Woonzorggebouw ‘met een gouden randje’ - Rotterdam
26 juni 2023
De Hoekstee - Rotterdam Schiebroek
Woongebouw ‘met een gouden randje’
In woonzorggebouw De Hoekstee draait alles om het veilig en geborgen samenwonen van mensen met een Autistisch Spectrum Stoornis (ASS) en hun begeleiders. De architecten Simone Drost, Theo Kupers en Harm Janssen ontwierpen een licht en optimistisch zorggebouw, beschut en naar buiten gericht tegelijk, met een heldere structuur. Het gebouw is verankerd in tuinen die functioneren als een beschermde en activerende omgeving.
In De Hoekstee leven 35 bewoners met ASS en hun begeleiders. De nieuwbouw vervangt een naar binnen gekeerd woonzorggebouw uit de jaren tachtig dat niet meer voldeed aan de hedendaagse eisen voor zorg en begeleiding. De oudbouw was bovendien uitgewoond en beantwoordde niet aan de huidige energie- en klimaateisen.
Begeleid zelfredzaam
Als uitgangspunt voor de vervangende nieuwbouw formuleerden de architecten en opdrachtgever Middin gezamenlijk de wens om een duurzaam woonzorggebouw te realiseren waarin zelfstandigheid en zelfredzaamheid centraal zouden staan, ondersteund door een coachende manier van begeleiden. Planet Lab Architecture, Theo Kupers Architecten en Grip Studio zetten dat om in een gebouw dat van binnen naar buiten ontworpen is - met de eigen studio van de bewoners als kern en daaromheen volop plekken voor ontmoeting én afzondering. Architect Simone Drost van Planet Lab Architecture: "De essentie van de opgave was het creëren van een bloeiende gemeenschap, beschut en naar buiten gericht tegelijk, in een licht en optimistisch woonzorggebouw met een heldere structuur en de natuur als beschermde en activerende omgeving.”
De studio als veilig thuis
De studio's van de bewoners zijn in De Hoekstee het ultieme privédomein, met een eigen woonslaapkamer, een badkamer en een pantry. Drost: "Dit is het veilige ‘thuis’ waar elke bewoner zich desgewenst kan terugtrekken. Een noodzaak voor mensen die overgevoelig zijn voor prikkels en voor hun rust en veiligheid een heldere structuur nodig hebben."
Ook in de gedeelde ruimtes faciliteert De Hoekstee deze gebruikers. Simone Drost wijst op de entree, de gangen en de trappen: "Binnen het autisme-spectrum zijn er mensen die graag gezamenlijk optrekken en anderen die zich liever individueel bewegen. Daarom gaven we de entree, maar ook de gangen en het trappenhuis welbewust een zekere overmaat. Hier kunnen bewoners elkaar passeren zonder in elkaars ‘ruimte’ te treden en is er voldoende plek om in die gedeelde ruimte op jezelf te blijven, zoals mensen met ASS graag willen. Zo ontwierpen we intieme zitjes in de diepe vensterbanken. Tegelijkertijd geeft de overmaat in de gangen en het trappenhuis ruimte voor ontmoeting en interactie van groepjes bewoners.”
Woongroepen
De 35 bewoners van De Hoekstee leven in vier woongroepen met acht studio's. Elke woongroep heeft een gezamenlijke woonkamer met keuken, een werkplek voor de begeleiders en een terras of balkon voor ontspanning en ontmoeting. De Hoekstee bezit daarnaast voorzieningen als een slaapwacht, een gezamenlijke wasruimte en fietsenberging en drie extra studio's voor crisisopvang.
Drie van de vier woongroepen in De Hoekstee zijn horizontaal georganiseerd over de drie bouwlagen van het pand; zo zijn de woongroepen omwille van de rust en veiligheid van de bewoners van elkaar gescheiden. De vierde woongroep is verticaal over drie verdiepingen ondergebracht met een centrale verbindende trap, die bewegen stimuleert. Deze woongroep is bestemd voor mensen die zelfstandiger kunnen leven of juist extra privacy nodig hebben.
Tuinen voor mensen met ASS
In nauwe samenwerking met studenten van de Aeres Hogeschool in Wageningen en zorgorganisaties voor en experts op gebied van mensen met ASS deden Simone Drost en Harm Janssen (Grip Studio) aanvullend onderzoek naar de betekenis van tuinen voor mensen met ASS. Dit mondde uit in het boek ‘Autismevriendelijke tuinontwerpen’ waar Melanie Genuit de tuin van De Hoekstee als case study uitwerkte. Dit boek is een leidraad voor zorginstellingen en tuinontwerpers en illustreert waarom tuinen noodzakelijk zijn voor deze doelgroep. Ook maakt het boek het proces inzichtelijk rondom het ontwikkelen van een autismevriendelijke tuin.
