Uniek klimaatplein met Van den Berk-bomen
22 november 2022
In het voorjaar van 2021 hebben wij bomen geleverd aan een uniek project in Nederlandse gemeenten: Klimaatplein ’t Gasthoês in Horst aan de Maas. De Noord-Limburgse gemeente is heel enthousiast over de geboekte resultaten tot nu toe.
“Het groeit en bloeit fantastisch”, vertelt Bas van de Lisdonk, specialist van de gemeente Horst aan de Maas, enthousiast over de beplanting van Klimaatplein ’t Gasthoês. Het plein ligt rondom Cultureel Centrum ’t Gasthoês in Horst, met 13.000 inwoners de hoofdplaats van de gemeente in Noord-Limburg. „Al het groen staat er het hele jaar gelikt bij, van welke kant je de vakken ook bekijkt.”
Van onze kwekerijen zijn circa 40 bomen gebruikt. Een divers sortiment, waaronder sierbomen met een stamomtrek tot 45-50 cm, meerstammige bomen en fruitbomen. De bomen zijn niet alleen gekozen vanwege de aantrekkelijkheid, maar ook vanwege de biodiversiteit en bijvoorbeeld het aantrekken van insecten. En alle bomen zijn zogeheten klimaatbomen, omdat ze bijvoorbeeld goed tegen hitte en droogte kunnen.
Daarnaast zijn er prairieplanten van Lageschaar Vaste Planten toegepast. Alle beplanting is aangelegd door Herman Vaessen. “De bomen en planten zijn bewust gekozen”, zegt Bas die de relatie met onze kwekerijen benoemd. “Onze gemeente heeft een hele lange relatie met Van den Berk. Het bedrijf kan ons wensenlijstje goed invullen en het levert kwaliteit.”
Waterbufferende materialen
De bomen zijn niet in standaard-grond aangeplant; ze krijgen ook niet op een standaard-manier water. Klimaatplein ’t Gasthoês herbergt namelijk ondergronds een innovatief waterbeheersingssysteem. Al het regenwater dat op het plein en de daken van ’t Gasthoês valt, wordt opgevangen in ZOAK-klinkers, Rockflow-infiltratiebuffers en een Permavoid-buffersysteem.
ZOAK staat voor Zeer Open Afval Keramiek; het is gerecycled keramiek dat regenwater snel kan absorberen en vasthouden. Na een tijdje laat ZOAK het water verdampen of verder zakken in de grond. De ZOAK-klinkers zijn op het plein gebruikt als bestrating.
Rockflow is recyclebare steenwol die tot 95% van zijn eigen volume aan water kan opnemen. Ook Rockflow laat het water na een tijdje, op een gedoseerde manier, los. Via capillaire werking komt het water ten goede aan de beplanting, of het zakt verder in de grond wat goed is voor de grondwaterstand. Bas vertelt dat Rockflow op allerlei manieren is toegepast. “We hebben het als pakketten ondergronds gebruikt. Het is ook door de grond onder de beplanting gemengd; we willen weten hoe de beplanting erop reageert.” De vakken zijn tevens voorzien van een toplaag lavakorrels. “Die laag houdt onkruid tegen, zodat we er niet hoeven te schoffelen of te wieden. En ook de lavakorrels houden vocht vast.”
Overal sensoren
In hoeverre het ondergrondse systeem functioneert, wordt continu gemeten. “Iedereen kan wel zeggen of denken dat het werkt”, stelt de specialist van de gemeente, “maar meten is weten. Daarom hebben we overal sensoren aangebracht.” Er worden allerlei data verzameld, van de grondwaterstand, en ook van bijvoorbeeld de temperatuur van de ZOAK-klinkers en van de luchtkwaliteit. Bas: “Dankzij de sensoring, die mede mogelijk was door subsidie van de Rijksoverheid, kunnen we precies meten wat het hemelwater in de grond doet.”
Uiteindelijke doel van het Klimaatplein ’t Gasthoês is dat het klimaatbestendig is. Dat zowel de bestrating als de beplanting bepaalde weersextremen goed kan doorstaan. Zoals het opvangen van piekbuien, het opgevangen water weer gebruiken in droge en hete perioden, en het koelen van de omgeving in zulke perioden.
De maanden na de aanplant in 2021 verliepen volgens het KNMI gemiddeld normaal, met voldoende regen, maar geen echte weersextremen. 2022 begon echter vrij nat, terwijl afgelopen groeiseizoen zich kenmerkte door diverse perioden van droogte en hitte. “We hebben in 2022 de beplanting 7 keer water gegeven. Dat is niet veel gedurende een seizoen in het jaar na aanplant”, legt Bas uit. “Maar gezien de ondergrondse innovaties en het gekozen sortiment hadden we nog meer de grens kunnen opzoeken van wel/niet water geven. Misschien konden we in 2022 ook wel met 4 keer water geven volstaan.”
De ZOAK-klinkers en de Rockflow-pakketten functioneren vooralsnog goed, maar het Rockflow-pakket onder de beplanting blijkt niet optimaal te werken. “Ook dat is voor ons een les geweest”, kijkt Bas terug. Op de lange termijn zal het functioneren van het totale systeem blijken. “We hebben nog maar meetgegevens van 1 jaar, we hebben er van meerdere jaren nodig.”
Bouwteam gevormd, buurt betrokken
Het Klimaatplein ’t Gasthoês is hoe dan ook uniek, want de combinatie van innovaties is nog nergens anders in de gemeentewereld toegepast. Omdat alle gemeenten een klimaatopgave hebben (wateroverlast voorkomen, minder lozen op riolering, hittestress verminderen), staat het plein goed in de belangstelling. “Andere gemeenten komen hier regelmatig kijken.”
Het project is jaren geleden begonnen, gelijktijdig met het verbouwen en renoveren van ’t Gasthoês, alsmede de renovatie en nieuwbouw van een groot aantal (zorg)woningen voor senioren. De gemeente heeft voor het project een bouwteam gevormd, waarin onder andere ontwerpbureau Kragten en hoofdaannemer BLM zaten. Omwonenden en ondernemers zijn betrokken geweest bij de invulling.
Het Klimaatplein moest een autoluw plein worden dat klimaatbestendig is, groen, gezellig en waar nog altijd evenementen zijn te houden. Tegenover ’t Gasthoês ligt namelijk De Mèrthal. De carnavalsoptocht moest bijvoorbeeld nog wel altijd over het plein kunnen gaan, en ook moest er nog een kermistent kunnen staan. Dat alles gaat goed. “En er is nog nooit iets beschadigd. Iedereen heeft wel respect voor ons groene plein.”