Projecten
Producten
Bedrijven
Vacatures
Agenda
Awards
Podcasts
more_horiz
Videos
Magazine
Thema's
Favorieten
Profiel
Uitloggen
Nieuw
Populair
Toon alles
Architectenweb magazine #14
Architectenweb magazine #13
Publieke gebouwen
Architectenweb magazine #12
Kantoren
Architectenweb magazine #11
Scholen
Architectenweb magazine #10
Zorg
Architectenweb magazine #14
Architectenweb magazine #10
Zorg
Architectenweb magazine #12
Kantoren
Architectenweb magazine #13
Publieke gebouwen
Architectenweb magazine #6
Transformatie en Renovatie
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Architectenweb Awards 2024
Architectenweb Awards 2023
Architectenweb Awards 2022
Architectenweb Awards 2021
Architectenweb Awards 2020
Architectenweb Awards 2019
Architectenweb Awards 2018
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Populair
Favorieten
Toon alles
Renovatie van sociale woningbouw
Symposium
Jonas
Orange Architects
Uitreiking Architectenweb Awards 2023
Sfeerimpressie van een feestelijke avond
Ontwerpen in analogie met het bestaande
Symposium
Nieuw elan voor sociale woningbouw
Symposium
Marjolein van Eig
Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2023
Renovatie van sociale woningbouw
Symposium
Amare
Een gestapelde wereld vol cultuur
Triodos Bank
RAU
Cedar / Hoofdkantoor ING
Benthem Crouwel Architects met HofmanDujardin
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Populair
Categorieën
Favorieten
Toon alles
studio.nambarch
een architectuurstudio voor transformaties, renovaties & nieuwbouw.
Furns
Street Furniture
HOH Architecten
STUDIO Draft
concept | ontwerp | advies
EASYfelt
Specialist in PET-vilt
ardor-studio
Interieurarchitectuur
Bygg Architecture & Design
studio.nambarch
een architectuurstudio voor transformaties, renovaties & nieuwbouw.
EASYfelt
Specialist in PET-vilt
INOTEC Noodverlichting B.V.
Wubben.Chan architecten
Het bureau voor architectuur, engineering, innovatie en communicatie
HOH Architecten
Architecten
Architectuur
Mobiliteit en infrastructuur
Stedenbouw en landschapsarchitectuur
Leveranciers
Gevels
Daken
Ramen en deuren
Trappen, liften en balustrades
Binnenwanden
Vloeren
Plafonds
Verlichting
Sanitair
Projectinrichting
Installaties
Constructies
Buitenruimte
Software
Adviseurs
Bestekschrijvers
Bouwmanagement
Installatie adviseurs E
Bouwfysica
Calculators
Installatie adviseurs G/W
Bouwkundig tekenwerk
Constructeurs
Lichtadviseurs
Adviseur beveiliging
Juristen
Intermediairs, Payrolling
Aannemers
Overig
Presentatie
Instellingen / onderwijs
Overig
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Populair
Favorieten
Toon alles
Gesprek met Felix Claus over hoe je je bij ieder project op één ding moet concentreren
Gesprek met Carolien Schippers over hoogbouw in New York
Gesprek met Tobias Verhoeven over duurzame stedelijke verdichting
Gesprek met Cécilia Gross over het nieuwe Olympisch zwembad in Parijs
Gesprek met Oana Bogdan en Jan Peter Wingender over de lage honoraria in België en de wankele cao in Nederland
Gesprek met Lennaert van Capelleveen over data, parametrisch ontwerpen en AI
Gesprek met Felix Claus over hoe je je bij ieder project op één ding moet concentreren
Gesprek met Carolien Schippers over hoogbouw in New York
Gesprek met Jeroen Zuidgeest over de Oostflank van Rotterdam
Gesprek met Cécilia Gross over het nieuwe Olympisch zwembad in Parijs
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Populair
Categorieën
Favorieten
Toon alles
Kubistische vrijstaande woning
Trivium College - Amersfoort
Beatrixhof
Villa NW6
learning to let go: chonggu experimental school
Zwevend landhuis
Vertical Farm Beijing
