Expositie over München 1972 in Nieuwe Instituut

29 april 2016, 13:33

Voor de Olympische Spelen van 1972 in München was een totaalontwerp gemaakt dat openheid en inclusiviteit moest uitstralen. Halverwege het evenement kantelde dit beeld doordat de Palestijnse Black September-beweging het Olympisch dorp wist binnen te dringen en de Israëlische ploeg gijzelde. Vanaf 12 juni organiseert Het Nieuwe Instituut er een tentoonstelling over.

In de expositie 'Munich 1972. The design of a democratic body' wordt het controversiële verhaal verteld door de ontwerpstrategie van Duitse organisatoren tegenover de tactieken van de Palestijnse gijzelnemers te plaatsen. Daarnaast werpt de tentoonstelling in Het Nieuwe Instituut licht op de rol van de media bij het verspreiden zowel het Duitse als het Palestijnse verhaal.

Met de Spelen van 1972 wilde West-Duitslad een punt zetten achter zijn besmette geschiedenis, en de herinnering aan Hitlers ‘Nazi-Spelen’ van 1936 in Berlijn uitwissen. Associaties met autoriteit en monumentaliteit wilden de organisatoren daarom tegen iedere prijs vermijden. Er ontstond een uitzonderlijke situatie waarin planners en ontwerpers – met brede steun uit politiek en maatschappij – een model konden ontwikkelen voor een democratische samenleving zonder grenzen en geweld.

Vrijheid en participatie van het individu waren de centrale pijlers van een allesomvattend ontwerp. Otl Aicher, het hoofd van het ontwerpteam, zag de Olympische Spelen als een groot openlucht schouwspel, 'een opera zonder theater en orkest', waarin 'het leven zichzelf speelde', waar bezoekers en atleten vrij met elkaar konden omgaan ongeacht hun nationaliteit, afkomst of levensbeschouwing.

De geboorte van de moderne terreur
Op de elfde dag van de Spelen bleek hoe kwetsbaar het ideaal was. Zwaar bewapende Palestijnen gijzelden de Israëlische ploeg. Hoewel de gijzelingsactie tot in detail een van de vooraf geschetste terreurscenario’s volgde, waren er nauwelijks veiligheidsmaatregelen getroffen. Ze zouden te veel conflicteren met het beeld dat de organisatoren wilden uitdragen.

De gijzelnemers kaapten het podium en namen via de media de regie over het wereldevenement in handen. Honderden camera’s registreerden hoe Luttiff Afif, of Issa, de leider van de operatie, een afschuwwekkend spektakel orkestreerde om daarmee de Palestijnse zaak onder de aandacht van de hele wereld te brengen.

Uiteindelijk kwamen elf Israëliërs, een Duitse politieman en vijf van de acht gijzelnemers om. De gebeurtenis luidde een nieuw tijdperk in. München 1972 markeerde de geboorte van de moderne terreur waarbij terroristen voluit de kracht van het beeld benutten door de camera als strijdwapen in te zetten. Het leidde een onomkeerbaar proces in waarin het borgen van veiligheid bij elke volgende editie van het evenement een steeds grotere rol ging spelen, met de Spelen in Rio de Janeiro als voorlopig hoogtepunt.

Strategie versus tactiek
De tentoonstelling belicht het esthetisch ideaal van de ontwerpers van München en hun vurig verlangen om een beeld van een democratische en open maatschappij te scheppen. Dat wordt zichtbaar in het werk van bijvoorbeeld de architecten Günther Behnisch en Frei Otto, landschapsarchitect Günther Grzimek, kunstenaar Hans Hollein en ontwerper Otl Aicher.

Door het ontwerp van die Heitere Spiele, zoals de Spelen van 1972 vaak werden genoemd, te deconstrueren worden de relaties blootgelegd tussen ontwerp, politiek en andere krachten en machten die op zo’n wereldevenement inspelen.

Op vergelijkbare wijze ontrafelt de tentoonstelling de actie van de Black September-beweging, en hoe zij parasiteerden op het Duitse totaalontwerp. Welke motieven lagen aan hun actie ten grondslag, en welke middelen zetten zij hiervoor in? Hoe veranderde dit uiteindelijk de perceptie van deze Olympische Spelen?

Willi Daume, president van het Duitse Olympisch Comité zei het al in de aanloop naar de Spelen tegen ontwerper Aicher: De sportuitslagen zou men snel vergeten, het is de ervaring die telt.

Munich 1972 is samengesteld door Marten Kuijpers. David Bennewith verzorgt het grafisch ontwerp, Bart Guldemond het ruimtelijk ontwerp. De tentoonstelling loopt door tot en met 8 januari 2017.

Trefwoorden

münchen olympische spelen het nieuwe instituut

1	Glasgebouw op Strijp-S in Eindhoven krijgt nieuw leven als woongebouw vrijdag, 5 september
2	VORM koopt voormalige boekweitfabriek in Rotterdamse Piekstraat vrijdag, 5 september
3	Nominaties Kantoorgebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 10 september
4	10 nieuwe steden dinsdag, 9 september
5	Rijksbouwmeester: tijd van nieuwe steden bouwen ligt achter ons maandag, 8 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Regering start onderzoek mogelijke terugkeer Nederlands architectuurinstituut

3 juli 2023

Pritzker Prize 2015 voor overleden Frei Otto

11 maart 2015

Architect Günter Behnisch (88) overleden

13 juli 2010

Rotterdam organiseert eigen architectuurmaand

19 mei 2016

Nieuwe Instituut richt agentschap op voor architectuur en design

8 juli 2016

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Studio id+ ontwerpt school volgens STEAM onderwijsmodel

3 uur geleden

Het architectenbureau gebruikt innovatief onderwijsmodel al leidraad bij het ontwerpen van het interieur van een van de gebouwen van het Vitus College in Bussum.

Architecten- en ontwerporganisaties komen onder één dak op NDSM-werf

Vandaag, 12:10

Zes architecten- en ontwerporganisaties, waaronder de BNA en BNI, gaan verhuizen naar De Baanderij, de voormalige kantine van de NDSM-werf.

Transformatie Arnhems postgebouw tot rijkskantoor De Nieuwe Post van start

Vandaag, 10:35

Het vernieuwde gebouw gaat plek bieden aan ruim vierhonderd werknemers van de Belastingdienst, het Rijksvastgoedbedrijf en DUO. De voormalige parkeerplaats wordt omgevormd tot een publiek toegankelijke binnentuin met verschillende niveaus.

Nominaties Kantoorgebouw van het Jaar 2025 bekend

Vandaag, 09:00

Als onderdeel van de Architectenweb Awards 2025 wordt begin november de prijs voor Kantoorgebouw van het Jaar 2025 uitgereikt. Uit de twintig inzendingen voor deze prijs heeft de jury drie projecten genomineerd.