HAUT: wonen met riant uitzicht binnen hoofdzakelijk houten constructie

Op de kop van het Amstelkwartier is na drie jaar bouwen woontoren HAUT afgerond. Bij het ontwerp van de toren stond Team V Architectuur voor ogen om een heel goed woongebouw te maken waarin zoveel mogelijk hout is verwerkt. Architectenweb kreeg een rondleiding door architect Do Janne Vermeulen.

Tekst: Michiel van Raaij, Robert Muis

Aan de buitenzijde zie je het niet direct, maar in de ruim zeventig meter hoge woontoren is daadwerkelijk substantieel veel hout toegepast, legt Do Janne Vermeulen, architect-directeur van Team V Architectuur, uit. HAUT is weliswaar gerealiseerd met een hybride constructie van beton en hout, maar mag gezien de hoeveelheid hout daarbij best een ‘houten woontoren’ worden genoemd.

Het project is voortgekomen uit een tender van de gemeente Amsterdam in 2016, waarbij de gemeente voor een perceel aan de Korte Ouderkerkerdijk zowel architectonische kwaliteit als duurzaamheid zwaar liet meewegen. Aan beide wensen kon een woontoren in hout een boeiende invulling geven, meenden ontwikkelaar Lingotto, Team V Architectuur en Arup. Hun plan werd stelden een woontoren in hout voor, waarmee ze de opdracht kregen. Bouwen in hout is duurzaam, maar heeft ook architectonisch een meerwaarde. “Je kunt het hout echt laten zien, met name binnen. Je beleeft het hout als warm materiaal in je woning”, zegt Vermeulen.

Het resultaat is een woontoren van 73 meter en 21 verdiepingen met 52 luxe koopwoningen, waarvan geen plattegrond hetzelfde is. De oppervlakte van de woningen varieert van 76 m² tot 480 m². De toren staat op een zich uitspreidende plint, waarin ruimte is voor een gym, een wintertuin en een half verdiept gelegen fietsenstalling. Ondergronds ligt een tweelaags parkeergarage.

Hout zonder dogma

De woontoren moet feitelijk worden aangeduid als een houthybride: HAUT bestaat uit met name een betonnen fundering, een houten casco met een betonnen liftkern en een glazen gevel. “Vanaf het begin was de ambitie om een geweldig woongebouw te maken, met riant uitzicht en goede balkons”, vertelt Vermeulen. “En daarbij wilden we zoveel mogelijk hout toepassen. De wens om er een houten gebouw van te maken, moest echter niet ten koste gaan van de woonkwaliteit.” Er werd niet dogmatisch ingezet op een volledig houten woontoren waarin de mensen achter massieve houten diagonalen zouden wonen, maar op het gebruiken van hout waar dat kon, legt ze uit. “Kies het materiaal waar dat het best werkt.” Ook de windbelasting was een argument om voor een houthybride te kiezen.

Bij de start van het ontwerpproces werkten Team V en Arup parallel aan twee modellen: een houten woongebouw met stalen koppelingen en versterkingen en een houten woongebouw rond een betonnen kern. Uiteindelijk bleek bij die eerste variant zoveel staal nodig, dat de variant met een betonnen kern beduidend gunstiger bleek wat betreft CO₂-uitstoot. “Waar het om gaat is dat we een transitie op gang brengen en steeds meer hout toepassen in de gebouwen die we maken”, stelt Vermeulen. “In de meeste gevallen zal de combinatie van hout met een ander materiaal het beste werken. Hier is dat met beton.” Daarbij moet de branche streven naar verdere verduurzaming van elk materiaal; van beton, maar ook van Cross Laminated Timber (CLT).

