Museum Paleis Het Loo
2 mei 2023
Via een prijsvraag won KAAN Architecten in 2016 de opdracht voor de renovatie en uitbreiding van Museum Paleis Het Loo. Het ontwerp voor de eigentijdse uitbreiding is ontleend aan de plattegrond, de proporties van het barokke paleis en de historische omgeving. Het voegt meer dan 5000 vierkante meter aan nieuwe voorzieningen en ruimtes toe. Een zorgvuldige restauratie van het paleis en een nauwgezet asbestverwijderingsproces waren daarnaast onderdeel van het ambitieuze project. Paleis Het Loo is getransformeerd en straalt weer een grandeur uit die past bij een van de meest gerenommeerde en drukst bezochte musea in Nederland.
Aan de rand van Apeldoorn werd Paleis Het Loo in 1686 gebouwd als koninklijk jachtverblijf voor koning Willem III en koningin Mary. De uitgestrekte bossen en de waterloop van hoog naar laag, die de nodige waterdruk geeft, zorgden voor ideale omstandigheden voor de aanleg van een barokke compositie van weelderige tuinen met waterpartijen en een monumentaal paleis als basis. De ingreep van KAAN Architecten is ingegeven door deze onlosmakelijke verbinding tussen architectuur en landschap. De gehele uitbreiding is ondergronds gerealiseerd en de nieuwe waterpartij is met de architectuur geïntegreerd, waardoor de traditie van een totale compositie zich voortzet zonder het historische beeld te verstoren.
Tussen de zijvleugels bevindt zich de Bassecour, vroeger een binnenplein met parterres van gras en een watergoot voor paarden. Nu is het omgetoverd in een prachtige ruimte met centrale fontein, omringd door vier glazen oppervlakken waarover een dun laagje water zweeft en die omkaderd zijn met natuursteen, waarmee het een hommage is geworden aan de waterwerken in de historische tuinen. De Bassecour is niet meer enkel het voorplein van het paleis, maar dient nu als dak van de ondergrondse uitbreiding. Bij daglicht weerspiegelen de vier centimeter diepe bassins het monumentale paleis en het licht dat naar beneden doordringt geeft een schitterend effect binnen de nieuwbouw.
In plaats van een prominente entree aan de Bassecour, wat de openheid zou aantasten, zijn de ingangen aan de uiteinden van de paleisvleugels geplaatst. Sporen uit het verleden blijven zichtbaar in de subtiele marmeren inzetstukken op de muren, waar de oude structuur plaats heeft gemaakt voor de lantaarnachtige ingangspaviljoens. Bezoekers worden naar beneden geleid naar het met licht overgoten balkon waar alle noodzakelijke voorzieningen zijn ondergebracht en waar de weg verder leidt naar de Grand Foyer.
De Grand Foyer is het centrale punt van de ondergrondse uitbreiding. Het strekt zich uit langs de centrale as en vormt een dubbele verbinding met het historische gebouw. In fysieke zin delen de oude en nieuwe delen van het paleis een gewelfde trapzaal. Visueel biedt het nieuwe een bijzondere kijk op het oude: via het glazen dak en de Bassecour bassins is het paleis te zien. In het hart van de Grand Foyer, direct onder de fontein, duidt een grote windroos in de vloer het middelpunt van de uitbreiding aan en nodigt het de bezoeker uit een richting te kiezen – doorgaan naar het Corps de Logis, de tentoonstellingszalen betreden, richting de oostvleugel lopen of terugkeren naar het entreebalkon.
De ondergrondse uitbreiding zet de logica van de symmetrische barokke compositie en de Corps de Logis voort in de plattegrond. De oorspronkelijke indeling van het paleis bestaat uit een vestibule met centrale trap en naastgelegen zalen bestemd voor audiënties bij de koning. Ditzelfde principe vormt de basis van de uitbreiding waarin de Grand Foyer met aan weerszijden de tentoonstellingszalen in verbinding staat met de Grote Trap naar het paleis. Ten westen van de Grand Foyer bevinden zich ruime vierkante zalen met bijna vijf meter hoge plafonds, waar tijdelijke exposities gehouden worden. Daarboven is in de historische westvleugel een museum speciaal voor kinderen ingericht onder de naam Juniorpaleis. De oostvleugel is bereikbaar via de schitterende trapzaal en presenteert de geschiedenis en hedendaagse activiteiten van het koninklijk huis in een permanente tentoonstelling De Oranjes.
Onderdeel van het project was een zorgvuldige restauratie van het historisch gebouw ten behoeve van betere technische installaties zoals een klimaatbeheersysteem en verbeterde faciliteiten voor bezoekers. Het dak van de Corps de Logis was voorheen niet toegankelijk maar een nieuw toegevoegd trappenhuis biedt nu een prachtig uitzicht over het terrein. Verder zijn de zijvleugels grondig gerenoveerd om ruimte te bieden aan nieuwe tentoonstellingen, terwijl de oude balzaal naast de westvleugel tot restaurant is getransformeerd.
De architectonische expressie van de uitbreiding is ingetogen en elegant maar het beantwoordt ook aan de grandeur en verbeelding die met de term paleis geassocieerd worden. “Het is niet alleen wat je ziet maar ook wat je voelt dat bijdraagt aan de kwaliteit van de architectuur. Het is de textuur van de materialen, het vakmanschap waarmee de details zijn gemaakt,” legt de architect en medeoprichter van KAAN Architecten, Prof. Dikkie Scipio, uit in haar toelichting over het putten van inspiratie uit het barokke paleis.
Speciale aandacht is besteed aan de afwerking van de trappen, vloeren en muren, die op elkaar aansluiten in patroon en materialisatie. Door gezandstraald, gezoet en gepolijst marmer af te wisselen is een subtiele gelaagdheid bereikt, die vervolgens speels tot leven wordt gebracht door weerspiegelingen van het daglicht via de waterbassins. Tegenover het geaderde witte marmer staat de warmte van het notenhout op de deuren, overal waar men de overgang maakt naar nieuwe ruimtelijke ervaringen. Het patroon op het hout verbeeldt een oranjebloesem blad, of bloemen en vlinders gezien in veelvoud, als verwijzing naar de tuinen en hun grafische symmetrie. Dit patroon is ook terug te vinden op de deurklinken, in diverse meubelstukken en in de wandkleden van het restaurant. Verweven met metalen draden, geven deze luxueuze wandkleden de muren een glans en zijn een eerbetoon aan de pronkzalen van de Corps de Logis.
“Het doel van het ontwerp is evenwicht creëren tussen oud en nieuw, een resultaat dat groter is dan de som der delen,” aldus Scipio. Op het eerste gezicht zijn de renovatie en uitbreiding onzichtbaar, maar de vernieuwing wordt langzaam onthuld door een reeks weloverwogen elementen. Elk element verrijkt de bezoekerservaring zonder afbreuk te doen aan het monument, waardoor Paleis Het Loo een vitale culturele instelling blijft voor de toekomst.