Villa NW6
Een gevelbekleding met karakter: MATO 1 Moods
Avontuurlijk én duurzaam kinderdorp
Architectuur
Woningbouw
Zorg
Hotels
Restaurants en café’s
Winkels
Sportgebouwen
Culturele gebouwen
Overheidsgebouwen
Scholen
Kantoren
Bedrijfsgebouwen
Paviljoens en kunst
Overig
Mobiliteit en infrastructuur
Trein- en metrostations
Luchthavens
Busstations
Parkeergarages
Fietsparkeren
Wegen
Bruggen
Water
Energie
Tankstations en laadstations
Waterzuivering en afvalverwerking
Overig
Stedenbouw en landschapsarchitectuur
Regionale visies
Gebiedsvisies
Plannen stedelijk weefsel
Amusementsparken en dierentuinen
Lichtontwerpen
Openbare ruimte
Pleinen
Parken
Tuinen
Speelplaatsen
Uitkijktorens
Overige (bijv. begraafplaatsen)
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Populair
Categorieën
Favorieten
Toon alles
Fraké Noir®
Thermisch gemodificeerd Frake hout van hoge kwaliteit
Timeless
Glazen douchewanden die mooi blijven
Western Red Cedar
Duurzaam Noord-Amerikaans naaldhout
WoodFrame Slim
Wij denken mee met het behalen van de duurzaamheidscriteria bij verbouwingen.
Solarlux Flexa scheidingswanden
Flexibele ruimteconcepten voor transformeerbare architectuur
Modern aluminium allround LED vluchtrouteaanduiding armatuur
Alles-in-één oplossing
Varia-Click voor decoratieve gevelbekleding
Klikbare kokers voor stijlvolle gevels
Vergelijking Houten vloer en PVC vloer
Eerlijke vergelijking tussen Houten vloeren en PVC vloeren
EcoBrick: slank, duurzaam bouwen met smalle gevelbakstenen
Natuurlijke luxe in hoogwaardige interieurs
Vescom introduceert 10 nieuwe dessins zijden wandbekleding
Gevels
Gevelbekleding
Vliesgevels
Zonwering buiten
Isolatie
Gevelconstructies
Signing
Overig
Daken
Dakafwerkingen
Dakisolatie
Dakconstructies
Dakranden, dakgoten en HWA's
Dakramen
Lichtkoepels
Lichtstraten
Schoorstenen
Overig
Dakluiken
Ramen en deuren
Raam- en deursystemen / kozijnen
Vliesgevels
Hang- en sluitwerk
Beveiliging en luiken
Dorpels en vensterbanken
Lateien
Roosters
Glas
Dakramen
Dakkoepels
Lichtstraten
Zonwering buiten
Zonwering binnen
Buitendeuren
Binnendeuren
Postvakken en brievenbussen
Overig
Dakluiken
Trappen, liften en balustrades
Trappen
Roltrappen
Liften
Balustrades en hekwerken
Galerijen
Binnenwanden
Binnenwanden
Wandafwerking
Vloeren
Constructieve vloeren
Verhoogde vloeren
Vloerafwerkingen
Overig
Plafonds
Tegels
Lineair
Grill
Open en roosters
Naadloos
Eilanden en baffles
Plafondafwerkingen
Ophangsystemen
Overig
Klimaatplafonds
Verlichting
Binnenverlichting
Buitenverlichting
Sanitair
Kranen en douchesets
Wastafels
Douchewanden en douchebakken
Baden
Waterclosets
Accessoires
Overig
Projectinrichting
Stoelen
Banken
Tafels
Kasten
Balies
Vrijstaande wanden
Keukens
Accessoires
Overig
Cabines
Interieurbeplanting
Stoffering
Installaties
Verwarming, koeling en ventilatie
Elektrotechnische installaties
Schakelmateriaal
Domotica
Deurcommunicatie
Beveiliging
Liften
Onderhoudsinstallaties
Overig
Brandbeveiliging
Constructies
Draagconstructies
Funderingen en kelders
Overig
Brandbeveiliging
Buitenruimte
Bestratingen en verhardingen
Afwateringen
Terreinafscheidingen en geluidsschermen
Buitenmeubilair
Fietsparkeren
Terrassen
Terrasoverkappingen
Bruggen
Accessoires
Overig
Beplanting
Speeltoestellen
Software
Tekenen 2D
Modelleren 3D / BIM
Visualisatie / rendering
Parametrisch ontwerpen
Bouwfysica
Draagconstructie
Overig
Virtual Reality
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Populair
Favorieten
Toon alles
Paris Proof: ‘Ontwerpen met milieu-impact en restwaarde’
Stadsschouwburg Utrecht, Lucasbolwerk 24, 3512 EJ Utrecht
Kenniscongres: spreek jij de taal van de Omgevingswet al?
