Nieuwe Gezichten: Studio RAP

Nieuwe Gezichten:
Studio RAP

Het is bijna onmogelijk om niet onder de indruk te zijn als je Studio RAP bezoekt. Om te beginnen is de hal van het Innovation Dock op het voormalige RDM-terrein werkelijk gigantisch. Vervolgens word ik door Wessel van Beerendonk, een van de partners van Studio RAP, ontvangen op zijn ‘dakterras’, een fantastische groene overlegplek bovenop een zeecontainer. Onderweg passeer je de werkplaats van Studio RAP, met daarin proefstukken, monsters, mock-ups en een robotarm. “De makerspace in deze hal is laagdrempelig en betaalbaar, en was daardoor een perfecte plek voor ons als startende ondernemers,” zegt Wessel. “Inmiddels hebben we hier alweer een paar jaar echt onze eigen kantoor en werkplaats. Het blijft een inspirerende plek.”

“Ik ben nog altijd blij dat ik nooit op een ander architectenbureau gewerkt heb of stage heb gelopen,” vertelt Wessel. “Wel werkte ik nog even bij Oskomera terwijl ik studeerde, maar daar vonden ze me wat te eigenwijs.” Hij zegt het met een brede glimlach. “Gelukkig maar, anders was ik daar misschien nog blijven plakken ook! Nee, maar serieus: door meteen voor onszelf te beginnen hebben wij onze onbevangenheid kunnen behouden. Niemand die ons vertelde wat wel of niet kon of hoorde. Daardoor moesten we wel veel zelf leren over de cultuur in de wereld van de bouw, maar dat heeft ons ook gevormd. En het zorgde ervoor dat we ook niet

vastzaten in traditionele rollen, waardoor we onze projecten nu ook soms gedeeltelijk zelf uitvoeren of produceren. We zijn een architectenbureau, maar soms ook aannemer met een robotwerkplaats.”

Het was voor Wessel geen uitgemaakte zaak dat hij in de architectuur terecht zou komen, vertelt hij. “Ik wilde aan de slag met technologie en innovatie, dus een TU lag wel voor de hand. Maar het had ook best iets anders kunnen worden. Biomedische Technologie of zo. Maar op de open dag bij Bouwkunde in Eindhoven dacht ik: dit is toch wel erg gaaf! Dus ben ik daar begonnen. Maar na mijn bachelor dacht ik: welke thema’s interesseren me nou écht? Ik wist dat ik zelf wilde gaan ondernemen en dat ik vernieuwende dingen wilde doen. Daarom ben ik toen voor mijn Master naar Delft vertrokken, want Hyperbody, destijds nog onder Kas Oosterhuis, was de plek die daar het beste bij aansloot.”

“Ik ontdekte bij mezelf een voorliefde voor computational design en digital fabrication en raakte gefascineerd door het werk van mensen als Gramazio & Köhler, Roland Snooks en Mark Foster Gage; die professoren, onder andere op ETH en Yale, waren pioniers op die gebieden. Dat vond ik mateloos inspirerend, en ik begon ook zelf te programmeren en te ontwerpen met scripts. Uiteindelijk ben ik toch afgestudeerd bij Architectural Engineering, waar ik mijn latere compagnon Lucas ter Hall ontmoette. Samen konden we daar lekker een beetje freewheelen met robots en zo. We studeerden op hetzelfde onderwerp af, eerst onderzoek rondom robotic fabrication en daarna ontwerpen met de opgedane kennis.”

Een oude Fanuc met diskettes

Ondertussen ontstond Studio RAP, wat staat voor robotics, architecture and production. Op klassieke wijze, zou je kunnen zeggen. “Tijdens mijn afstuderen ontwierp ik een paviljoen voor in de tuin van mijn ouders en dat smaakte naar meer. Niet lang daarna kwamen we hier bij RDM Innovation Dock terecht, na hier eerder een ontwerpstudio te hebben gedaan. Hier vonden we een robotarm, die gebruikt was voor een spuitgietinstallatie en inmiddels stond te verstoffen. Daarmee zijn we toen gaan experimenteren. Het was een hele oude Fanuc, nog met diskettes, MS-DOS als besturingssysteem en een geheugen van niks. Wij hebben dat ding toen als het ware gehackt, zodat we er veel meer data mee konden verwerken. En toen konden we er ineens van alles mee doen: frezen, zagen, 3d-printen. Zo begon het.”

