STAR strategies + architecture realiseert langs Seine vijf woontorens met aanpasbare woningen

In Ivry-sur-Seine, in de metropoolregio van Parijs, is een ensemble van vijf woontorens gerealiseerd naar ontwerp van STAR strategies + architecture uit Rotterdam. Bijzonder aan het ontwerp is dat de 288 woningen aanpasbaar zijn aan de veranderde wensen van zijn bewoners. Ook bijzonder is het proces dat eraan ten grondslag lag waarbij feitelijk een ontwikkelaar bij het architectonisch ontwerp gezocht is.

Langs de Seine, zo’n twee kilometer ten zuiden van de Bibliothèque François Mitterrand (ontworpen door Dominique Perrault) is een cluster van vijf woontorens gerealiseerd dat wat betreft STAR architecture + strategies een voorbeeld is van hoe woningbouw voor haar bewoners kan werken en hoe architectonische kwaliteit centraal kan komen te staan in het ontwerpproces – in plaats van een sluitpost te zijn.

Het cluster wordt START-Ivry genoemd en startte vanuit de constatering dat er een groeiende kloof is ontstaan tussen de huishoudens – die steeds diverser worden – en hun huisvesting – die steeds verder gestandaardiseerd wordt.

Een steeds pluriformere samenleving vraagt volgens STAR strategies + architecture om woongebouwen met een grote variatie aan woningen, die bovendien ook nog aanpasbaar zijn wanneer woonwensen wijzigen. Dat is hier gerealiseerd.

START staat voor: Social, Transformable, Affordable and Resilient Typologies. Vertaald gaat het dus om sociale, transformeerbare, betaalbare, duurzame woonoplossingen die inspelen op het hedendaagse leven.

Het cluster is 22.863 m² groot, waarvan 19.700 m² woningbouw. De 288 woningen zijn verdeeld over vijf woontorens die in hoogte variëren van dertien tot negentien verdiepingen. In de plint is ruimte voor veertien commerciële units waar restaurants, sportscholen, bakkers, apotheken, supermarkten en kappers zijn voorzien.

Mismatch

Huishoudens en woningen hebben zich volgens STAR de afgelopen decennia langs verschillende denklijnen ontwikkeld. Daardoor is een mismatch ontstaan tussen de (woon)ruimte en de mensen die erin leven. Er is een toenemende diversiteit in typen huishoudens waarneembaar, zoals éénoudergezinnen, samengestelde gezinnen, werkloze jongeren, hulpbehoevende ouderen, niet-familiale samenlevingsvormen en thuiswerkers.

Op het gebied van wonen is daarentegen een andere ontwikkeling te zien. Daar leiden bouweconomie en regelgeving tot steeds sterker gestandaardiseerde woningen. Het zijn woningen die volgens het bureau voldoen aan de logica en verdienmodellen van ontwikkelaars, maar die losgezongen zijn van de realiteit van de samenleving. Achter aantrekkelijke gevels gaat vaak het gebrek aan ambitie in de woningplattegrond en het interieur schuil, stelt STAR.

Met START-Ivry zet STAR niet minder in dan op het herdefiniëren van onze wooncultuur en wil het bureau een aanzet geven tot het ‘her-denken van wonen van binnenuit; vanuit de bewoner. Daarbij wordt ook de centrale rol van de plattegrond in ere herstelt.

Met START-Ivry wil het aanhaken op de gevarieerde rijkdom van de hedendaagse samenleving, met al haar tegenstrijdigheden en diversiteit. Woningen kunnen worden vergroot wanneer er een kind wordt verwacht; een keuken kan worden verplaatst ten behoeve van een extra slaapkamer; kinderkamers kunnen transformeren tot een verhuurbare studio. Zelfs het kopen van de naastgelegen woning om de eigen uit te breiden behoort tot de opties.

Uiteindelijk bevat START-Ivry hiervoor een breed palet aan woningtypes variërend van studio’s tot vijfkamerwoningen. Ook zij er vele tussenvormen bedacht, zoals ‘bonus’- en ‘plus’-types. Aan een gang en galerij liggen vaak heel verschillende woningen.

Principes

Het gehele concept is door STAR opgebouwd rond drie complementaire sets van principes:
De tien ‘principes van aanpasbaarheid’ garanderen flexibiliteit en veerkracht van de woningen door de tijd heen. Voorbeelden daarvan zijn deelbare, grote woningen; zogenaamde ‘plus-alkoven’ die vooral éénoudergezinnen of thuiswerkers bedienen; modulaire woonkamers en zeer aanpasbare tweekamerwoningen waarbij is rekening gehouden met allerlei vormen van samenleven.