Bouw- & Infrapark Harderwijk – Ceintuurbaan 2, 3847 LG Harderwijk
BIM: feiten en fabels
Online
Basiscursus IFC - exclusief voor Archicad gebruikers
BNO Interieurzaken: Slimme ruimtes, slimmer leren
Mosa Design Studio, Pedro de Medinalaan 1a, Amsterdam
Rotterdam Architectuur Maand 2024
Verschillende locaties in Rotterdam, met het Museumpark als festivalhart
De toekomst van ons geld
Stadhouderslaan 41, 2517 HV Den Haag
A-Imagination in Architectuur
Groot Heiligland 47, 2011 EP Haarlem
Klimaatbeheersing, wooncomfort en circulariteit zijn sleutelwoorden op Polyclose 2024
Flanders Expo, Hal 1-6, Maaltekouter 1, Gent (België)
BNO Interieurzaken: Slimme ruimtes, slimmer leren
Mosa Design Studio, Pedro de Medinalaan 1a, Amsterdam
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Toon alles
Design
Duurzaamheid
Gevel
Infrastructuur
Interieur
Kantoren
Leisure
Openbare ruimte
Publieke gebouwen
Scholen
Transformatie en Renovatie
Woningbouw
Zorg
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Nieuw
Populair
Toon alles
Projectmanager houtbouw projecten (uitbreiding team)
Architect (met affiniteit met stedenbouw)
Architect
BiermanHenket zoekt een: technisch ontwerper/ BIM modelleur
Senior architect / stedenbouwkundige
Technisch Ontwerper
Architect – Compagnon
junior architect
Allround architect (medior)
Junior Architect
Projectarchitect Renovatieprojecten (32 - 40 uur per week)
Architect
Om direct naar je favorieten te kunnen gaan is het nodig om eerst in te loggen.
Abonneer je nu op onze nieuwsbrieven!
Abonneren
Nee, bedankt
Ja, denk met me mee rond de
materialisering van mijn project
Maquette, Kranenburgzijde
Copyright: HOH Architecten
Gevel aan de zijde van militair complex
Copyright: HOH Architecten
Gevel richting het stadscentrum Harderwijk
Copyright: HOH Architecten
Maquette, zijde stadscentrum Harderwijk
Copyright: HOH Architecten
Een collectie van binnen- enbuitenkamers
Copyright: HOH Architecten
Locatie MESS op Kranenburg
Copyright: HOH Architecten
Kranenburg: donker is oud, licht is recent, gearceerd is gesloopt
Copyright: HOH Architecten
Plattegrond MESS na transfomatie
Copyright: HOH Architecten
MESS, verbouwingen 1948, 1954, 1974, 2024
Copyright: HOH Architecten
Maquette, Kranenburgzijde
Copyright: HOH Architecten
Gevel aan de zijde van militair complex
Copyright: HOH Architecten
Gevel richting het stadscentrum Harderwijk
Copyright: HOH Architecten
Maquette, zijde stadscentrum Harderwijk
Copyright: HOH Architecten
Een collectie van binnen- enbuitenkamers
Copyright: HOH Architecten
Locatie MESS op Kranenburg
Copyright: HOH Architecten
Kranenburg: donker is oud, licht is recent, gearceerd is gesloopt
Copyright: HOH Architecten
Plattegrond MESS na transfomatie
Copyright: HOH Architecten
MESS, verbouwingen 1948, 1954, 1974, 2024
Copyright: HOH Architecten
HOH Architecten transformeert officiersmess in Harderwijk
15 januari, 15:11
In opdracht van de gemeente Harderwijk maakte
HOH Architecten
het ontwerp voor de transformatie van de officiersmess van het voormalige militaire complex Kranenburg. Broedplaats MESS krijgt een vernieuwd, verduurzaamd en uitgebreid gebouw, waarbij het architectenbureau de huidige en historische kenmerken van het pand versterkt.