“We zijn nu ruim zes jaar bezig, waarvan we ons in de laatste drie à vier jaar echt exclusief beziggehouden hebben met architectuur. Daarvoor deden we eigenlijk van alles om rond te kunnen komen: software ontwikkelen, mallen frezen, van alles. Met productieklussen hielden we de boel draaiende. Vanuit ondernemerschap was het leerzaam en ons uiteindelijke doel, mensen inspireren met vernieuwende architectuur, hielp ons vooruitkijken en volhouden. Onze eerste echte architectuuropdracht, een Indoor Office voor het Havenbedrijf Rotterdam, was een internationaal succes. Daarmee wonnen we allerlei prijzen en haalden we overal de pers, tot aan Discovery Channel en de Israëlische televisie toe. Dat bracht een versnelling.”

“Momenteel zitten we helemaal in het 3d-printen van keramiek,” vervolgt Wessel. “Toen we zes jaar geleden begonnen hielden we ons bezig met het ontwikkelen van software, en na verloop van tijd konden we met scripts en codes de meest fantastische dingen ontwerpen. Maar vervolgens liepen we tegen problemen aan; een bouwcultuur die niet open staat voor vernieuwing en productietechnologie die nog niet in staat is om het ontwerpproces bij te benen. Daarom zijn we op een bepaald moment zelf begonnen met 3d-printen van keramiek. Het leek ons een gouden kans om super expressieve hoogwaardige architectuur te maken, ontworpen én geproduceerd met behulp van de computer.”

Op tafel staan verschillende proefstukken met wonderlijke vormen en allerlei kleuren. “Het heeft ons drie jaar gekost om deze technologie te ontwikkelen, maar nu doen we er verschillende projecten mee. Op dit moment hebben we zelfs twee robots staan bij Koninklijke Tichelaar in Makkum. Keramiek is een heel dankbaar materiaal. Plastische klei, in laagjes opgebouwd tot elementen en dan gebakken tot prachtige elementen, die je vervolgens op alle denkbare manieren kunt glazuren. Je kan er echt alles mee maken en het ziet er net zo tijdloos uit als dat het duurzaam is. Dat het ons is gelukt om een oeroud ambacht te laten samenkomen met de modernste parametrische ontwerpmethoden en gerobotiseerde productie vind ik echt fantastisch.”

Pareltjes uit de printer

Inmiddels zijn op verschillende plaatsen projecten in aanbouw waar deze technologie wordt toegepast, vertelt Wessel. “De eerste toepassingsmogelijkheid was New Delft Blue, dat binnenkort dan toch eindelijk echt wordt gerealiseerd. Het gaat om twee toegangspoorten in het woningbouwproject Poortmeesters. Opdrachtgever BPD en Ballast Nedam Development zocht een manier om van de poorten naar het verhoogde binnenterrein echte blikvangers te maken. We lieten ons daarvoor inspireren door traditioneel Delfts Blauw aardewerk. Als je de decoraties daarvan analyseert zie je steeds dat een idyllic scene, meestal iets landschappelijks, wordt omlijst door een decorative frame, een geornamenteerde krans. Dat werd ons concept: de bekleding van de poorten vormt de omlijsting van de blik op het binnenterrein. Daarvoor hebben we ons net als in onze voorbeelden laten inspireren door bladmotieven uit de natuur, die samen een soort van golvende tekening vormen die de gebruiker door de poort heen begeleidt; kleiner van schaal waar je de wand kunt aanraken, groter en dramatischer op het gewelf, dat verder van je af zit.”

“Die tekening is door de computer gegenereerd met scripts die echte groeipatronen simuleren. De computer genereert varianten en wij selecteren en cureren om tot een resultaat te komen dat het midden houdt tussen abstract en figuratief. De nerven in die lijntekening hebben we vertaald naar reliëf en het geheel vervolgens opgedeeld in tegels. Alles bij elkaar zijn het zo’n drieduizend unieke tegels van 30 bij 40 centimeter. Twee van onze collega’s zijn nu fulltime aan het printen. Na het bakken worden de tegels blauw geglazuurd.” Op het scherm zien we beelden van een indrukwekkende mock-up, die – helaas – op het moment van ons gesprek in Milaan de show steelt op de Salone del Mobile.

