste woningen erbij in Zuid-Holland, minste in Drenthe

31 januari, 11:26

Het totale aantal woningen dat in 2024 in Nederland is gerealiseerd kwam uit op 82.000, constateert het CBS.

Meer huizen en betere bereikbaarheid nodig bij bouw kerncentrales Borssele

31 januari, 9:04

Verbeter de infrastructuur en de bereikbaarheid, creëer voldoende voorzieningen voor zorg en onderwijs en geef de woningbouw een forse impuls, aldus een advies.

Beyond Space neemt Boring Collection onder zijn hoede

30 januari, 2:22

De Boring Collection, met archetypisch kantoormeubilair in een ‘saaie’ grijze kleur, keert terug bij de bedenkers. Remi Versteeg and Stijn de Weerd zetten de collectie, die op de markt werd gebracht door Lensvelt, voort en breiden het aanbod uit.