Daan Roggeveen

De boel bij elkaar houden

24 november 2020, 9:15

Er liggen op dit moment twee boeken naast mijn bed, die ik tegelijkertijd aan het lezen ben: ‘Een klein land met verre uithoeken’ van Floor Milikowski, en ‘De Val van Amerika’ van Amerika-correspondent Michael Persson. Hoewel totaal anders van opzet en thema, gaan beide boeken uitgebreid in op hetzelfde onderwerp: de ruimtelijke concentratie van kennis, geld en macht in de grote steden, en de consequenties daarvan voor de rest van het land.

In Nederland lijkt de economische groei meer en meer terecht te komen in drie stedelijke clusters: de metropoolregio Amsterdam – Utrecht, de stedelijke agglomeratie Rotterdam – Den Haag en de Brainport Eindhoven. Alles wat daarbuiten valt is economisch – en daarmee politiek – niet interessant.

Milikowski beschrijft dat die situatie in Nederland het gevolg is van de fundamentele beleidsverandering in het kabinet Van Agt. In plaats van spreiding van investeringen over het land – zoals in de jaren zeventig het geval was – raadde Shell-bestuurder Gerrit Wagner in 1982 als voorzitter van een adviescommissie het kabinet aan: ‘Don’t back the losers, pick the winners.’

De gevolgen zijn bekend. Industrieën sloten in provincieplaatsen. Overheidsdiensten werden teruggeplaatst naar Den Haag. En als gevolg daarvan ontstond een verschraling van publieke voorzieningen, infrastructuur, vergrijzing en krimp. En dat geldt niet alleen voor de kleinere steden, maar ook voor het platteland. We kunnen niet zeggen dat we het niet hebben zien aankomen: Geert Mak schreef er in 1995 (!) al over in het even geweldige als verontrustende ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’.

Deze beweging is niet alleen in Nederland te zien. In zijn boek beschrijft Michael Persson de gruwelijke kloof tussen de twee helften van Amerika – tussen stedelijk en ruraal, tussen democratisch en ‘Trump-land’. De prijsopdrijving zorgt ervoor dat steden voor vele – vooral zwarte – inwoners niet meer te betalen zijn, waardoor ze – drie generaties na de Great Migration – terugverhuizen naar de rurale staten. Maar op het platteland sluiten industrieën en mijnen zonder dat er wat voor in de plaats komt, waardoor het leven in staten als West Virginia uitzichtloos wordt. Totdat het achterland uiteindelijk slechts een flyover state wordt – een stuk van het land alleen maar bedoeld om overheen te vliegen onderweg van New York naar Californië. De consequentie ervan zit sinds 2016 in het Witte Huis.

Milikowski merkte in een recent interview op dat ze in de VS een kentering zag. ‘De iets kleinere Amerikaanse steden, Philadelphia, St. Louis, Nashville, zijn opeens booming. Daar bruist het nu. Omdat huizen betaalbaarder zijn en er nog wel een creatieve klasse van kunstenaars zijn initiatieven kan ontplooien.’ Ook in Nederland lijkt een verschuiving gaande te zijn. Er is – hoorde ik onlangs – onder meer een beweging gaande van een creatieve scene van Rotterdam naar Arnhem.

Zouden kleinere steden zich dus moeten profileren met plezierig (groter! goedkoper! groener!) wonen, als alternatief voor de grotere steden? Er lijkt zich hiervoor een aantal kansen voor te doen. We gaan minder op kantoor werken, dus afstand tot werk wordt minder problematisch. Zelfrijdende auto’s kunnen in de (wat verdere) toekomst het afstandsvraagstuk nog meer reduceren. En als de beweging rondom het lokaal maken van producten (bier, voedsel, kleding, design) verder doorzet, kan dat ook een impuls betekenen voor lokale industrieën.

Onderzoek van de Rabobank laat op dit moment zien dat juist tijdens de coronacrisis het achterland de zwaardere klappen lijkt te krijgen. ‘Als de regionale ongelijkheid nog groter wordt, dan komen bepaalde regio’s voor steeds grotere opgaven te staan om leefbaarheid in hun gebied te handhaven’, zegt Rogier Aalders, economisch geograaf en onderzoeker van de bank.

Deze crisis lijkt een goed moment om te blijven investeren in de kleinere steden en het buitengebied. We zouden in het inmiddels befaamde ‘Wopke Wiebes-fonds’ niet alleen budget moeten vrijmaken voor een metrolijn naar Schiphol (duurzame investering, anyone?), maar ook voor een verbetering van de landelijke bereikbaarheid. Zodat forensen tussen verschillende delen van het land logischer en eenvoudiger wordt, en er een verbeterde relatie ontstaat tussen de grootstedelijke clusters en het achterland.

Levert dat per se direct meer economische dynamiek op, wat het oogmerk is van het fonds? Dat niet per se. Maar het is een duurzame investering in de leefbaarheid van het achterland. Want als we één les kunnen leren van de situatie in Amerika is het wel dit: laten we de boel bij elkaar houden.

Daan Roggeveen is architect en oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Amsterdam en Shanghai. Onlangs publiceerde hij, samen met Michiel Hulshof en Frances Arnold, ‘The Amsterdam Agenda – 12 Good Ideas for the Future of Cities’ (NAi010 Publishers, 2020).

Trefwoorden

periferie column platteland floor milikowski michael persson daan roggeveen

1	Nominaties Schoolgebouw van het Jaar 2023 bekend maandag, 18 september
2	Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum vrijdag, 22 september
3	Architectenweb symposium: ontwerpen in analogie met het bestaande woensdag, 20 september
4	Echte architecten dinsdag, 19 september
5	Voormalig garagepand aan Scheldeplein Amsterdam gerenoveerd en uitgebreid dinsdag, 19 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Terwijl Van der Heijden en Roggeveen stoppen, starten Van Eig en Schönberger met column

24 december 2020

Daan Roggeveen presenteert nieuwe serie over hoogbouw binnen Architectenweb Podcast

11 maart 2021

De boel bij elkaar houden

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Benthem Crouwel wint prijsvraag voor herontwikkeling deel Praags plein

'Reis naar Nieuw Zeeland' beloond met tweede Eo Wijers-regioprijs

Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum

Nominaties Groninger Architectuurprijs 2023 bekend

Kadaster ziet dit jaar flink minder nieuwe hypotheken

Erfgoedvereniging in hoger beroep na besluit renovatie Amsterdam Museum

Amsterdam neemt extra maatregelen wegens achterblijven woningbouw

Vastgoedbedrijf Certitudo valt om na problemen bij projecten

Doortrekken Noord-Zuidlijn onzeker na miljardenbezuiniging

RVO: subsidiepot verduurzaming publieke gebouwen binnen dag leeg