Joost Ector

Wederomhelzing

5 januari, 9:15

Op oudjaarsavond vulde het onvolprezen Rotterdams Philharmonisch Orkest onze woonkamer met een prachtige uitvoering van – hoe kan het ook anders als slotstuk van het grotendeels in het water gevallen Beethovenjaar – diens onvergelijkbare Negende. Het was een perfect idee om Beethoven en Schiller het laatste woord te geven in 2020. “Seid umschlungen, Millionen!”, luidt een tekstregel vlak voor het slot. Laat je omarmen – een mooiere en toepasselijkere wens voor vaccinatiejaar 2021 is er niet. In de Negende laat de tekst in het midden wie die omhelzing uitdeelt. Geprojecteerd op ons nieuwe jaar is dat heel duidelijk: dat doen we allemaal.

In mijn hoofd ging de Ode an die Freude een verbintenis aan met een van de interessantste teksten over architectuur die ik in 2020, vlak voor kerst, gelezen heb; een essay van Adam Nathaniel Furman, een briljante jonge Britse ontwerper en architect, met de polemische titel ‘Presenting Architecture as Progressive, but Practicing through Exclusion’. Daarin veegt hij de vloer aan met de Britse architectuur, die volgens hem weliswaar de pretentie heeft om de wereld te verbeteren, maar tegelijkertijd hardnekkig een mannenbolwerk blijft en ook op andere vlakken dan gender getekend wordt door een schrijnend gebrek aan diversiteit.

In Nederland is het niet veel anders. Een mooi initiatief als de rubriek ‘Mevrouw de Architect’ in A.Zine zorgt weliswaar voor welkome bewustwording, maar daarmee is het probleem nog niet uit de wereld. In het verlengde ervan wordt ook het gebrek aan kleur in de Nederlandse architectuur pijnlijk duidelijk. En toen ik een paar jaar geleden deelnam aan een BNA-bijeenkomst in het kader van de Pride in Amsterdam schrok ik van de verhalen die ik daar hoorde over de gevoelens van onveiligheid die sommige LHBTQ-ers ervaren in Nederlandse architectenbureaus – bureaus die zichzelf op het architectonische vlak stuk voor stuk (inderdaad) verkopen als wereldverbeteraars.

Tot zover helaas weinig nieuws, maar Furman gaat nog een stap verder. Want wie anders is en zichzelf desalniettemin weet op te werken krijgt vervolgens onverbiddelijk ook op het architectuurinhoudelijke vlak te maken met normativiteit, waardoor afwijkende architectonische stemmen tot opluchting van hen die weten ‘hoe het hoort’ effectief worden gesmoord. Waar we in onze hedendaagse maatschappij inmiddels overtuigd zeggen te zijn van de toegevoegde waarde van inclusiviteit en diversiteit – niemand zal dit nog willen ontkennen – blijkt daarvan dus in architectenbureaus alsnog teleurstellend weinig en in het stadsbeeld vooralsnog nagenoeg niets. Dat is dus zelfs volgens inmiddels algemeen geldende opvattingen een gemiste kans.

Dat zette me aan het denken. Ik weet niet hoe de Britse situatie zich precies verhoudt tot die in Nederland, en het lijkt mij bovendien niet ondenkbaar dat Furman, die zelf fantastische, zeer expressieve en kleurrijke ontwerpen maakt, het aantal ontwerpers overschat dat net zo individualistisch zou willen opereren als hij zelf doet. En toch; ik realiseerde me ineens dat we ook in Nederland een formele en informele infrastructuur hebben gebouwd die zorgt voor ‘passende’ ingrepen in onze openbare ruimte en mogelijk aanzet tot architectonische zelfcensuur. De informele infrastructuur wordt gevormd door de architectuurkritiek, de vorming van architectencliques op bijvoorbeeld Instagram en het alsmaar verder uitdijende architectuurprijzencircus. Tot de formele behoren de welstandscommissies en -nota’s, supervisieteams en beeldkwaliteitsplannen die een bestuurlijk-juridisch kader bieden om de dreigende excessen van vrije architectonische expressie te blokkeren. En wanneer in 2022 (dan toch echt) de nieuwe Omgevingswet in werking treedt, wordt zelfs burgerparticipatie de nieuwe normaal. Niet bij uitstek de context waarin het nieuwe of afwijkende met hartelijkheid wordt begroet.