De vloeren bestaan CLT, waarvan de onderzijde in de appartementen zichtbaar is gelaten, zodat je die ervaart als houten plafond. De CLT-platen zijn voorzien van een dunne laag beton voor de akoestische demping. De houten vloeren steunen op houten schijven en kolommen. Uit oogpunt van brandveiligheid en geluidsoverdracht zijn deze ingepakt met voorzetwanden, waarin ook alle installaties zijn opgenomen. Het is ‘open bouwen’, zegt architect Vermeulen daarover: alle installaties zijn in de toekomst eenvoudig aan te passen. Dat de wanden en kolommen daardoor een stuk dikker zijn dan in een volledig betonnen gebouw, beschouwt Vermeulen als een cadeau. “Al die diepe negges creëren interessante overgangen tussen ruimtes; ze geven het gebouw een karakter dat je eigenlijk alleen in oudere gebouwen vindt.”

Aan de gevel liggen de houten vloeren op houten randbalken, waaronder verdiepingshoge glazen puien een panoramisch zicht bieden over de stad. Schuifdeuren geven de bewoners toegang tot de balkons, die in een onregelmatig patroon langs de gevels zijn geplaatst. De onderzijde van de balkons vormen de enige plek waar hout in de gevel is toegepast. Bij hoogbouw moet je zorgen voor een aantrekkelijk zicht vanaf straatniveau, legt Vermeulen uit; daarom moet de onderkant van balkons als extra gevel worden benaderd.

Lastige kavel

Een reden om hout niet grootschalig aan de buitenzijde toe te passen, is dat het in het Nederlandse klimaat niet mooi verouderd, legt Vermeulen uit. Het glas wordt afgewisseld met donker getinte panelen, die deels als energieopwekkende ‘daglichtpanelen’ zijn uitgevoerd. Het verschil tussen de gewone en de daglichtpanelen is in het voorbijgaan nauwelijks te zien. Omdat ze aan alle zijden – ook de minder bezonde gevels – van het gebouw zijn toegepast, is niet voor de gangbare zonnepanelen gekozen. De daglichtpanelen voorzien de achterliggende woning van energie. Op het dak liggen extra panelen, die de energie voor het gebouw – verlichting, liften, en dergelijke – verzorgen.

De verdiepingsvloeren zijn in de gevel afleesbaar aan banden uit lichtgewicht vezelversterkt beton. Aan de zijde van de Spaklerweg markeren de banden met schuine lijnen het trappenhuis en zorgen voor een dynamische aanblik. Het trappenhuis heeft overigens over de hele hoogte een houten wand, die vanaf de straat zichtbaar is. Opvallend is ook de scherpe hoek van de toren, met een spannend overstek en grote transparantie. Door de punt deels in glas uit te voeren en deels happen uit het volume te nemen, heeft Team V het gebouw hier willen laten ‘oplossen’ in de lucht, vertelt Vermeulen.

Dat de punt hier zweeft boven de grond heeft ook te maken met de ondergrond. Juist hier liggen datakabels in de bodem, zodat er niet gefundeerd kon worden. Het was niet de enige hindernis die de kavel opwierp met betrekking tot de fundering. Aan de Korte Ouderkerkerdijk loopt ook een ondergronds dijklichaam van de Amstel, dat niet mocht worden aangetast. Een waterkerende diepwand van zestig meter lang, dertig meter diep en één meter dik betekende een tijdrovende constructie.

Ambitieuze inschrijving en mooi resultaat

Naast de ruime toepassing van hout en daglichtpanelen voor energieopwekking kent HAUT meer duurzame toepassingen. Zo is het gebouw voorzien van een koude-bron in de bodem, sensor-gestuurde installaties met lage-temperatuur vloerverwarming- en koeling, nestkasten voor vogels en vleermuizen, laadpunten voor elektrische deelauto’s en een daktuin met regenwateropslag. Lingotto, Team V, Arup en bouwer J.P. van Eesteren spraken bij aanvang de ambitie uit om een BREEAM-score Outstanding te behalen; dat is gelukt met meer dan 85% van de punten.

Vermeulen vindt dat gemeentes vaker een tender als deze moeten uitschrijven. Volgens haar is het een uitstekende manier om in een vroege fase, “nog voordat er sprake is van welstandscommissie of bestemmingsplan”, te kunnen sturen op kwaliteit. “Door in een vroeg stadium marktpartijen te betrekken en als gemeente de lat heel hoog te leggen, krijg je ambitieuze inschrijvingen en mooie resultaten.”