“Dit principe hebben we doorontwikkeld in het ontwerp voor een pand aan de P.C. Hooftstraat in Amsterdam. Deze opdrachtgever wilde iets bijzonders, waar de beoogde huurders – de grote high-end modemerken – zich mee zouden kunnen identificeren. We hebben ons qua hoofdvorm geconformeerd aan de traditionele panden in de historische omgeving, met een driedeling in plint, schacht en kroonlijst. En ook de uitwerking van de gevel neemt traditionele kenmerken over, zoals het kruisverband van het metselwerk en ramen met hanenkammen erboven, maar de uitwerking is volstrekt uniek.”

“De plint krijgt grotere wit geglazuurde tegels, de tegels daarboven krijgen het formaat en de kleur van baksteen. Met scripts hebben we, geïnspireerd door knitwear, het geveloppervlak een textiele uitstraling gegeven. We laten de robot in het golvende oppervlak een patroon met kleine parelachtige verdikkinkjes printen. Daarmee maken we gebruik van de specifieke kenmerken van het productieproces. Eigenlijk is dit het tegenovergestelde van proberen om een zo glad mogelijk oppervlak te maken. Die vraag krijgen we regelmatig, maar dat vinden we niet zo interessant, want iets glads kun je ook met een mal maken. Hier schemert het specifieke van de fabricagewijze door in het resultaat. Dat vinden wij interessant en mooi.”

Inspireren als missie

“Zoiets kan niet altijd en overal, hoor,” geeft Wessel toe. “Het duurt een uur om zo’n tegel te printen; bij New Delft Blue is dat maar twaalf minuten. De robot interpoleert zijn beweging namelijk tussen de controlepunten die wij met onze scripts genereren. Die kun je heel precies volgen of op een wat lossere manier. De tegels voor de P.C. Hooftstraat kennen veel controlepunten die exact gevolgd worden, waardoor de robot vaker moet accelereren en vertragen. Dat verschil zie je uiteindelijk natuurlijk terug in de prijs. Maar inmiddels is alles geprint, gebakken en geglazuurd. Binnenkort begint de installatie.”

Ondertussen staan er alweer opvolgers op stapel, vervolgt hij. “We werken nu aan een woontoren in Delft, die bestaat uit een stapeling van drie blokken die alle drie door een andere architect ontworpen worden. De asymmetrische plattegronden vroegen volgens ons om een vrije ingedeelde gevel, die we maken uit keramiek en glas.”

“En we werken aan nog een woontoren, ons grootste project tot nu toe. Hier zijn we gestart met een stedenbouwkundige envelop met een paar impliciete vraagstukken; hoe laten we de vorm aansluiten op de omgeving en hoe integreren we de doorgang van de openbare ruimte naar de binnentuin in de plint? De voorgeschreven setbacks hebben we vormgeven door op een hele directe manier massa weg te snijden; onderaan zorgt dat voor een doorgang en halverwege refereert het aan de hoogte van de naastgelegen gebouwen. Dat levert een intrigerend en eigentijds beeld op. Voor andere uitdagingen in de technische uitwerking hebben wij de passende antwoorden of ontwikkelen we die. Sowieso kan die onregelmatige vorm met onze unieke keramische gevelelementen probleemloos gerealiseerd worden.”

Ik vraag me hardop af of er een risico bestaat dat zo’n fascinatie voor keramiek ertoe leidt dat keramiek de oplossing wordt voor elke opgave. En in het verlengde daarvan: of je in de verleiding komt om alle onderdelen van een ontwerp stuk voor stuk uniek te maken omdat het kán – en het daarmee ook indirect moet? Wessel reageert enigszins verontwaardigd. “Wij bepalen de vormgeving en de materiaalkeuze aan de hand van de wensen van onze opdrachtgevers, de context en de richting die het ontwerp ons wijst. Onze architectuur volgt onze filosofie. Het is onze missie om mensen te inspireren met nieuwe architectuur; nieuwe materialen en nieuwe ruimtes. We voelen ons niet belemmerd door of gehouden aan allerlei regels, geschreven en ongeschreven, die we ervaren. Vernieuwen is de kern van wat wij doen.”