Simone Drost: "Natuur is voor mensenmet ASS heel belangrijk. Wij hebben het gebouw in zijn tuinen verankerd. De tuinen rondom zorgen voor rust, aarding, structuur en beweging. Maar ook voor uitdaging, levensenergie en ontmoeting. Tegelijkertijd werken ze als buffer voor bewoners die afstand nodig hebben tot de buurt.”
In de wijk
De architecten verankerden het woongebouw ook stevig in de na-oorlogse tuinwijk Rotterdam-Schiebroek. Theo Kupers: “In het ontwerp hebben we ruimtelijk vertaald dat de bewoners van De Hoekstee gelijkwaardige wijkbewoners zijn, in een eigentijds woongebouw dat ver af staat van het ouderwetse zorginstituut.”
De hoofdentree van De Hoekstee is ontworpen als een 'groene kamer' die dankzij verdiepingshoog glas maximaal gericht is op de tuinen van De Hoekstee en het aangrenzende openbare groen. Simone Drost: “Het gemeentebankje bij de voordeur van de oudbouw uit de jaren tachtig, voorheen spil in de contacten van bewoners met de buurt, keerde terug in de vorm van een opgemetselde bank onder de luifel van de hoofdentree”.
In vorm, maat en schaal is De Hoekstee naadloos ingevoegd in de groene wederopbouwwijk. Samen met het tegenoverliggende woongebouw vormt De Hoekstee nu een nieuwe entree naar de belangrijkste winkelstraat van Schiebroek.
Hergebruik
Planet Lab Architecture keek in de haalbaarheidsfase van De Hoekstee met opdrachtgever Middin naar de kansen voor herstructurering met verdichting in dit project. Simone Drost voegde daar de wens aan toe om een gebouw te realiseren dat flexibel kan reageren op veranderde opvattingen over wonen in de zorg en zich - anders dan het gesloopte zorggebouw uit de jaren tachtig – ook zou lenen voor hergebruik als de zorgfunctie wegvalt. Drost: "De zorg wordt voortdurend geconfronteerd met nieuw beleid. Die grilligheid van de politiek wil je als eigenaar van zorgvastgoed voor zijn. Als ontwerpers moeten we met opdrachtgevers de discussie aangaan over wat een duurzaam zorggebouw is. Ook door bijvoorbeeld in te zetten op een tweede leven als regulier woongebouw, wat vastgoedtechnisch interessant is voor opdrachtgevers als zij vastgoedzouden moeten afstoten."
In De Hoekstee is die flexibiliteit omgezet door de studio's te ontwerpen als autonome wooneenheden die zijn toegerust met eigen meterkast, WTW en aansluitingen. Simone Drost: "Met eenvoudige doorbraken zijn in het gebouw tweekamerwoningen te realiseren. En ook de gemeenschappelijke vertrekken kunnen in woonruimtes worden getransformeerd."
Zonnepanelen, een WKO, lage temperatuursverwarming in de vloeren, WTW per woning, tripel glas en een dali dimsysteem voor het algemene licht maken De Hoekstee energieneutraal.
De Hoekstee is ontworpen als een lichtvoetig en tegelijk robuust gebouw, met een open gevelbeeld dat de bewoners ook voldoende privacy geeft. Theo Kupers: “Aan de gevels heeft het gebouw een lichte witte baksteen, glanzende aluminium kozijnen en een zandkleurige plint. Daarmee sluit De Hoekstee zowel aan op de baksteenpanden als op de meer modernistische architectuur in de directe omgeving.” Voor de vensters werd een raster ontworpen van vlakken die terugliggen ten opzichte van het metselwerk. Theo Kupers: “In deze vlakken is golfend tegelwerk aangebracht dat refereert aan gordijnen. Daarmee hebben we, zonder het glasoppervlak te vergroten, een meer ‘open’ gevelbeeld gecreëerd.”
De zonneschermen aan de gevels kunnen door bewoners individueel worden bediend om het daglicht te dimmen als zij daar overgevoelig voor zijn. Aan de gevoeligheid van bewoners voor geluid is extra aandacht besteed door materialen met een zeer hoge geluidsabsorptie.
In het interieur zorgen de gekozen natuurlijke materialen voor rust. De entreehal en de gangen kregen houten lambriseringen en houten trappen die fraai verouderen. De vloeren hebben een houten uitstraling, of zijn voorzien van lichte tegels. De wanden zijn in verschillende lichte tinten afgewerkt, maar ook volle kleuren zijn toegepast.
Simone Drost: "De bewoners van De Hoekstee zijn mensen met een bijzondere kwaliteit, zogenaamd ‘met een gouden randje’. Die bijzonderheid hebben we tot uiting gebracht in de kozijnen, de hekwerken en de entreeluifel."