Stadsschouwburg: ruimte voor Dudok en gebruiker

27 januari 2016, 14:41

Na een verbouwing, waarbij nauwelijks een ruimte van het interieur is overgeslagen, is vandaag de officiële heropening van de Stadsschouwburg Utrecht. Van Hoogevest Architecten heeft daarbij gekeken naar het oorspronkelijke ontwerp van Willem Dudok, zonder een strenge reconstructie na te streven. Architectenweb heeft het gebouw vast kunnen bekijken.

Tekst Robert Muis

De Stadsschouwburg van Utrecht heeft in de loop van zijn bestaan meerdere verbouwingen ondergaan – met als meest in het oog springende ingreep de nieuwe toneeltoren uit de eerste helft van de jaren 1990. Vooral in het interieur zijn niet alle aanpassingen en verbouwingen praktisch gebleken en het gebouw was inmiddels dringend aan renovatie toe.

De kleine zaal (Blauwe Zaal) voldeed bijvoorbeeld niet meer aan de eisen voor een deel van het theateraanbod, kantoorruimtes lagen verspreid over het gebouw en de logistieke stromen behoefden verbetering. Van Hoogevest Architecten, dat een ruime ervaring heeft met renovatie van Dudoks gebouwen, kreeg de opdracht na een architectenselectie in 2011. In juni 2014 startte de verbouwing.

Nieuw dagcafé
Bij binnenkomst in de verbouwde Stadsschouwburg is meteen te zien hoe het architectenbureau heeft teruggegrepen op het oorspronkelijke ontwerp van Dudok, zonder te streven naar een precieze reconstructie.

In de langgerekte entreezone was tot voor de verbouwing aan de parkzijde de garderobe, daar tegenover de ticketbalie gesitueerd. De publieksstromen voor beide functies hinderden elkaar regelmatig. Van Hoogevest heeft de kassa’s weer teruggebracht naar de kopse zijde, direct bij de toegangsdeuren, waar Dudok ze had geplaatst, echter met een open balie in plaats van de oorspronkelijke loketjes “als van een treinstation”, zegt architect Ronnie Kuiper.

De garderobe is verplaats naar de andere zijde van het entreegebied; in de vrijgekomen ruimte, gelegen aan de parkzijde, is het nieuwe café Mevr. Zochers gerealiseerd. Het etablissement is ook overdag geopend als buurtcafé. Een halfopen wand van verticale houten lamellen scheidt de caféruimte van de verkeerszone.

Van donker naar licht
Overigens heeft Dudok het gebouw in 1937 ontworpen – de schouwburg is in 1941 opgeleverd – met een compleet blinde muur aan de parkzijde. Dat zegt i8ets over de plek van theater in de maatschappij. Destijds werd benadrukt dat theater een andere wereld was, die niet zomaar betreden werd.

Via een donkere entreezone leidde Dudok het theaterpubliek ‘naar het licht’: de foyers en vervolgens de zaal waar de cultuur werd gebracht. Inmiddels wil men een opener gebouw, dat de drempel juist verlaagt. Van Hoogevest heeft niet alleen de relatie tussen binnen en buiten de foyers en het entreegebied versterkt, maar ook het interieur lichter gemaakt. Vast meubilair is vervaardigd uit solid surface materiaal in off-white, met donkere spikkels “als scherfjes verleden”, aldus Kuiper, en lichtgetint hout.

Rondingen
De balies en een aantal buffetten hebben afgeronde zijden, net als enkele nieuwe muren. De rondingen verzachten de balies, maar sluiten ook aan op andere ronde vormen in het gebouw, zoals de verlichtingsarmaturen in rondingen in het stucwerk, een aantal vensters en feitelijk een vleugel van het gebouw. Koven met indirect licht, zoals Dudok die heeft ontworpen, zijn door Van Hoogevest teruggebracht, evenals de spiegels in het interieur.

Verrassend fris oogt de Hekmanfoyer, waar aan lang houten buffet is verwijderd. Het maakt de ruimte, die veel verhuurd wordt, flexibeler in gebruik. De foyer is veel levendiger dan hij lijkt, legt Kuiper uit: “Dankzij het iets getoogde plafond aan een zijde, de lampen die Dudok speciaal door Copier heeft laten ontwerpen en de reflectie van het water op het plafond bij zonnige dagen.”