Nieuwe esthetiek

“En dus doen we natuurlijk veel meer dan keramiek alleen! Dit project bijvoorbeeld, de grote zaal van het nieuwe Theater Zuidplein in Rotterdam. Die heb je volgens mij vast al wel eens gezien.” Dat klopt natuurlijk. “Het zijn vuurrode driehoekige aluminium panelen, superstrak geproduceerd. Ze zijn allemaal verschillend, maar met een hele goede reden. Zo komen ze optimaal tegemoet aan alle eisen waar de wand op specifieke plekken aan moest voldoen, van akoestiek tot de integratie van allerlei techniek. Het is een soort vuurrode grot geworden; zo’n theaterzaal vind je nergens anders ter wereld.”

Het volgende voorbeeld is zo mogelijk nog overtuigender: “Deze opdrachtgever wilde een woonboot, gemaakt uit zo veel mogelijk biobased materialen. We hebben hem vrijwel volledig weten te bouwen uit kurk en CLT. De vorm komt voort uit de wens van de opdrachtgever om verschillende ruimtes met verschillende moods te hebben. Die hebben we verschillende hoogtes gegeven en vervolgens nog een beetje gedraaid om ze te richten op het mooiste uitzicht. Zo ontstond de harmonica-achtige vorm. We maken het casco uit gelamineerde, volledig CNC-gesneden houten panelen. Alle gevels worden bekleed met twee lagen kurk – een laag isolatiekurk met een laag gevelkurk erop – en dat is meteen het hele gebouw. Geen waterkerende laag of aanvullende isolatie; CLT en kurk samen zijn genoeg. Kurk als gevelbekleding wordt buiten Nederland wel vaker gebruikt maar die combinatie met CLT is echt een primeur.”

Wessel laat me een aantal proefstukken zien van de kurk. Ze zijn prachtig scherp van vorm en nodigen bijna uit om alles zelf in elkaar te zetten. “Technisch is dit mogelijk doordat water maar tot maximaal vijf centimeter in die gevelkurk kan doordringen en het materiaal heel dampopen is. Net als de isolatiekurk en – in mindere mate – de CLT. Het hele pakket kan dus makkelijk zijn vocht kwijt. En je kan er hele mooie details mee maken! Je freest de cassettes precies op maat en je maakt er eigenlijk letterlijk een naadloos op elkaar aansluitend bouwpakket van. Zaken als kozijnen en rolluiken werken we helemaal weg in uitgefreesde sparingen; straks zijn van buitenaf nergens dubbele profielen te zien bij draaiende ramen en deuren. Alle onderdelen zijn uniek van vorm. Het is bijna af. Misschien nog net niet op tijd voor foto’s bij dit interview, maar het is echt spectaculair mooi geworden.”

In ‘Nieuwe Gezichten’ onderzoekt architect Joost Ector door middel van een reeks interviews hoe een nieuwe generatie architecten invulling geeft aan hun vak. Wat voor architectuur willen deze architecten realiseren, hoe richten ze hun praktijk in, wat voor wereld hebben zij voor ogen? Ken je een startend architectenbureau dat wat jou betreft in deze serie niet mag ontbreken, stuur jouw tip dan naar redactie@architectenweb.nl.

Waar willen Wessel en Lucas met Studio RAP naartoe? “Onze missie is om te inspireren door absoluut nieuwe en uitdagende architectuur te maken. We willen echt een nieuwe esthetiek realiseren; dat is wat ons drijft, daar doen we het allemaal voor. En dat kan alleen door absoluut vrij en onafhankelijk te zijn, en zonder tradities of vooroordelen te experimenteren. Daar gaan we heel ver in. Tonnen klei zijn er hier doorheen gegaan om te komen waar we nu staan. Wat we verdienen gaat terug het bedrijf in om verder te kunnen innoveren. En allemaal met het doel om iets blijvends te maken, dat mensen losmaakt uit hun dagelijks leven – al is het maar voor even. Iets dat ze weet te inspireren en ze uitnodigt om zich te verwonderen. Dat is onze ambitie. En uiteindelijk zouden we die ambities willen waarmaken in grote publieke gebouwen; musea, universiteiten, noem maar op. Plekken met een groot bereik waar je ook veel impact kunt hebben. Ontwerpen aan innovatieve, seculiere kathedralen van morgen, dat is onze ultieme droom.”