De officiersmess is een gemeentelijk monument en een van de laatste tastbare herinneringen aan Harderwijk als garnizoensstad. Vanwege zijn functie als eet- en feestzaal voor hooggeplaatste militairen nam de mess altijd een prominente plek in binnen het complex. Het huidige gebouw kreeg zijn vorm door verbouwingen in 1948, 1954 en 1974. Bij elke verbouwing is het onderscheid tussen de representatieve ‘voorkant’, gericht op het oefenterrein, en de utilitaire ‘achterkant’ versterkt.
Het gebouw heeft daarnaast architectonisch een symmetrische opzet, maar in gebruik en daardoor ook in het interieur is de opzet juist niet symmetrisch. Het zuidelijke deel met de eetzaal was bedoeld voor dagelijks gebruik en had een sober en doelmatig interieur. Het noordelijke gedeelte was bestemd voor feestelijkheden en werd gebruikt door hooggeplaatste militairen; hier is het interieur monumentaal, met een zitje bij de haard, een bijzonder plafond, lambrisering en een ‘generaalsbar’.
Katalysator
Huidige gebruiker van de officiersmess is broedplaats MESS, die een belangrijke sociale en culturele functie in Harderwijk vervult. MESS organiseert evenementen, kunstprojecten, workshops, lezingen, dansavonden en is een proeftuin voor culturele ondernemers.
De gemeente heeft Kranenburg als geheel gekocht van het ministerie van defensie, met de intentie om op het voormalige militaire complex meer dan 200 woningen te realiseren. Voor deze toekomstige ontwikkeling moeten het vernieuwde mess-gebouw en de culturele broedplaats een katalysator zijn. Samen met Mendel Robbers heeft HOH Architecten een intensief participatieproces met de huidige gebruiker, buurtbewoners en de gemeente opgezet en doorlopen; vervolgens is een plan voor de transformatie opgesteld.
Historische tweedeling
Op dit moment verkeert het pand in een slechte bouwkundige staat, vertelt HOH Architecten. Het ontwerp voor de transformatie voorziet in een reeks strategische ruimtelijke aanpassingen, verbouwingen en toevoegingen. Daarbij versterken alle ingrepen de huidige en historische kenmerken, zoals het contrast tussen het representatieve en het functionele gedeelte, legt het architectenbureau uit.
Zo wordt de representatieve gedeelte van de mess nog meer ‘aangekleed’ met het oog op publieke functies zoals een restaurant, bar en danszaal. Het functionele deel wordt meer ‘uitgekleed’ middels een radicale aanpak voor de ateliers, werkplaatsen en een exporuimte, aldus HOH Architecten. De entree vormt vervreemdende plek waarin de ‘gespleten persoonlijkheid’ van het pand nadrukkelijk tot uitdrukking komt en beide sferen tegelijkertijd bestaan. De bezoeker staat bij binnenkomst voor dezelfde keuze als de militairen in het verleden: ‘linksaf of rechtsaf’.
Alzijdig
De grootste architectonische verandering aan het exterieur is de realisatie van een tweede ‘voorkant’. De broedplaats krijgt aan de zonnige westzijde van het gebouw een uitbreiding met een keuken en een restaurant. Die uitbreiding fungeert tegelijkertijd als nieuwe entree, georiënteerd op het stadscentrum.
De oorspronkelijke formele voorkant blijft zich richten op het militaire oefenterrein en de toekomstige bewoners van de nieuwe wijk. Het ontwerp van de buitenruimte vormt een integraal onderdeel van de transformatie en versterkt de nieuwe alzijdigheid van het gebouw.
