Kirsten Hannema

Een les in nederigheid

15 februari 2022, 9:53

Het is zo’n zestig jaar geleden dat De Woonschool in Haarlem Parkwijk werd gebouwd. Op nog geen vier kilometer van mijn huis, maar ik had er nog nooit van gehoord. Hij bestaat ook niet meer; het is door het gelijknamige boek van Christel Jansen uit 2012 dat ik leerde over dit opvoedkundige woningbouwproject. Ik kreeg het om me in te lezen voor een serie verhalen die ik maak over gentrificatie in Haarlem Oost. ‘Het verhaal van een meisje dat opgroeide tussen zwakbegaafden en asocialen’, zoals de ondertitel luidt, heeft me geraakt, ook door de – dubieuze – rol die architectuur daarin speelt.

De Woonschool, die verrees in de architectenbuurt, was een even ambitieus als naïef sociaal experiment. Het ontwerp ging verder dan het modernistische ideaal om met licht, lucht en ruimte de arbeiders uit hun krotwoningen bevrijden: in de 62 eengezinswoningen die architect Henry Zwiers tekende rond vier pleintjes, zouden probleemgezinnen tot goede burgers verheven worden. Grote glaspuien zorgden voor sociale controle, waarbij het idee was dat bewoners zich verplicht zouden voelen om hun huis netjes te houden. Ze kregen daarbij hulp vanuit het centrum voor maatschappelijk werk op de hoek van de Berlagelaan. De planning was dat ze na drie jaar opgevoed en wel zouden doorstromen. Het werd een grote mislukking.

De architectuur drukte vanaf het begin een zwaar stigma op de wijk. Als laagbouwbuurt ontworpen tussen de hoogbouw voor ‘gewone mensen’, werd er letterlijk op de bewoners neergekeken. De status aparte werd versterkt door ‘hufterproof’ details zoals ramen van draadglas, in plaats van vensterglas. Bewoners timmerden de puien gewoon dicht; ze hadden geen zin in pottenkijkers.

De Woonschool was voor architecten een les in nederigheid, die toonde dat je met ontwerp mensen niet wezenlijk kunt veranderen. Het werkte eerder andersom: terwijl het project faalde om de ‘aso’ uit de bewoner te halen, kwam Parkwijk bekend te staan als ‘de a-buurt’. Dat na de sloop van het huizencomplex, in 1995, het Blaauw- en De Bordesplein werden omgedoopt tot Wim Sonneveldstraat en Fien de la Marstraat, veranderde daar niets aan. In de nieuwe huurwoningen trokken immers grotendeels dezelfde families. In 2011 schrijft corporatie Pre Wonen in zijn Wijkvisie ‘Naar een vitaal en gewild Parkwijk’ dat de buurt ‘nog last blijkt te hebben van het in het verleden opgebouwde negatieve imago.’

Samen met de gemeente en andere woningcorporaties is een grootscheepse vernieuwingsoperatie in gang gezet. Was bij de Woonschool het idee om ‘moeilijke’ gezinnen bij elkaar te zetten om hun problemen aan te pakken, nu is het mengen van verschillende inkomensgroepen het uitgangspunt bij het grotestedenbeleid, en een speerpunt binnen de zogenoemde Vogelaarwijken. Met duurdere koopwoningen wil Pre Wonen ‘kapitaalkrachtie huishoudens van buiten de wijk’ aantrekken. Parkwijk moet daartoe ‘op de kaart gezet […] met een groen en duurzaam imago’. Als architectuur een buurt een slechte naam kan bezorgen, moet het omgekeerde toch ook mogelijk zijn?

Het sloop- nieuwbouwproject ‘De Groene Linten’ dat Boparai Associates Architekten in 2015 realiseerde, ten zuiden van de oude Woonschool-locatie, lijkt daarin geslaagd. Het complex van 167 ‘chique, eigentijdse’ woningen rond een parkje oogt met zijn stralend gele baksteengevels, zonnepanelen op het dak en bakfietsen voor de deur als een suburbane droom. In de visie van Pre Wonen wordt Parkwijk een inclusief stuk stad ‘waar je samen met andere Haarlemmers uit verschillende woonmilieus kan wonen’. Zo omvat De Groene Linten zowel koop- als huurwoningen, in de vrije en sociale sector. Maar in de praktijk zie je twee leefwerelden ontstaan, waarbij nieuwkomers en bestaande bewoners naar hun eigen supermarkt en scholen gaan. Menselijk gedrag laat zich nog altijd lastig ontwerpen.

Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.

Trefwoorden

maakbare samenleving column kirsten hannema inclusiviteit inclusieve stad

1	Bouwvergunning aangevraagd voor Lumière in Rotterdam donderdag, 28 september
2	Buurtje met 54 woningen langs Kralingse Zoom opgeleverd donderdag, 28 september
3	MIX: “We wilden laten zien dat duurzaam bouwen wel degelijk kan” dinsdag, 26 september
4	Woongebouw PoortMeesters combineert hightech met ambacht donderdag, 28 september
5	Pleinen van kunstenaar Sol LeWitt in Amsterdam weer schoon woensdag, 27 september

Een les in nederigheid

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Kindcentrum naar ontwerp Geurst & Schulze geopend

Zeven lessen rond het ontwerp van sociale woningbouw

Schiphol wordt opgeknapt met 'inhaalslag' van drie miljard euro

Nominaties Interieur van het Jaar 2023 bekend

Onderzoek: middelgrote centra minder in trek bij winkelpubliek

Instituten: energietransitie in Europa moet versnellen

Stikstoffabriek in Groningse Zuidbroek dit weekend operationeel

Hypotheekshop ziet woningmarkt aantrekken en huizenprijs stijgen

Bloomberg: oprichter wankel vastgoedconcern Evergrande zit vast

Vijlbrief somber over investeringen in nieuwe gasprojecten Noordzee