Maquette van het decor door Jan Versweyveld

'The Fountainhead is een ideeënoorlog'

2 juni 2014, 11:26

Op 15 juni vindt de Nederlandse theaterpremière van The Fountainhead plaats. Toneelgroep Amsterdam brengt de beroemde roman van Ayn Rand tijdens het Holland Festival en na de zomer op de planken. Als opmaat organiseerde de toneelgroep onlangs een ‘verkenning’ van het boek met onder andere regisseur Ivo van Hove en scenograaf Jan Versweyveld. Een verslag.

Tekst Renson van Tilborg

In 1943 schreef Ayn Rand The Fountainhead (Nederlandse vertaling: De eeuwige bron) – een ideeënroman en meeslepend portret van de jonge, briljante architect Howard Roark. Roark weigert concessies aan opdrachtgevers te doen, terwijl zijn collega Peter Keating kiest voor commercieel succes en maatschappelijk aanzien.

Het verhaal is nog maar zestien pagina’s vertrokken of architectuurstudent Roark wordt ontboden bij zijn rector. Plaats van handeling: het Technologisch Instituut van Stanton. Roark wordt weggestuurd, maar de rector wil hem nog een kans geven als hij maar voor rede vatbaar wordt:

‘…je hebt een stuk of wat modernistische gebouwen gezien en die hebben je het hoofd op hol gebracht. Maar besef jij wel wat een voorbijgaande gril die zogenaamde modernistische beweging is? Je moet leren inzien – en dit wordt onderschreven door alle autoriteiten op dit gebied – dat al het fraaie in de architectuur al bereikt is. Elke stijl uit het verleden herbergt schatten in zich. We kunnen alleen kiezen uit de werken van de grote meesters’.

Waarop Roark stelt: ‘ik erf niets! Ik sta niet aan het einde, maar misschien wel aan het begin van een traditie’.

Strijd
Het lijkt al met al alsof The Fountainhead over architectuur gaat en dan met name over het architectuurdiscours in de eerste helft van de vorige eeuw. Ayn Rand ontkende dat: “Het thema van mijn roman”, zei Rand, “is de strijd tussen individualisme en collectivisme, niet in de politieke arena maar in de ziel van de mens. Mijn uitgangspunt bij het schrijven van The Fountainhead is altijd geweest om een ideale man als romanfiguur te creëren.”

Die man is dus Roark, een architect die moderne wolkenkrabbers wil bouwen en omgeven wordt door collega’s die aanhangers zijn van een meer klassieke bouwcultuur. Het is deze strijd tussen vernieuwing en traditie, tussen bezieling en compromis die Rand op een onnavolgbare manier heeft neergeschreven.

Maar The Fountainhead is ook het verslag van een strijd op leven en dood tussen twee geliefden, Roark en de beeldschone Dominique Francon; twee gelijkgestemde zielen gesteld op hun vrijheid en autonomie.

Larger than life
Regisseur Ivo van Hove las het boek en zag er een toneelstuk in. “Toen ik de roman voor het eerst las, werd ik gegrepen door de personages, stuk voor stuk mensen van vlees en bloed en tegelijkertijd larger than life. Het zijn figuren die staan voor grootse ideeën: de briljante architect Roark die zijn eigen idealen nastreeft en droomt van een nieuwe wereld, een stad van de toekomst, maar ook Peter Keating, zijn collega die schippert en zijn ontwerpen voortdurend aanpast aan de eisen van de markt.”

“De strijd tussen Roark en zijn tegenstanders is bloedstollend beschreven. The Fountainhead is voor mij een ideeënoorlog. De grote vraag die het boek stelt: Wat is schepping? Wat betekent het om iets te creëren? En wat betekent integriteit in een scheppingsproces?”

“De roman speelt zich af in het milieu van architecten in de jaren ’20 in New York waar de strijd tussen modernisme en classicisme zich voltrok, maar uiteraard is de vraag naar integriteit een vraag die ons nog steeds bezighoudt: de balans tussen het commerciële en het vernieuwende, de markt en de zuivere expressie. Rand gebruikt de wereld van de architectuur als metafoor om te spreken over kunst, engagement, individualisme en autonomie.”

Decor
Van Hove’s vaste scenograaf, Jan Versweyveld, tekende ook nu voor het decor. De Belg in Amsterdamse dienst is gefascineerd door de existentiële vraag die het boek oproept: kun je zuiver handelen als je rekening houdt met anderen?

Versweyveld gaf eerlijk toe dat hij soms ook te in zichzelf gekeerd bezig is, “terwijl een goed decor toch rekening houdt met de acteurs, de regisseur en het publiek. Samen-werking is dus cruciaal voor een scenograaf en daarmee lijkt hij op een architect. Dat gezegd hebbend: samenwerken is niet hetzelfde als compromissen sluiten. Net als Roark streef ik naar het hoogst haalbare.”

Zijn doel: de acteurs moeten in het decor kunnen wonen en er moeten transities kunnen plaatsvinden. “Ik streef naar een scenografie die niet beperkt, maar juist mogelijkheden geeft.”

Aan de hand van een maquette experimenteert Versweyveld met licht. “Licht is voor mij een bouwmateriaal waarmee ik ruimte kan scheppen. Daarom ligt dit toneelstuk me ook zo na aan het hart: op de achtergrond gaat het ook over mijn vak.”

Trefwoorden

ayn rand toneelgroep amsterdam the fountainhead

1	Merwede – overzicht stadsblokken eerste fase woensdag, 17 december
2	Purmerend kiest uit drie ontwerpen voor Schapenmarkt woensdag, 17 december
3	Powerhouse Company en SO-IL delen ontwerp voor toren naast Whitney Museum dinsdag, 16 december
4	Voormalige jeugdgevangenis in Amsterdam getransformeerd en uitgebreid tot woongebouw woensdag, 17 december
5	Groningen kiest plan Harthof voor herontwikkeling parkeergarage Haddingestraat woensdag, 17 december

Gerelateerde nieuwsberichten

'Stedenbouwkundige opera' op Holland Festival

28 januari 2015

Toneelgroep Amsterdam speelt The Fountainhead

17 april 2014

Andere nieuwsberichten

Den Haag ziet ruimte voor meer woningen in gebied Laakhavens-Hollands Spoor

3 uur geleden

De gemeente Den Haag ziet ruimte voor 11.000 nieuwe woningen in het gebied aan de Laakhavenzijde van station Hollands Spoor. Dat zijn er 2.400 meer dan de gemeente bij het begin van de planvorming dacht.

Gevarieerd kantoorlandschap voor Unilever in AIR Offices Rotterdam

Vandaag, 12:17

Levensmiddelenconcern Unilever heeft dit jaar twee verdiepingen betrokken in het voormalige V&D-pand in het centrum van Rotterdam. Fokkema & Partners ontwierp het interieur.

Negenhonderd woningen op historisch zorglandgoed in Vught

Vandaag, 10:52

Gebiedsontwikkelaar AM en een ontwerpteam bestaande uit Karres en Brands, Wenink Holtkamp en NAMO hebben een tender voor de realisatie van negenhonderd woningen op het historische Zorgpark Voorburg in Vught gewonnen.

KAAN Architecten breidt bureauleiding uit

Gisteren, 15:00

KAAN Architecten heeft vier associate partners en vier associate architects benoemd.

DNR geactualiseerd naar hedendaagse praktijk

2 uur geleden

DNR2025 is compacter en beter op de hedendaagse praktijk afgestemd dan haar voorganger, met onder meer aandacht voor AI, privacy en kwaliteitsborging.