Verduurzaming
De grootste technische verandering is de verduurzaming van het pand. De gemeente Harderwijk heeft daarbij de nadrukkelijke wens, zoals bij al haar eigen panden, om het gebouw naar de hoogst mogelijke energetische standaard te brengen. In deze transformatie is de ruimtelijke eenheid in het exterieur en de scheiding in het interieur de onderlegger geweest voor het installatie- en verduurzamingsconcept, vertelt HOH Architecten.
De totale schil van het gebouw wordt thermisch verbeterd, waarbij rekening wordt gehouden met de monumentale details van het gebouw. Aan de binnenkant zet het architectenbureau de tweedeling door, waarbij in het formele gedeelte de grootste energetische winst wordt behaald door plaatsing van HR++ monumentenglas en kierdichting. Alle installaties worden weggewerkt achter het monumentale plafond om het oorspronkelijke interieur zoveel mogelijk in zijn waarde te laten.
In het functionelere gedeelte van het pand wordt de grootste energetische winst behaald door het plaatsen van voorzetwanden. Alle nieuwe installaties en ingrepen in dit deel van het gebouw blijven nadrukkelijk in het zicht.
Trefwoorden
mess
gemeentelijk monument
militair erfgoed
harderwijk
militair complex
horeca
officiersmess
transformatie
hoh architecten
broedplaats
herbestemming
Locatie
Best gelezen
1
Haarlems Prinses Beatrixplein en omgeving gaan op de schop
dinsdag, 7 mei
2
Kavel 2E Kenniskwartier, Zuidas: acht ontwerpen
woensdag, 8 mei
3
'Zwevend' hotel in Chinese bergregio door MORE Architecture opgeleverd
woensdag, 8 mei
4
Zeven bureaus geselecteerd voor deelname Next Step Program 2024
maandag, 6 mei
5
XOOMlab presenteert definitief ontwerp voor wooncoöperatie Eureka!
woensdag, 8 mei
Gerelateerde nieuwsberichten
Verdwenen deel Harderwijkse stadsmuur weer zichtbaar gemaakt
28 november 2022
Winnend plan knipoogt naar Harderwijkse Hanzeverleden
1 april 2020
Studio Larkemika transformeert militair gebouw tot woongebouw
20 februari
HOH Architecten maakt tentoonstelling in Shibaura House Tokio
18 april
Stadhuis Harderwijk gemoderniseerd en verduurzaamd
27 november 2017
Tweede prijs voor ontwerp HPP en HOH voor duurzame woontoren Sluisbuurt
21 november 2023
Anterieure overeenkomst voor gebiedstransformatie Belcanto-terrein Haarlem
4 april 2023
Bouw blok met sociale huurwoningen Amsterdam Oostenburg van start
27 januari 2022
Met Kelbergen 2.0 geeft HOH Architecten voorbeeld van verbetering door verdichting
27 september 2021
Eerste project met modulair bouwsysteem van HOH opgeleverd
8 juni 2020
Onderdoorgang van A10 bij Sloterdijk met spiegeling verbijzonderd
7 mei 2019
Winnaars ontwerpwedstrijd kavel 6 Oostenburg Amsterdam bekend
13 maart 2019
Lijntekening toont gelaagde geschiedenis grachtenpand
23 oktober 2018
Vier bureaus maken ontwerp paviljoen Pinetum Blijdenstein
4 juli 2018
Expositieruimte als coulissenlandschap
7 maart 2018
Verdwenen deel Harderwijkse stadsmuur weer zichtbaar gemaakt
28 november 2022
Winnend plan knipoogt naar Harderwijkse Hanzeverleden
1 april 2020
Studio Larkemika transformeert militair gebouw tot woongebouw
20 februari
HOH Architecten maakt tentoonstelling in Shibaura House Tokio
18 april
Stadhuis Harderwijk gemoderniseerd en verduurzaamd
27 november 2017
Tweede prijs voor ontwerp HPP en HOH voor duurzame woontoren Sluisbuurt
21 november 2023
Anterieure overeenkomst voor gebiedstransformatie Belcanto-terrein Haarlem
4 april 2023
Bouw blok met sociale huurwoningen Amsterdam Oostenburg van start
27 januari 2022
Met Kelbergen 2.0 geeft HOH Architecten voorbeeld van verbetering door verdichting
27 september 2021
Eerste project met modulair bouwsysteem van HOH opgeleverd
8 juni 2020
Onderdoorgang van A10 bij Sloterdijk met spiegeling verbijzonderd
7 mei 2019
Winnaars ontwerpwedstrijd kavel 6 Oostenburg Amsterdam bekend
13 maart 2019
Lijntekening toont gelaagde geschiedenis grachtenpand
23 oktober 2018
Vier bureaus maken ontwerp paviljoen Pinetum Blijdenstein
4 juli 2018
Expositieruimte als coulissenlandschap
7 maart 2018
Toon alles
Andere nieuwsberichten
SO-IL transformeert jachthaven tot kunstcampus in Detroit
10 mei, 10:20
Een voormalige jachthaven aan Detroit River wordt naar ontwerp van SO-IL getransformeerd tot kunstcampus. Daarbij worden de tot zover behoorlijk gesloten havengebouwen van Stanton Yards met strategische ingrepen tot elkaar en de stad geopend.
