Noord-Zuid lijn
15 april 2021
De Noord/Zuidlijn in Amsterdam: een openbaar museum
In de jaren negentig werd gestart met de plannen voor een nieuwe metrolijn in Amsterdam. Een complexe opgave in een dichtbevolkte hoofdstad. Sinds de zomer van 2018 rijdt de metro echter. Langs acht stations, waaronder het al bestaande Centraal Station. Dwars door de stad en de uiterste gebieden en regio met elkaar verbindend in 15 minuten. De lijn is 9,7 kilometer lang waarvan 7,1 kilometer door het centrum ondergronds gaat.
Een waar meesterwerk. Niet alleen qua techniek, aanpak en materialen, maar zeker ook door de kunst. Elk station kreeg een eigen identiteit door de plaatsing van kunstwerken die speciaal voor deze plekken zijn ontworpen.
Architectuur en kunst ter oriëntatie
Benthem Crouwel Architects stond garant voor de ontwerpen van zeven stations van de Noord/Zuidlijn. Joost Vos, architect: “Onze visie op dit project was dat reizigers zo snel mogelijk verbinding moeten kunnen maken tussen perron en stad. Mensen houden niet van ondergrondse ruimtes. Het maakt ze onzeker en dat heeft sterk te maken met oriëntatie en veiligheid. Oriëntatie op daglicht is dus erg belangrijk en daarom hebben we dat diep in de stations laten doordringen, ondersteund door kunstlicht.
Elk station een verrassing
Harmen Liemburg, kunstenaar en cartograaf van oorsprong, herinnert zich nog goed toen hij werd gebeld door Véronique Baar van QKunst. Zij vroeg hem mee te werken aan een schetspresentatie voor het kunstwerk voor station Noord. Het thema stond al vast; het werk moest net als de metrolijn zelf de natuurlijke infrastructuur van de stad volgen en een verbinding maken tussen het station en haar omgeving. Liemburg: “Véronique was dé schakel tussen onder andere de kunstenaars, de dienst Metro en Tram en de ingestelde Adviescommissie. De schetspresentaties die wij als kunstenaars maakten, werden tijdens een pop-up tentoonstelling aan hen en aan de bevolking van Amsterdam gepresenteerd.”
Véronique Baar: “Al vanaf de eerste tekeningen voor de metro was duidelijk dat kunst op een monumentale en grootschalige wijze zou worden geïntegreerd in de architectuur. Variatie, inspelend op een divers en gemêleerd publiek van reizigers, was wenselijk. We wilden bovendien het perspectief op de stad Amsterdam, maar ook hoe Amsterdam zich verhoudt tot de wereld laten terugkomen in de ontwerpen. Zonder overigens de kunstenaars een te dwingende opdracht te geven. Er waren immers ook al technische en architectonische kaders waar ze rekening mee moesten houden.
Parallel reizigers en trekvogels
Het werk van Liemburg doet denken aan een stripverhaal. Maar dan over natuur. Liemburg: “De architectuur en routing in een station zijn zeer bepalend; het bepaalt hoe mensen zich voelen in een ruimte. Kunst is daar als een kers bovenop. Het moet mensen prikkelen. Voor dit project vond ik het interessant om een parallel te trekken tussen de verschillende typen reizigers - van dagjesmensen en toeristen tot forenzen - en de vogelwereld. In de natuurgebieden direct grenzend aan Amsterdam Noord heb je een volkstuinenstrook, eindeloze weilanden met sloten, natuurgebieden, afgekalfde hoogveengebieden en waterkanten met rietkragen. Hier zijn veel vogels te vinden en voor mij dus ook volop inspiratie.
Liemburg: “Je kunt het geheel van het beeldverhaal niet overzien. Je ziet alleen dat waar je staat en kunt iedere keer weer nieuwe dingen ontdekken. Het was een uitdaging; de hoeveelheid details die ik namelijk kan aanbrengen in mijn werk, is proportioneel gekoppeld aan de techniek die ik gebruik. De beelden die ik had en scande, moest ik opnieuw tekenen, rekening houdend met de uiteindelijke uitvoeringstechniek van het aquajetten. Dat is het onder enorm hoge druk snijden van tegels met een dun straaltje water vermengd met superfijn zand. In het begin zat ik er nog wel eens naast qua schaalverhoudingen. Echter, door met alle betrokken partijen, zoals QKunst, Mosa en Mutsaerts, de verschillende proefopstellingen te evalueren, wist ik hoe ik de schaal moest veranderen om de voorstelling herkenbaar te maken.