De acht ‘principes van kwaliteit’ betreffen natuurlijk verlichte keukens en badkamers; maximale bergruimte en het minimaliseren of activeren van gangen.

Met de tien ‘principes voor een goede toren’, tenslotte, worden voorwaarden vastgelegd voor een positieve, wenselijke dichtheid. Een die bovendien passend is in de context. Dit heeft betrekking op de beschikbaarheid van kwalitatieve circulatieruimtes, gedeelde ruimtes en terrassen en een goed contact met zowel grond als lucht.

Van binnen naar buiten ontworpen

De woongebouwen zijn door STAR nadrukkelijk van binnen naar buiten ontworpen. De geometrie van de volumes, het ritme van de ramen en de kleuraccenten komen voort uit de woningen die daar zijn ontworpen. “Het resultaat is een levendige architectuur waarin vorm, gebruik en betekenis onafscheidelijk zijn”, zo omschrijft het bureau het. De onregelmatigheid die in de gevel te zien is, verbeeldt wat betreft het bureau de diversiteit van het leven binnen.

Denkend vanuit woonkwaliteit is de diepte van de volumes op veertien meter gezet. Daarbij zijn typologische variëteit, daglicht, ventilatie en uitzicht gemaximaliseerd. Negentig procent van de woningen heeft daardoor een dubbele of driedubbele oriëntatie. Elke toren is bovendien opgebouwd uit drie verschillende delen die gerelateerd zijn aan respectievelijk straat, stad of lucht. Een turquoise ‘band’ van gemeenschappelijke ruimtes op de zevende verdieping geeft een horizontaal accent.

Van de 288 woningen zijn de helft koopwoningen. 34 procent is sociale woningbouw, 16 procent is middenhuur. Het aantal woningen kan – in het geval van de beoogde toekomstige opsplitsingen – nog oplopen tot 350.

Alle woningen delen gemeenschappelijke ruimtes op de bovenste verdiepingen. Dit omvat multifunctionele ruimtes en logeerkamers. Er is bovendien meer dan 2.000 m² aan gemeenschappelijke terrassen beschikbaar die verspreid zijn over verschillende lagen.

Op het maaiveldniveau is 2.600 m² nieuwe, openbare ruimte toegevoegd naar ontwerp van BOARD. Er zijn een centraal plein aan de Seine en twee voetgangerspassages die de commerciële plint doorkruisen. De passages verbinden het plein met de hoofdlaan en creëren zichtlijnen naar de iconische kabelbrug over de Seine.

Het gebouw is voor een deel gerealiseerd in beton met een verlaagde CO2-voetafdruk. De woningen worden met geothermie verwarmd. Dat is allemaal leuk en wel, stelt STAR, maar echte duurzaamheid gaat toch eigenlijk over dat woongebouwen lang mee kunnen gaan, en dat kan alleen als deze zich aan kunnen passen aan de veranderde wensen!

Selectie van eerst architect en pas daarna de ontwikkelaar

START-Ivry kon er volgens STAR alleen komen door het bijzondere proces dat eraan ten grondslag lag. Het bureau noemt het de inverse method. Het is ontwikkeld door de grondbeheerder namens de gemeente Ivry-sur-Seine en samen met de architect verder uitgewerkt.

In tegenstelling tot wat gebruikelijk is, is eerst de architect geselecteerd — op basis van een methodologisch voorstel, niet enkel renders — waarna ontwikkelaars mochten concurreren op basis van het project van de architect. Het programma werd dus niet geschreven door de ontwikkelaar, maar door de architect.

Gedurende acht maanden brachten maandelijkse ontwerpateliers alle betrokken partijen samen: de grondbeheerder, de architect, de gemeente, stedenbouwkundigen, toekomstige ontwikkelaars (met hun aannemers en adviseurs). Alle aspecten werden gezamenlijk besproken: ontwerp, bouw, beheer, leefwijzen...

De winnende ontwikkelaar werd volgens STAR geselecteerd op basis van zijn vermogen om zich aan te passen aan hun architectonisch concept. Na de selectie daarvan werd het contract van de architect overgedragen, terwijl de grondbeheerder een actieve rol behield om continuïteit te waarborgen, de ontwerpprincipes in de verkoopovereenkomst te verankeren en de centrale rol van de architect te beschermen. STAR: “Zonder de Omgekeerde Methode had START simpelweg niet kunnen bestaan.”