Blauwe Zaal
Voorheen nam het publiek voor de Blauwe Zaal en voor de grote Douwe Egbertszaal in het entreegebied al een andere route. Nu is er één kaartcontrole en maakt iedereen gebruik van dezelfde garderobe en marmeren trap naar boven. Daar kiest men de route naar een van de zalen of restaurant Zindering.

Dat betekent dat de route naar de Blauwe Zaal verlegd is naar de andere zijde van het gebouw; ook de foyer voor de kleine zaal is verplaatst, wat mogelijk was doordat de techniekcabines tegenwoordig kleiner kunnen zijn. Kuiper heeft vanuit deze foyer het zicht op het Lucasbolwerk, waarin de Stadsschouwburg is opgenomen, hersteld. In een van de wanden is een kunstwerk van M.C. Escher, oorspronkelijk afkomstig van een begraafplaats, verwerkt.

De Blauwe Zaal kreeg door het verplaatsen van de foyer de lengte terug van Dudoks oorspronkelijke ontwerp als feestzaal. De zaal is voorzien van een inschuifbare tribune over de breedte, in plaats van de tribune die het speelvlak ‘omarmde’, zoals dat gewenst was bij het interactieve theater uit de jaren 1970. Nu wensen gezelschappen juist een groter speelvlak en een betere techniek, vertelt Kuiper. Om een grote vrije vloer te krijgen moesten de kolommen worden verschoven; een operatie waarvoor zelfs het dak van het gebouw is geweest.

Zindering verlengd, kantoren geconcentreerd
Ook het restaurant op de eerste verdieping is verlengd en heeft weer het oppervlak van het oorspronkelijke restaurant Esplanade, zoals Dudok het ontwierp. Zindering is opnieuw ingericht door concrete. Kuiper noemt de samenwerking “Bijzonder prettig. Er is goed naar elkaar geluisterd.”

Een nieuwe, rechthoekige bar staat haaks op de lengterichting en de akoestiek is verbeterd. Het restaurant kon zijn oude oppervlak terugkrijgen door de verhuizing van een aantal kantoorruimtes.

Het samenbrengen van alle kantoren, die verspreid over het gebouw waren gesitueerd, is een van de belangrijke ingrepen van Van Hoogevest. Het architectenbureau heeft in het souterrain een overwegend open kantoorruimte gecreëerd met activiteitgerichte zones. De inrichting is ontworpen door het bureau Heyligers design + projects.

Aan de singelzijde had het souterrain al ramen met fraai uitzicht. Om voldoende licht aan de andere zijde van de kantorenverdieping te krijgen, heeft Kuiper een greppel met ramen overwogen. “Het zou echter een knip tussen het monumentale park van Zocher en het monumentale gebouw betekenen. Dat wilden we niet.” Een oplossing is gevonden in een beloopbaar glas in de vloer van het bovengelegen Mevr. Dudok aan de raamzijde. In het dagcafé wordt deze strook vrijgehouden.

Douwe Egbertszaal
In een tweede fase is de Douwe Egbertszaal aangepakt. Hier is de heftribune vernieuwd en zijn kleine balkons aan de zijden verwijderd. De zichtlijnen zijn verbeterd en er is meer beenruimte tussen de stoelen gemaakt. Langs de wand zijn ‘kieuwen’ gecreëerd die de techniek verbergen; een aantal is toegevoegd voor het ritme. Vanuit de zaal is het beeld nu rustiger.

Goede match
Hoewel nagenoeg geen ruimte ongemoeid is gelaten en een aantal ingrepen verstrekkend is, is het ontwerp van Kuiper niet nadrukkelijk. De Stadsschouwburg Utrecht is opener en lichter, wat voor zowel medewerkers als publiek erg prettig is. Daarbij is Dudok overal in het gebouw terug te vinden. Kuiper zegt steeds Dudok in gedachten te hebben gehouden, “maar ik kroop ook in de huid van de gebruiker. Het moet een goede match zijn.”

