IABR biedt caleidoscopisch beeld van duurzame toekomst

Afgelopen week opende in de Ferro Dome in M4H in Rotterdam de hoofdtentoonstelling van de Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam – IABR. Van het team van curatoren kreeg Architectenweb een rondleiding.

Een greep uit wat er te zien is: een aanzet tot een archief van de vlaggen van actiegroep Extinction Rebellion, een woningbouwproject waarin Superuse Studios erin geslaagd is voornamelijk hergebruikte materialen te gebruiken, landbouw in het midden van de Verenigde Staten dat de bodem niet uitput maar juist verrijkt, een paviljoen door architect Anapuma Kundoo uit stenen van geperste aarde… De hoofdtentoonstelling van de IABR biedt een caleidoscopisch beeld van een duurzame toekomst.

De tentoonstelling, It’s About Time, is te zien in de voormalige gashouder in het Merwe-Vierhavens gebied (M4H) in het westen van Rotterdam. De spectaculaire stalen koepel wordt nu Ferro Dome genoemd en wordt door de curatoren ‘een restant van het fossiele tijdperk’ genoemd. Erbinnen is met het zand dat er al lag en geleende materialen uit de glastuinbouw een meanderende tentoonstelling gerealiseerd. De volledige gesloten en ronde vorm van de ruimte werkt daarbij enigszins desoriënterend. Uiteindelijk kom je toch weer vanzelf terug bij het begin.

Buiten is naar ontwerp van Studio Ossidiana en Embassy of the North Sea temidden van een waterpartij een klein eiland gemaakt met stalen constructies die vogels uitnodigen om er even uit te rusten. Op de betonnen vlakte rond de gashouder creëert de waterpartij een plek waar je als mens als vanzelf omheen loopt. Zo wordt heel letterlijk ruimte gemaakt voor de vogels, iets wat we ook in onze steden veel meer zouden moeten doen.

In de tentoonstelling vatten de studies naar de ontwikkeling van enkele gebieden in Luxemburg, door onder andere AREP en 51N4E, de visie van de curatoren waarschijnlijk het beste samen. Een duurzame stedelijke omgeving ontstaat niet door ongebreidelde groei van de stad, maar juist door stedelijke gebieden compact te houden en te intensiveren. Zo ontstaat draagvlak voor bijvoorbeeld collectieve voorzieningen, openbaar vervoer en fietsroutes. Net zo belangrijk is dat de natuur rond de stedelijke gebieden zo niet verdwijnt, maar juist versterkt kan worden, en dat er plek blijft voor duurzame, lokale landbouw. Een deel van de landbouw kan daarbij ingezet worden voor de productie van biobased bouwmaterialen.

Vergroende gebouwen zelf ontbreken bewust op de biënnale, legt curator en landschapsarchitect Peter Veenstra van LOLA Landscape Architects uit. Waar de welgestelden zich vroeger terugtrokken in hun villa in het groen, daar wonen zij nu vaak in appartementen in de stad. Het is dan logisch rond die appartementen, op hoogte, groen te maken, dus als het ware villa’s op hoogte te realiseren. Maar dat groen moet intensief geïrrigeerd worden en met de toenemende droogtes in de toekomst, ook in Nederland, verwacht Veenstra dat dat toch een issue wordt. Wat hem betreft kan daarom veel beter ingezet worden op de versterking van het groen in de volle grond, buiten en binnen de stad. Dat levert uiteindelijk veel meer op.

Door de tentoonstelling loopt een door curator Véronique Patteeuw samengestelde tijdlijn waarin duidelijk wordt dat het denken over een duurzamere toekomst ondertussen een lange geschiedenis heeft. Al in de jaren ‘40 van de twintigste eeuw werd er bijvoorbeeld geëxperimenteerd met manieren om zonne-energie op te vangen. Vervolgens is vanaf de jaren ‘70 een versnelling te zien in zowel de bewustwording over de groeiende ecologische crisis als in het vinden van antwoorden daarop. Iets verderop toont MLA+ een selectie van 199 patenten voor een duurzamere toekomst: van modulaire woningen tot dakpannen die elektriciteit opwekken.

“Vijftig jaar na de verschijning van het rapport van de Club van Rome, maakt de 10e editie van de Architectuur Biënnale Rotterdam de balans op”, schrijven de curatoren over de hoofdtentoonstelling. “Terwijl de Club van Rome adviseerde om de groei te beperken, verkent de 10e editie van de Architectuur Biënnale Rotterdam alternatieve manieren om te groeien. De biënnale is meer dan een wake-up call; in plaats van enkel een donker wereldbeeld te schetsen, toont ze reële, hoopvolle mogelijkheden van nieuwe, radicalere koersen richting een leefbare toekomst: ingrijpende, uitvoerbare transities die leiden tot een rechtvaardige en ecologisch gezonde wereld, waarin architectuur en landschapsontwerp een waardevolle bijdrage leveren aan mens, natuur en het planetaire systeem.”

Deze nieuwe IABR is in een recordtijd van minder dan een jaar ontwikkeld. Als je de gevarieerde tentoonstelling ziet, kun je niet anders concluderen dan dat dat een geweldige prestatie is. Onvermijdelijk blijft de tentoonstelling daardoor hier en daar ook wat schetsmatig. Al heeft dat ook weer als voordeel dat het allemaal heel behapbaar blijft. In anderhalf uur heb je er een goed beeld van.

De tentoonstelling It’s About Time is samengesteld door curatoren Derk Loorbach, Véronique Patteeuw, Léa-Catherine Szacka en Peter Veenstra.

Vanaf 14 oktober wordt de tentoonstelling in de Ferro Dome uitgebreid met de tentoonstelling van het Ministerie van Maak: 100 maquettes door 100 ontwerpers waarin een voorstel gedaan wordt hoe de opgave van 1 miljoen nieuwe woningen in Nederland op een zorgvuldige manier gestalte kan krijgen. Dit Ministerie van Maak is een initiatief van IABR, MANN en ZUS.

Op loopafstand van de Ferro Dome is in het Keilepand nu al de tentoonstelling Future Generation te zien. Hier wordt, onder artistieke leiding van curatoren Hanna Prinssen en Lindsey van de Wetering en in samenwerking met Maria Christopoulou, een selectie afstudeerprojecten van studenten uit Nederland en België getoond.

Beide tentoonstellingen zijn tot en met 13 november 2022 te bezoeken, van donderdag tot en met zondag, van 12:00u tot 19:00u. Zie voor meer informatie de website van deze editie van de IABR.