Tribunevormig gebouw van MVRDV met zicht op het hart van Strijp-S
10 mei, 9:10
Voor woningcorporatie Trudo heeft MVRDV een getrapt gebouw ontworpen, dat 56 huurappartementen en twee verdiepingen met commerciële ruimten biedt. Ruime, groene terrassen geven uitzicht op het culturele hart van Strijp-S in Eindhoven.
Een drijvende beeldentuin in de Hofvijver
8 mei, 4:52
De Hofvijver in Den Haag is de locatie voor de derde editie van BlowUp Art Den Haag. Van 9 mei tot en met 2 juni drijven er opblaasobjecten van vier Nederlandse ontwerpers in de vijver bij het Binnenhof.
Neutelings Riedijk wint prijsvraag voor herontwikkeling terrein Thyssen in Keulen
8 mei, 12:21
Bij het project wordt een leegstaande productiehal getransformeerd tot een evenementenlocatie, op het omringende terrein wordt een mix van kantoren, hotels en andere functies gerealiseerd.
Noord-Holland maakt woningbouw in landelijk gebied makkelijker
10 mei, 10:26
Het provinciebestuur gaat er wel vanuit dat een groot deel van de nieuwe woningen in stedelijk gebied kan worden gebouwd.
Rotterdam koopt winkels en knapt ze op om leegstand te voorkomen
8 mei, 1:56
De panden worden opgeknapt en getransformeerd in een poging de Rotterdamse winkelgebieden ‘een boost te geven’.
Alle nieuwe huizen moeten een onderkomen krijgen voor vogels en vleermuizen
8 mei, 10:02
Dat staat in een voorstel van demissionair minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken) aan de Tweede Kamer.
Nog drie dagen om jouw suggestie voor de Architect van het Jaar 2024 in te sturen
8 mei, 9:00
Welke architect, of collectief van architecten, heeft dit jaar de grootste bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de architectuur in Nederland? Stuur jouw suggestie uiterlijk 10 mei 2024 op naar Architectenweb.
Aantrekkende verkoop nieuwbouwwoningen geeft Heijmans vertrouwen
7 mei, 2:31
Bouwconcern Heijmans ziet de verkoop van nieuwbouwwoningen verder aantrekken.
Vastgoedadviseur: verduurzamen kantoorgebouwen kost miljarden
7 mei, 12:19
Om de klimaatdoelen van 2030 van het kabinet te halen moeten alle kantoorgebouwen het energielabel A krijgen.
Ga naar het nieuws-archief
Robert Muis
Redacteur
1
0
0
0
Voor een optimale gebruikservaring plaatst Architectenweb functionele cookies. Wat de verschillende cookies precies doen leggen we uit in een
overzicht
. Cookies van social media kun je optioneel
aanzetten
.
Akkoord
Instellingen
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan
Feedback
Feedback
Wij horen graag jouw feedback. Laat je reactie achter en eventueel jouw e-mail adres.
Reactie
Verstuur