Trefwoorden

van hoogevest architecten verbouwing heyligers design projects westag utrecht theater willem dudok schouwburg renovatie stadsschouwburg utrecht concrete concrete architects

1	Gemeenteraad Dijk en Waard stemt in met verdichting De Frans volgens flexibele stedenbouwkundige aanpak woensdag, 29 januari
2	Fibonacci Amsterdam: woongebouw op 'nonchalant aangesneden taartpunt' dinsdag, 28 januari
3	DP6 en Vakwerk ontwerpen nieuw faculteitsgebouw Diergeneeskunde Universiteit Utrecht woensdag, 29 januari
4	Vijftig woningen op oude plek Remigiusschool Duiven vrijdag, 31 januari
5	Calatrava-station in Belgische Bergen beleeft officiële opening maandag, 27 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

Renovatie Stadsschouwburg Nijmegen dringend noodzakelijk

9 november 2021

Respectvolle renovatie door Heyligers van modernistisch kantoorpand

17 februari 2021

Een sculpturaal object voor het atrium van Valley

25 juni 2024

Digitale catalogus van oeuvre Dudok online

4 januari 2017

Van Hoogevest wint opdracht Stadsschouwburg

22 augustus 2011

Schouwburg Utrecht dicht voor verbouwing

14 april 2014

Warm glanzende vloer in Goudse Sint-Jan

24 juni 2015

Van Hoogevest geeft Zuiderkerk ‘voortbestemming’

22 mei 2014

Rijksmuseum klaar na voltooiing Philipsvleugel

24 oktober 2014

Van Hoogevest ontwerpt Brede School Asperen

17 oktober 2017

Brede school voegt zich in bosrijke omgeving

18 april 2017

Nieuwe Bavo in Haarlem heeft zijn kleur terug

3 maart 2016

Verbouwd stadhuis Utrecht officieel heropend

14 mei 2019

Expositie toont 'alledaagse' Dudok

29 mei 2019

Heyligers presenteert verduurzaamd grachtenpand Keizersgracht

3 september 2020

Boek: Iwan Baan biedt bijzonder perspectief op werk W.M. Dudok

28 januari 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Cepezed verbouwt voormalig gebouw Aardwetenschappen in Utrecht

31 januari, 3:42

Na oplevering dient het pand de eerste acht jaar als tijdelijke huisvesting voor enkele instituten, daarna gaat het plek bieden aan bedrijven en instellingen uit de duurzaamheidssector.

PosadMaxwan presenteert stedenbouwkundig plan Spoorkwartier Groningen

31 januari, 12:22

Het voormalige spooremplacement ten zuiden van het hoofdstation transformeert tot een wijk met ongeveer vierhonderd woningen, 30.000 m2 aan kantoorruimte en andere functies.

Vijftig woningen op oude plek Remigiusschool Duiven

31 januari, 10:30

Het samenwerkingsverband Blauwhoed, KOW, RRog stedenbouw en landschap en Antea Group heeft een tender voor vijftig woningen op de vrijgekomen locatie van de Remigiusschool in Duiven gewonnen.

Oud kantongerecht Amsterdam wordt verbouwd tot Hartwig Museum

30 januari, 3:12

In 2028 opent in het door architect Ben Loerakker ontworpen pand aan de Parnassusweg het Hartwig Museum. Het ontwerp wordt verzorgd door Jan Loerakker, OMA, JAM en Formafantasma.

Tunnel onder Ketelmeer kost tussen 1,6 en 3 miljard euro

31 januari, 1:57

Flevoland vindt dat bij het uitwerken van de plannen voor de aanleg van de Lelylijn ook moet worden gekeken naar de haalbaarheid van een tunnel onder het meer.

Meeste woningen erbij in Zuid-Holland, minste in Drenthe

31 januari, 11:26

Het totale aantal woningen dat in 2024 in Nederland is gerealiseerd kwam uit op 82.000, constateert het CBS.

Meer huizen en betere bereikbaarheid nodig bij bouw kerncentrales Borssele

31 januari, 9:04

Verbeter de infrastructuur en de bereikbaarheid, creëer voldoende voorzieningen voor zorg en onderwijs en geef de woningbouw een forse impuls, aldus een advies.

Beyond Space neemt Boring Collection onder zijn hoede

30 januari, 2:22

De Boring Collection, met archetypisch kantoormeubilair in een ‘saaie’ grijze kleur, keert terug bij de bedenkers. Remi Versteeg and Stijn de Weerd zetten de collectie, die op de markt werd gebracht door Lensvelt, voort en breiden het aanbod uit.