Natuurlijk pleit ik er niet voor om dat allemaal af te schaffen. Dat hoeft ook helemaal niet als we blijven nadenken over de manier waarop we binnen deze strenge, soms zelfs meedogenloze kaders omgaan met ‘andersheid’. Een klein voorval uit het afgelopen jaar diende zich aan als symbool: ik dacht terug aan het groene huis in Amersfoort dat afgelopen jaar op bevel van de rechter teruggebracht moest worden in de oorspronkelijke correcte lichtgrauwe kleur. Het openbare domein kan blijkbaar veel vrijheid van meningsuiting aan, zelfs belediging, maar met een appeltjesgroen geveltje ga je dan toch onverbiddelijk een grens over.

Als alles goed gaat wordt dit inderdaad het jaar van de wederomhelzing. Nu we zo lang zo veel hebben moeten missen en we allemaal weten hoe verschrikkelijk dat voelt, lijkt het duidelijker dan ooit dat geen enkel goedbedoelend mens of goedbedoeld gebaar, hoe anders of afwijkend ook, het verdient om zonder omhelzingen door het leven te moeten. Met die constatering in het achterhoofd lijkt het me een goed voornemen om nu al te beginnen met nadenken over wie en wat – misschien zelfs een sluimerend stuk van je eigen creativiteit – straks jouw omhelzing verdient. Dan gaat de wereld niet gewoon weer open, maar wordt die opener dan ooit.

Het artikel van Adam Nathaniel Furman: Presenting Architecture as Progressive, but Practicing Through Exclusion

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector inclusiviteit column inclusieve branche adam nathaniel furman

1	Central Park-toren Utrecht klaar voor ingebruikname donderdag, 21 oktober
2	AM wint tender voor woonblokken Vreeswijkpad Amsterdam maandag, 18 oktober
3	Nieuw kantoor voor De Zwarte Hond Rotterdam woensdag, 20 oktober
4	Nieuwe Gezichten: DOOR architecten donderdag, 21 oktober
5	Gesloten diamantslijperij is herbestemd tot markant woon- en werkgebouw dinsdag, 19 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Interview + video: lancering Mevr. De Architect

Rampenplannen

Boek belicht vrouwen in de architectuur

De ultieme stagiair

Dividend und Verbrechen

Beloof gouden bergen

Serie discussies over diversiteit en inclusiviteit in de architectuur

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

Ook maar een mens

Stronteigenwijs

De oplossing wordt het volgende probleem

Kleine openbaringen

Op naar een succesvolle crisis

Het schaamteloze monument

We gaan het oplossen

Verleden voltooid

Faust in Canada

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

De tweede helft

Liefde in beton gegoten

Adopteer een leek

Joost Ector: 'We vinden het moeilijk om geld aan onszelf uit te geven'

Het bijna-gelijk van Baudet

Want ik geloof

Eenvoud

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

De erfenis van premier Halsema

Het eind van het begin

Laat je niet gek maken

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

Genereuze Architectuur

Hoog tijd voor hout

Architectuur van bijna niets

De vergeten groente onder de deugden

Aantoonbare architectuur

Ik wens je een wild plan

De Leefbare Stad

Smart

Waarom springen we niet?

Het moet weer eens gezegd

Varkens

De geruststellende domheid van slimme systemen

De Zaak Naturalis

De schijn van duurzaamheid bedriegt

Stoïcijnse Schoonheid

Tijdbom

Ruimte als instrument

Inclusief is het nieuwe exclusief

Bouw goed of bouw niet

Geen Nazomerdagdroom

Help

Opgaven scholenbouw centraal op congres Architectenweb

Omdat het kan!

Dit komt niet vanzelf goed

Schouders onder World Expo Rotterdam 2025!

Fantastic Voyage

Een (on)mogelijk overmorgen

Andere nieuwsberichten

Dutch Design Week 2021: zoektocht naar nieuwe waarden

22 oktober, 4:00

De centrale vraag van de twintigste editie van de Dutch Design Week, van 16 tot en met 24 oktober in Eindhoven, is of we ook met minder toekunnen.

Flinke opfrisbeurt voor wooncomplex en buitenruimte in Kampen

22 oktober, 2:01

In de binnenstad van Kampen heeft sec.architecten wooncomplex Zeepziedershof gerenoveerd. De gevels van de 47 zijn in bouwtechnisch en esthetisch opzicht opgeknapt en ook de openbare ruimte tussen de gebouwen is vernieuwd.

Honderd woningen op Kadasterlocatie in centrum Breda

22 oktober, 11:55

Barcode Architects heeft in samenwerking met Flux landscape architecture een ensemble van gebouwen rond een groen binnengebied.

Central Park-toren Utrecht klaar voor ingebruikname

21 oktober, 4:58

Volgende maand wordt de negentig meter hoge kantoortoren Central Park in Utrecht in gebruik genomen. De nieuwe toren in het stationsgebied van de Domstad is vernoemd naar de subtropische binnentuin op 45 meter hoogte.